BU⁄DAY
121
lo oylar›n %43’ünü alarak baflkan seçildi. Mello’nun yolsuzluk-
la suçlanarak görevinden al›nmas› üzerine, yerine meclis baflka-
n› geçti.
BRONfi,
soluk borusunun akci¤erlere giden iki kolundan her
biri. Bunlar, akci¤erlere girdikten sonra, bronflçuk denilen, da-
ha ince borulara ayr›l›rlar. Bronflçuklar, ince zardan oluflmufl bi-
rer hava keseci¤iyle son bulur. Bunlar›n çevresinde de, toplar
ve atardamar k›lcallar›ndan oluflmufl bir k›lcal a¤ vard›r.
BRONfi‹T,
bronfllar›n iltihaplanmas› durumunda beliren
hastal›k. Bronflit, solunum yollar›nda genellikle sonbahar ve k›fl
aylar›nda görülen ve birden bafllayan hastal›klardand›r. Çeflitli
mikroorganizmalar, mikrop, bakteri ve virüsler solunum yolu
mukozas›n› iltihapland›rabilir. Mikroplar›n yerleflti¤i ve etkilen-
di¤i yere göre hastal›¤a trakebronflit ya da bronflit ad› verilir.
Üflüme, yorulma, kötü beslenme sonucu vücut direncinin azal-
mas› gibi haz›rlay›c› etkenlerin rolü büyüktür. Ayr›ca sigara, toz,
duman ve asit buharlar› da bronflite yol açabilir. Kimi durumlar-
da amfizem ve kalp hastal›¤› sonucu bronflit, sürekli (kronik) bir
hastal›k durumuna gelebilir. Özellikle geceleri artan öksürük
nöbetleri ve ast›m› and›ran solunum güçlü¤ü görülür. Hastal›¤›
yenmek için kesin dinlenme ve korunma önerilir. Tedavide ›h-
lamur ve antiseptik bu¤ularla birlikte, hekim gözetiminde çeflit-
li ilâçlar kullan›l›r.
BRONZ
→
TUNÇ
BRONZ DEVR‹
→
TAR‹HÖNCES‹ ZAMANLAR
BUDA
ya da
BUDDHA,
Bu-
dizm’in kurucusu. Gerçekten ya-
flay›p yaflamad›¤› bilinmemekte-
dir. Buda’n›n sözcük anlam› “er-
mifl”tir. Buda olarak bilinen ilk
kifli, Gautama ya da Sakyamu-
ni’dir (‹.Ö. 560-480). Siddharta,
Bhagauat ve Tathagata adlar›yla
da an›l›r. Budist gelene¤ine göre
Gautama’dan önce de birçok Bu-
da gelmiflti. Buda olarak bilinen
Gautama bir prensin o¤ludur. 35
yafl›nda saray›n› terk etti. Uzun
y›llar düflündükten sonra dininin
temellerini kurdu. Vard›¤› dinsel ve felsefî gerçe¤i yaymak ama-
c›yla vaazlar vererek ülkeyi dolaflt› ve 80 yafl›nda Kusingaga-
ra’da öldü.
→
BUD‹ZM
BUD‹ZM,
Gautama Buda ad›ndaki bir Hint düflünürünün kur-
mufl oldu¤u din ve felsefe sistemine verilen ad. ‹.Ö. 6. yüzy›lda
Hindistan’da, Nepal ve Audh bölgesinde yay›lmaya bafllayan
Budizm, Hindistan’›n bütün do¤u bölgelerini içine alm›fl, bat› ve
kuzeybat›ya do¤ru yay›larak Kamboç, Tayland gibi ülke halklar›-
n›n dinî inanc› olmufltur. Budizmin kabul edilmesinden sonra
çeflitli mezhepler do¤du ve gelenekçi Budizm olarak bilinen
“Theravada veya Hinayana”ya karfl›l›k “Mahayana” Budizmi or-
taya ç›kt›. Theravada Budizmi, Brahman felsefesinden genifl fle-
kilde etkilenmifl, ilkel maddenin yok olmazl›¤›na inanm›flt›r. Ev-
rende ne varsa önce kurulur, geliflir, geriler ve yok olur, sonra
yeniden do¤ar. Bu dört aflaman›n her birine “kalpa” ad› verilir.
Canl›lar›n ruhu da “kalpa”lar›n uydu¤u yasalara boyun e¤er.
Ruh, hayvandan insana ve insandan Tanr›’ya do¤ru geliflir. Bu
evrimler s›ras›nda, günah ve sevaplar›na göre alçal›p yükselir ve
günahlar›ndan s›yr›l›p “nirvana”ya eriflinceye kadar bu aflamalar
sürüp gider. Budizm felsefesine göre ac›, hayat›n ayr›lmaz bir
parças›d›r ve hayat›n kayna¤› bilgisizli¤e dayan›r. Bilgisizlik or-
tadan kald›r›l›rsa duyular da yok olur ve ruhun geçirdi¤i yeni do-
¤ufllar önlenir. Budizm’in ortaya koydu¤u “befl yasak” zina yap-
mak, h›rs›zl›k yapmak, cana k›ymak, yalan söylemek, sarhofl ol-
makt›r. Çekinilmesi gereken “on günah” da, adam öldürme, zi-
na, h›rs›zl›k, yalan, dedikodu, küfür, gevezelik, haset, kin ve
iman yoksunlu¤udur. Herkes eylemlerinden sorumludur. Bu-
dizm’de bilge kifli, ›fl›klar dünyas›n›n ulular› aras›nda yer al›r, ol-
gunlu¤a erifltikçe önce “Bodhisatva”, sonra “Buda” olur. Gü-
nahkâr ya da dinsizler, cinler ve hayvanlar aras›nda 18 cehen-
nemden birinde yer al›rlar. Cehennemde kal›fl ebedî de¤ildir; ce-
za çekildikten sonra yavafl yavafl yükselinerek lây›k olunan mer-
tebeye gelinir. Tanr›lar da insanlar gibi ölürler, fakat sonra diri-
lirler. Belli bir zaman için evreni korumakla görevlidirler. “Nir-
vana”n›n mutlulu¤una eriflmifl olan Budalar yeniden do¤mazlar.
Mahayana Budizmi çok farkl› düflüncelere dayan›r. Gelenekçi
Budizm’deki ahlâk anlay›fl› yerine, gönül ve düflünce yolu ö¤üt-
lenir. Theravada Budizmi’nde yer alan Budist örgütte, “upasaka”
denilen müritler ile keflifller (bhikflu) vard›r. Bhikflular gezgin di-
lencilerdir ve nirvanaya ulaflmaya en büyük aday bunlard›r.
Bhikflu olabilmek için 20 yafl›ndan sonra s›k› bir s›navdan geç-
mek gerekir. Kad›nlardan rahip olanlara “bhikfluni” denir ve
bunlar da rahiplere tan›nan haklardan yararlan›rlar. Mahayana
Budizmi’nde günah ç›kartma çok yayg›nd›r. Buda’n›n ibadetle il-
gili geleneklerini hat›rlatmak ve sürdürebilmek için Buda’y› tem-
sil eden heykeller yap›lm›fl, tap›naklar infla edilmifltir. Buda’n›n
heykel ve resimlerine tap›nma, süsler, çiçekler, hediyeler sun-
mak, ilâhiler okumak, vak›flara ba¤›fllarda bulunmakla olur. Ay-
r›ca, zamanla halktan gelen isteklerle tap›naklarda sihirler yap›-
l›r, cinler kovulur, muskalar, dövmeler, efsunlar yap›l›r.
BU⁄DAY,
birçeneklilerin bu¤daygiller familyas›ndan bir ta-
h›l bitkisi
(Triticum).
Türkiye’nin en önemli tar›m bitkilerin-
den birisidir. Bu¤day cinsinin on kadar türü, bu türlerin de pek
çok çeflitleri vard›r. Yaln›z Türkiye’de 500’den fazla bu¤day çe-
flidi bulunur. Dünyada bugüne kadar saptanan bu¤day çeflitle-
rinin toplam› üç bin kadard›r. Bu¤day türleri, kromozom say›la-
r› dikkate al›narak üç gruba ayr›lm›flt›r: Kapl›ca serisi; bafla¤› az
taneli, bu nedenle de tar›m de¤eri düflük kapl›ca türünü içerir;
ana yurdu Anadolu ve çevresidir. Gernik serisi; gernik, sert
bu¤day, ‹ngiliz bu¤day›, Polonya bu¤day› vb. türlerle temsil
edilir; bunlardan gernik türünün baflaklar› zay›f ve tar›m de¤eri
düflüktür. Di¤erleri ise verimli türlerdir ve baflta sert bu¤day ol-
mak üzere Türkiye’de oldukça yayg›n olarak yetifltirilmektedir.
Yumuflak bu¤day serisine giren türler aras›nda adi yumuflak
bu¤day, k›z›l bu¤day, cüce yumuflak bu¤day bulunur. Yumuflak
bu¤daylar, sert bu¤daylara nazaran daha az yaz s›ca¤› istedikle-
