BRECHT, Bertolt
119
yürler. Erginlerine tamamen veya k›smen benzerler ya da hiç
benzemezler. Erginlerine benzemeyen kurtlar geliflmelerini ta-
mamlad›ktan sonra krizalit devresine (dinlenme devresi) girerler.
Böcek, krizalit devresinde beslenmez ve hareket etmez. Krizalit
devresinde ç›kan böcek ergin olur. Ço¤unlukla y›lda bir döl ve-
rirler. Bununla beraber birkaç y›lda bir (may›sböce¤i) ya da y›lda
birkaç kez (kimi yaprakbitleri) döl verenleri de vard›r. Yeryüzün-
de devon devrinden beri yaflamaktad›rlar. Hepsi karada yaflarlar.
Kimi türleri yararl›, kimi türleri zararl›d›r. Örne¤in, ipekböce¤i ve
balar›s›, kulland›¤›m›z baz› ürünleri üretirler. Bir k›sm› ise do¤a-
daki zararl› böcekleri yiyerek (kumböcekleri, vb.) ya da onlar›n
kurt ve erginlerinin içinde yaflay›p ölmelerine neden olduklar›n-
dan (t›rt›l sinekleri vb.) yararl› olurlar. Zararl› olanlar ise insan ve
hayvanlarda asalak olarak yaflarlar (bitler) ya da bitlerle geçinir,
çok fazla ürediklerinde genifl zararlara yol açarlar (yaprakböcek-
leri, kabukböcekleri vb.). Tar›mc›l›kta yayg›n olan bir söze göre
“insanlar, böceklerden arta kalan yiyeceklerle beslenmektedir-
ler”. Böcekler s›n›f› iki alt s›n›fa ayr›l›r: Kanats›z ya da ilksel bö-
cekler
(Apterygota)
ve kanatl›böcekler
(Pterygota).
BÖ⁄ÜRTLEN,
gülgiller familyas›ndan dikenli bir çal›
(Rubus frutiosus).
Yol kenarlar›nda, bahçe çitlerinde
kendili¤inden yetiflir. Ahududuya benzeyen, ama daha küçük
olan, olgunlafl›nca kararan mayhofl bir yemifli vard›r. fiurubu ve
reçeli yap›l›r. Baz› türleri süs bitkisi olarak kullan›l›r.
BÖREKÇ‹, Rifat
(1861 Ankara-1941 Ankara), Türkiye
Cumhuriyeti’nin ilk diyanet iflleri baflkan›. Ankara Medrese-
si’nde müderrislik yapt›, Ankara müftüsü oldu (1907). Kurtulufl
Savafl› s›ras›nda Müdafaai Hukuk Cemiyeti’nin Ankara örgüt-
lenmesini üzerine ald›. Ulusal mücadelenin yasal olmad›¤›na
dair fleyhülislâmdan ç›kan fetvaya karfl›, hareketi onaylayan bir
fetva ç›kartarak bunu Anadolu’daki tüm din adamlar›na imzalat-
t›. Bunun üzerine, ‹stanbul’daki s›k›yönetim harp divan› taraf›n-
dan g›yaben idama mahkûm edildi. TBMM’nin birinci dönemin-
de alt› ay Mentefle milletvekilli¤inde bulundu, ancak Ankara
müftülü¤ünü ye¤leyerek görevden çekildi. 30 Mart 1924’te Di-
yanet iflleri baflkan› oldu, ölümüne dek bu görevde kald›.
BÖRK,
eskiden kullan›lan ve daha çok hayvan postundan ya-
p›lan bir çeflit bafll›k, yeniçeri keçesi. Osmanl› ordusunda Orhan
Gazi zaman›ndan bafllayarak kullan›ld›. Y›ld›r›m Bayezit zama-
n›nda yeniçeriler taraf›ndan resmî bafll›k olarak benimsendi.
BÖRÜLCE,
fasulyeye benzer iki bitkiye verilen ortak ad
(Vigna
ve
Dolichos).
‹lk cinsi almafl›k yaprakl›, sar›lgan
sürüngen gövdeli, otsu bir bitkidir. Çiçekleri sar› ya da k›rm›z›
olur. En çok yetifltirilen türü as›l börülcedir
(Vigna sinen-
sis).
Öteki cinsi tropik bölgelerde yetiflir. Börülce, hem kuru
hem taze yendi¤i gibi, hayvan yemi olarak da kullan›l›r.
BRAHMA,
evreni yaratt›¤›na inan›lan Hint tanr›s›, Brahma-
nizm’in say›s›z tanr›lar› aras›nda yarat›c› olarak tan›nan tek tan-
r›d›r. Bu ad, Sanskritçe, tüm varl›¤›n kayna¤›, ilkel anlamlar›n›
dile getiren ve sözcük olarak “mutlak” anlam›nda kullan›lan
“brahman” deyiminden gelir. Hint inançlar›na göre Brahma,
dünyan›n koruyucusu Viflnu ve y›k›c›s› fiiva’n›n yan›nda yer al›r.
Tüm bilgilerini “Veda” ad› verilen kutsal kitaba yazm›fl oldu¤u
söylenir. Dört bafll› ve dört kollu olarak betimlenir. Ellerinde,
simgeleri olarak ibrik, tespih ve kafl›klar vard›r.
BRAHMS, Johannes
(1833 Hamburg-1897 Viyana), Al-
man besteci. Yoksul bir çalg›c›n›n o¤ludur. Müzi¤e küçük yafl-
ta ba¤land› ve bu alanda ilk derslerini babas›ndan ald›. Gençli-
¤inde e¤lence yerlerinde ve kahvelerde çalg› çalarak ailesine
yard›mc› olmaya çal›flt›. Ünlü kemanc› Joseph Joachim ile ta-
n›flmas›, yaflam›n› de¤ifltirdi. Brahms’›n baz› bestelerinden çok
etkilenen Joachim, onu Franz Liszt ve Robert Schumann ile ta-
n›flt›rd›. Brahms, Schumann’dan büyük destek gördü. Schu-
mann, Brahms’› bir müzik dergisine yazd›¤› yaz›yla “deha” ola-
rak tan›tt›, baz› bestelerini yay›mlamas›na yard›m etti. 1862’de
Viyana’ya yerleflen Brahms, konser turnelerinin d›fl›nda yaln›z
bir yaflam sürdü ve hiç evlenmedi. Romantiklerin sonuncusu
say›lmakla birlikte asl›nda klasik bir bestecidir. Ola¤anüstü titiz
bir besteci olan Brahms, Birinci Senfoni’si üzerinde 20 y›ldan
fazla çal›flt›. Senfonilerin yan› s›ra, konçertolar, sonatlar, yayl›
çalg›lar dörtlüleri (kuartetleri) besteledi. As›l alan› oda müzi¤i-
dir. Orkestra yap›tlar›n›n bafl›nda, çok sevilen dört senfonisi ge-
lir. “Akademi Töreni Uvertürü”, “Trajik Uvertür”, “Hayd’›n Bir
Temas› Üzerine Çeflitlemeler” adl› orkestra yap›tlar›ndan baflka,
ayr›ca bir keman konçertosu, iki piyano konçertosu ve keman-
viyolonsel için bir konçerto yazm›flt›r. 5 yayl› çalg›lar dörtlüsü,
3 piyanolu dörtlü, bir piyanolu beflli, 2 yayl› çalg›lar seksteti ve
klarnetli beflli, oda müzi¤i alan›ndaki bafll›ca yap›tlar›d›r. Ayr›ca,
flark›lar›n›n yan› s›ra ünlü “Alman Requiemi”ni b›rakm›flt›r.
BRECHT, Bertolt
(1898 Augsburg-1956 Berlin), Alman
oyun yazar› ve flairi. Babas› bir k⤛t fabrikas›n›n müdürüydü.
1917-1919 y›llar› aras›nda Münih’te do¤a bilimleri, t›p ve ede-
biyat ö¤renimi yapt›. Ö¤renimini yar›m b›rakt›. Nihilist bir dün-
ya görüflünü dile getiren “Baal” adl› bir oyun yazd› (1922).
1922’de ilk kez Münih’te sahnelenen “Trommeln in der Nacht”
(Gecedeki Trampetler) adl› yap›t› kendisine Kleist Ödülü’nü ka-
zand›rd›. “‹m Dickicht der Städte” (Kentlerin Orman›nda) bafll›-
¤›n› tafl›yan oyununda insanlar aras›ndaki iliflki kurma çabala-
r›n›n felce u¤ray›fl›n› konu ald›. “Leben des Galilei” (Galilei’nin
Yaflam›) ile en önemli oyunlar›ndan birini yaratt› (1943). Bu
yap›t›nda dinsel ba¤nazl›¤›n bilimsel çal›flmalar› nas›l köstek-
ledi¤ini anlatt›. 1939’da Danimarka’da yaz›lan “Mutter Courage
und ihre Kinder” (Cesaret Ana ve Çocuklar›) adl› oyunun bafl
kiflisi de, Galilei’de oldu¤u gibi, olumsuz (suçlu) bir kahra-
mand›r. “Der Gute Mensch von Sezuan” (Sezuan’›n ‹yi ‹nsan›,
1940) oyunu, insan›n içindeki kötünün kendinden mi yoksa
toplumdan m› kaynakland›¤›n› tart›fl›r. Son büyük oyunu “Der
kaukasische Kreidekreis” (Kafkas Tebeflir Dairesi, 1945) da iyi
ile kötünün karfl›laflt›rmas›n› yapar. Brecht 1947 y›llar› sonun-
da Avrupa’ya döndü. 1948’de yap›lan bir ça¤r›y› kabul ederek
Do¤u Berlin’e gitti. Kar›s› Helene Weigel’in yönetti¤i “Berliner
Ensemble” tiyatrosunda kendi oyunlar›n› sahneye koydu. Da-
mar t›kan›kl›¤› yüzünden öldü. Ça¤dafl tiyatroda dramatik tiyat-
roya karfl›t olarak epik tiyatro kavram ve kuram›n› gelifltiren B.
