BU⁄DAYG‹LLER
122
rinden çok daha genifl alanlarda ekilirler. Bu¤day, ekmek ve bir-
çok hamurlu yiyeceklerin yap›m› için en uygun unu veren tah›l-
d›r. Bir bu¤day tanesinde ortalama %51 niflasta, %9 protein,
%13 su bulunur. Bu¤day tanesi, görünüfl olarak tohuma ben-
zerse de asl›nda bir meyvedir.
BU⁄DAYG‹LLER,
kapal›tohumlular›n birçenekliler s›n›-
f›ndan çok genifl bir familya
(Gramineae).
Pek çok cins ve
say›s›z türleri vard›r. Ço¤unlu¤u otsu bitkilerdir. Bunlar aras›n-
da daha ilkça¤lardan itibaren kültüre al›nm›fl olan tah›l bitkileri
de bulunur. Örne¤in bu¤day, arpa, çavdar, yulaf, m›s›r, pirinç
gibi. Odunsu bitkileri aras›nda en bilineni ise bambulard›r. Yap-
raklar› flerit biçiminde ve k›nl›d›r. Çiçekleri erseliktir. Tozlaflma,
yani çiçektozlar›n›n da¤›lmas› rüzgârla oldu¤undan, çiçek yap-
raklar›nda körelme görülmektedir. Çiçekler küçük baflakç›klar-
dan meydana gelmifl bileflik baflaklar oluflturur. Bu¤daygillerin
taneleri görünüfl olarak tohuma benzerse de asl›nda birer mey-
vedirler. Bu meyveler niflasta bak›m›ndan zengindir. Ayr›ca pro-
tein ve ya¤ tafl›rlar. Bu familyaya giren bitkiler aras›nda yukar›-
da say›lanlardan baflka; çimotu, tavflanb›y›¤›, zembilotu gibi ça-
y›r otlar›, saz kam›fl›, masura kam›fl› gibi saz bitkileri, delice gi-
bi yabani zararl› bitkiler ve flekerkam›fl› da bulunur. Bu¤daygil-
lerin 300’den fazla cinsi ve 3000’den fazla türü bulunmaktad›r.
BU⁄RA, Tar›k
(1918 Akflehir-1994 ‹stanbul), yazar. Orta-
ö¤renimini Konya Lisesi’nde tamamlad› (1936). Bir süre ‹stan-
bul T›p, Hukuk ve Edebiyat fakültelerinde ö¤renim gördü; yük-
sekö¤renimini yar›m b›rakarak Akflehir’de gazetecili¤e bafllad›;
Nasrettin Hoca gazetesini ç›kard› (1947). ‹stanbul’a yerleflerek
Milliyet (1952-1956), Yeni ‹stanbul (1969) ve Tercüman gaze-
telerinde f›kra yazarl›¤› yapt›. “O¤lumuz” adl› öyküsüyle Cum-
huriyet gazetesinin düzenledi¤i öykü yar›flmas›nda ikincilik
ödülünü (1948) kazanan Bu¤ra, öykülerinde, çok çeflitli ortam-
larda ele ald›¤› kiflilerinin iç dünyalar›n› baflar›yla yans›tt›. “Si-
yah Kehribar” (1955) adl› yap›t›yla romana geçti. “Küçük A¤a”
(1964) ve “Küçük A¤a Ankara’da” (1966) gibi romanlar›nda
Kurtulufl Savafl›’n› de¤iflik bir tarih anlay›fl›yla yorumlad›.
“Gençli¤im Eyvah” (1979), “Ya¤mur Beklerken” (1981) adl› ro-
manlar›nda ise Cumhuriyet döneminin ilk y›llar›ndaki siyasal
geliflmeleri ve çok partili demokrasiye geçifli irdeledi. Öykü ve
romanlar›n›n yan› s›ra çeflitli tiyatro yap›tlar› kaleme ald›.
“‹bifl’in Rüyas›”, “Osmanc›k”, “Küçük A¤a” adl› yap›tlar› TV di-
zisi hâline getirildi. Bafll›ca yap›tlar›: “O¤lumuz” (öyküler,
1949), “Yar›n Diye Bir fiey Yoktur” (öyküler, 1952), “‹ki Uyku
Aras›nda” (öyküler, 1954), “Siyah Kehribar” (roman, 1955),
“Gençlik Türküsü” (f›kralar, 1964), “Gagaringrad” (gezi notlar›,
1962), “Küçük A¤a” (roman, 1964), “Küçük A¤a Ankara’da” (ro-
man, 1966), “‹bifl’in Rüyas›” (roman, 1970, TRT 1970 Roman
Baflar› Ödülü), “Firavun ‹man›” (roman, 1976, Türkiye Millî Kül-
tür Vakf› Arma¤an›, 1978), “Dönemeçte” (roman, 1978), “Genç-
li¤im Eyvah” (roman, 1979), “Düflman Kazanmak Sanat›” (ede-
biyat yaz›lar›, 1979), “Akümülatörlü Radyo” (oyun, 1980), “Os-
manc›k” (roman, 1983), “Dünyan›n En Pis Soka¤›” (1989),
“Yaln›zlar” (1994).
BUHARLAfiMA,
bir s›v›n›n gaz hâline dönüflmesi olay›.
S›v› molekülleri, birbirlerine molekülleraras› çekim kuvvetleriy-
le ba¤l›d›rlar. Ayn› zamanda, içerdikleri enerji nedeniyle belirli
bir h›zla, sürekli hareket hâlindedirler. Ancak s›v› molekülleri-
nin ortalama h›zlar›, gaz moleküllerine göre çok düflük oldu-
¤undan belli bir anda s›v› yüzeyindeki tüm moleküller s›v›y›
terk edip gaz hâline geçemez. ‹çlerinden baz›lar›, kinetik ener-
jileri yeterliyse, molekülleraras› çekim kuvvetlerini yenerek ga-
za yani buhara dönüflür. Buna buharlaflma denir. Buharlaflan
moleküller enerji kaybederse, olay tersine ifller ve buhar yo-
¤unlaflarak tekrar s›v› duruma döner. Belli s›cakl›ktaki bir s›v›-
n›n birim kütlesinin, ayn› s›cakl›kta doymufl buhar hâline geç-
mesi için verilmesi gereken ›s› miktar›na buharlaflma ›s›s› de-
nir. Buharlaflma, s›v›n›n s›cakl›¤›yla birlikte artar ve s›v› üzerin-
deki bas›nç art›fl›yla birlikte azal›r. Kinetik enerjisi yüksek olan
moleküllerin s›v›y› terk etmesi ve geride kalanlar›n ortalama ki-
netik enerjilerinin düflmesi nedeniyle buharlaflma olay›, s›v›n›n
so¤umas›na yol açar. Çok h›zl› buharlaflan alkolün, elimizde
bir serinlik duygusu uyand›rmas› bundand›r.
BUKALEMUN,
pullu sürüngenler tak›m›n›n bukalemungil-
ler familyas›n›n örnek tipi olan hayvan
(Chamaeleon vul-
garis).
Afrika’n›n kuzey sahil bölgesi ve güney yar›s›nda, Gü-
ney ‹spanya’da, Arabistan Yar›madas›’n›n güney ucunda, Mada-
gaskar’da, Hindistan ve Sri Lanka’da yaflar. Gövdesi dar ve bo-
yuna göre yüksektir. Ayaklar› ve kuyru¤u yakalay›c› olup, a¤aç-
lar›n üstünde yaflar. Bafll›ca yiyece¤i olan böcekleri diliyle, dili-
ni büyük bir h›zla gövdesinin uzunlu¤undan daha fazla bir uzak-
l›¤a uzat›r ve av›n› yakalar. Gözleri birbirinden ba¤›ms›z olarak
hareket eder. En önemli özelli¤i renk de¤ifltirebilme yetene¤idir.
Bu yetene¤ini kullanarak kendini gizler.
BULAfiICI HASTALIKLAR,
hastal›k yap›c› mikroplar›n
herhangi bir biçimde vücuda girmesi ve bir organda yerleflme-
si sonunda oluflan, birtak›m belirtilerle kendilerini belli eden,
insandan insana, hayvandan insana ya da hayvandan hayvana
geçebilen hastal›klar. Bulafl›c› hastal›klar›n, virüs, riketziya,
mantar, bakteri, protozoer ve metazoer gibi nedenleri vard›r. ‹n-
san ya da hayvan vücudunda yaflant›lar›n› sürdüren bu etkenler-
le hastal›¤›n bulafl›c›l›¤› do¤rudan ya da dolayl› biçimde iliflkili
olabilir. Her ülkede bu hastal›klarla ilgili önlemler al›nm›fl ve
yasalar ç›kar›lm›flt›r. Türkiye’de 1593 say›l› yasaya göre bulafl›-
c› hastal›klar, “hükümete bildirilmesi zorunlu” ve “iste¤e ba¤l›”
olarak ikiye ayr›lm›flt›r. Hükümete bildirilmesi zorunlu olan bu-
lafl›c› hastal›klar flunlard›r: Tifo, paratifo, çiçek, k›z›l, lekelihum-
ma, difteri, k›zam›k, febris miliaris, sar›humma, veba, kolera,
basilli ve amipli dizanteri, serebro spinal, menengokoklu me-
nenjit, trahom, çocuk felci, cüzzam, sar›l›k, maltahummas›, lep-
tos pirozlar, tetanos, psitakoz, bo¤maca, s›tma, lo¤usahumma-
s›, flarbon, kuduz, ruam, tularemi, AIDS ve uyku hastal›¤›.
BULDOZER,
a¤›r yap› ifllerinde, yeri kaz›p tafl, toprak ve ar-
t›klar› temizlemekte kullan›lan, çok yönlü bir araç. Önündeki ge-
nifl b›ça¤›yla tafl ve toprak y›¤›nlar›n› yuvarlay›p kenara atar. Ar-
kas›na tak›lan büyük kazmas›yla derin kaz› yapabilir. Yüzey te-
mizleme, doldurma, yap› araçlar› çekme ve temel kazmada kul-
lan›l›r.
