BUNAMA
123
BULGAR‹STAN
(Fr.: Bulgarie, ‹ng.: Bulgaria), Balkan
Yar›madas›’n›n kuzeydo¤usunda devlet. Do¤uda Karadeniz k›-
y›lar›na aç›l›r. Kuzeyde Romanya (ikisi aras›ndaki s›n›r›n bü-
yük bölümü Tuna’ya dayan›r), bat›da Yugoslavya, güneyde
Yunanistan ve Türkiye ile s›n›rlan›r. Yüzölçümü 110.994 km
2
,
nüfusu 8.356.000 (1996). Halk›n›n % 90’dan ço¤u Bulgarca
konuflur, az›nl›klar›n büyük bir bölümü, Türkiye’ye göç etmifl
olmalar›na ra¤men Türklerdir (%8). Dini Ortodoks, baflkenti
Sofya, di¤er önemli kentleri Filibe (Plavdiv), Varna, Rusçuk,
Stara Zagora’d›r. Bulgaristan’›n âdeta belkemi¤ini meydana
getiren Balkan Da¤lar› ülkenin kuzeybat› ucundan bafllar, Bul-
garistan’› hemen ortas›ndan bat›-do¤u yönünde ikiye böler (en
yüksek doru¤u Botep, 2.377 m.). Asl›nda Balkanlar, güneyde-
kiler daha alçak ve kesintili olmak üzere iki s›radan oluflur.
Güney Bulgaristan’da yayg›n bir kitle meydana getiren Rodop-
lar (Goliam Perelik Doru¤u 2.191 m.), bat›da Rila (en yüksek
yeri 2.925 m.), Vitofla; do¤uda da, daha genifl bölümü Türki-
ye’de kalan Ist›rancalar, öteki da¤l›k kitlelerdir. Ova, plato ve
havzalar›n en önemlisi Balkanlar’›n kuzey eteklerinden Tuna’ya
do¤ru alçalarak yay›lan ve Tuna’n›n kollar›yla (‹sker, Vit, Yant-
ra vb.) derin bir flekilde yar›lm›fl bulunan Kuzey Bulgaristan
Platosu ile Sredna Gora-Rila ve Rodop aras›nda kalan Meriç
Çukurlu¤u’dur. Tunca, Arda vadileri, K›zanl›k, Gobrovo havza-
lar› gibi di¤er ova ve havzalar küçüktür. Genellikle bat›-do¤u
yönünde uzanan bu da¤lar bir iklim paravanas› meydana geti-
rirler ve yak›nda bulunan Akdeniz’in etkilerine engel olurlar.
Bu nedenle Bulgaristan, güney komflular›na göre daha so¤uk,
daha karasal bir iklime sahiptir. Ekonomide tar›m›n yeri bugün
de önemli olmakla beraber Bulgaristan, II. Dünya Savafl› so-
nundan beri endüstride büyük at›l›mlar yapm›flt›r. Enerji ve sa-
nayi etkinlikleri, çal›flan nüfusun % 42’sini kapsar. Y›ll›k kö-
mür üretimi 29 milyon ton kadard›r. Daha 1948’de yar›m mil-
yar kws.den ibaret olan elektrik üretimi (büyük bölümü linyit-
le elde edilen termik, bir bölümü de hidrolik ve nükleer yolla
elde edilir) 1977’de 30 milyar kws.ye ulaflm›flt›r. Öteki endüst-
riler içinde demir-çelik, çimento, kimyasal maddeler, dokuma
ve durmadan çeflitlilik kazanan imalat sanayileri baflta gelir.
Ulafl›m bak›m›ndan avantajl› bir ülkedir. Karadeniz k›y›lar›
(Varna, Burgaz limanlar›), uluslararas› suyolu Tuna (Rusçuk,
Vidin, Lom ›rmak limanlar›, Tuna’y› aflarak Romanya’ya ulaflan
köprü ve feribot ba¤lant›lar›); oldukça yo¤un kara ve demir-
yollar›yla, 1.5 milyon grostonluk deniz ticareti filosu vard›r.
Tar›m ise, çal›flan nüfusun % 40’›n› kapsar. Bafll›ca ürünler ta-
h›l, flekerpancar›, tütün, ayçiçe¤i, çeflitli meyve ve sebzeler ile
gülya¤›d›r. Ormanlar ülke alan›n›n üçte birini kapsar ve eko-
nomideki yeri büyüktür. Hayvanc›l›¤›n en önemli kollar› ise,
küçükbafl hayvanc›l›k, tavukçuluk, ar›c›l›k ve ipekböcekçili¤i-
dir. 1978’deki d›fl ticaret de¤eri, 7,6 milyar dolar ithalat, 7,4
milyar dolar ihracat olmak üzere 15 milyar dolard›r. Bulgaris-
tan’a ilk yerleflen Traklar, I. yüzy›lda Roma’n›n, 5. yüzy›lda ise,
Bizans’›n egemenli¤ine girdiler. 6. yüzy›lda ‹slâv kabilelerinin,
7. yüzy›lda Türk-Mo¤ol kökenli Bulgarlar›n buraya yerleflip
birleflmeleriyle ilk Bulgar devleti kurulmufl oldu. Baflkenti
Pliska olan bu devlet, I. Boris (852-890) döneminde Orto-
dokslu¤u benimseyerek s›n›rlar›n› geniflletti. II. Boris (969-
972) döneminde Rus ak›nlar› devleti zay›flatt›. Bunun üzerine,
Bulgaristan, Bulgarokton (Bulgar cellâd›) ad›yla bilinen Bizans
‹mparatoru II. Basilios zaman›nda, yeniden Bizans egemenli-
¤ine girdi (972-1018). 12. yüzy›lda ba¤›ms›zl›¤›na kavuflan
Bulgar Krall›¤›, Balkanlar’da güçlü bir devlet hâline geldi. Bu
durum, 14. yüzy›lda Osmanl› egemenli¤ine de¤in sürdü. Bul-
garistan, 1878 Berlin Antlaflmas›’yla Osmanl› ‹mparatorlu-
¤u’na ba¤l›, içifllerinde ba¤›ms›z bir prenslik oluncaya kadar
Türkler taraf›ndan yönetildi. 1908 Meflrutiyet hareketi s›ras›n-
da, Prens Ferdinand’›n krall›¤›n› ilân etmesiyle Bulgaristan,
tam ba¤›ms›z bir devlet hâline geldi. 1912’de Balkan Savafl›’na
kat›lan Bulgaristan, Ege k›y›lar›nda baz› topraklar elde ettiyse
de ‹tilâf Devletleri aras›nda kat›ld›¤› I. Dünya Savafl›’ndan ye-
nik ç›kt› ve 1919 Neuilly Antlaflmas›’yla bu topraklar› kaybetti.
II. Dünya Savafl›’nda, a¤›r ekonomik ve politik bunal›mlar için-
de bulunan III. Boris (1918-1943) yönetimindeki Bulgar Hü-
kümeti, Nazi Almanyas› ile ittifaka gitti (1941). Bulgar yöneti-
cilerinin durumunu sa¤lam görmeyen Almanya, Bulgaristan’›
iflgal edince, Sovyetler Birli¤i müdahale etti. “Vatan Cephe-
si”nin kurulmas›yla, krall›k y›k›ld› (1944), Halk cumhuriyeti
ad›yla sosyalist bir düzen kuruldu (1946). 1947 y›l›nda önce
‹ngiltere, sonra da ABD, Bulgaristan’› tan›d›lar. Ayn› y›l›n Ara-
l›k ay›nda yeni bir Anayasa’n›n yürürlü¤e girmesiyle Sovyet
birlikleri Bulgaristan’› terk etti. Stalin’in 1953 y›l›nda ölümün-
den sonra Komünist Parti içinde yeniden düzenlemelere gidil-
di. 1955 y›l›nda Bulgaristan, Birleflmifl Milletler’e üye oldu.
BULUT,
atmosferin yüksek katlar›nda yo¤uflmufl s›v› ya da
kat› hâlde su zerrelerinden oluflan küme. Bulutu oluflturan su
zerrelerinin ortalama çaplar› 20 mikron oldu¤undan, havada
süspansiyon hâlinde kalabilirler. Hava tabakalar›nda so¤uma
artt›kça bulutlar›n yo¤unluklar› da artar ve nihayet su zerreleri
aralar›nda birleflerek ya¤mur fleklinde yeryüzüne düflerler. Yer-
yüzünden yüksekliklerine göre bulutlar, yüksek bulutlar; ara bu-
lutlar ve alçak bulutlar olarak s›n›fland›r›l›r. Yüksek bulutlar,
yerden 8 ilâ 12 km yükseklikte, ince, tüy görünümündeki sirüs
ve siro-stratüs bulutlar›ndan; ara bulutlar, küçük, beyaz yumak-
l›, 6 km yükseklikteki sirp-kümülüs, daha büyük yumakl› 4
km’deki alto-kümülüs, gri renkli ya¤mur bulutlar› olan alto-
stratüs; alçak bulutlar da, küme hâlinde 1-3 km aras›nda bulu-
nan kümülüs, çok alçakta bulunan ya¤mur ve kar yüklü nimbüs
ve f›rt›na bulutlar denen kümülo-nimbüs bulutlar›ndan oluflur.
BUMERANG,
Avustralya yerlilerinin kulland›¤› bir av silâ-
h›. Akasya ya da okaliptüs a¤ac›ndan yap›l›r. 8-15 mm. kal›nl›-
¤›nda ve 40-90 cm. boyundad›r. Ortadan k›vr›k, genifl aç›l› bir V
harfi fleklindedir. En önemli özelli¤i, at›ld›¤›nda genifl bir daire
çizerek bu dairenin s›n›r›nda uçan bir nesneyi düflürmesi, e¤er
hedefe eriflememiflse atan kifliye geri dönmesidir.
BUNAMA,
beynin herhangi bir nedenle görevini yerine geti-
rememesi durumu. Bunama, mikrobik bir hastal›k, yafll›l›k, da-
mar sertleflmesi, beyin uru ya da bilinmeyen bir nedenle beynin
düflünen bölümünün zedelenmesi ve görevini yapamamas› so-
nucu oluflur. Bu etkenlerden en yayg›n olanlar›, yafll›l›k ve fren-
