BURUN
126
namam›fl, tar›m alanlar›, yeflil alanlar ve kentin tarihî dokusu
yok edilmifltir. Kent, bar›nd›rd›¤› bu nüfus ve yüklendi¤i ifllevle-
re göre, hayli toplu bir yap› gösterir. Bat›da Hisar, do¤uda Set-
bafl› Deresi, merkezin bu yönlere do¤ru yay›lmas›n› engellemifl-
tir. Merkezin en yo¤un bölgesi olan Cumhuriyet, Cemal Nadir,
Atatürk ve ‹nönü caddelerinin aras›nda kalan alan›n iç k›s›mlar›,
ço¤unlukla iflyerlerini kapsar. Kentin en canl› al›flverifl merkezi
Kapal›çarfl›’d›r. Büyük sanayi kurulufllar›, Bursa-Mudanya ve
Bursa-Yalova yollar› üzerinde yer al›rlar.
BURUN,
yüzde, a¤›zla gözler aras›nda yer alan, soluk al›p
vermeyi ve koku almay› sa¤layan, iki delikli, ç›k›nt›l› bölüm. Bu-
run iskeleti, burun kemikleri ve k›k›rdaktan oluflur. Bunlar›n tü-
mü d›flta deri kaslar› ve deriyle, içte sümüksü bir zarla (muko-
za) kapl›d›r. Arkada burnun yutak parças›yla yuta¤a aç›lan bu-
run boflluklar›, östaki borusu yoluyla da göz çukuruyla ilintili-
dir. Sümüksü zar›n solunum bölümü denen alt bölümü, titrek
tüycüklü silindirimsi bir hücre tabakas›yla kapl›d›r. Koklama
bölümü denen ve bir boya maddesinin varl›¤› nedeniyle sar›m-
s› renkte olan üst bölgede, boru biçimli bezler ve epitel hücre-
leri vard›r. Epitel hücrelerinin ortas›nda, koklama sinir hücrele-
ri bulunur. Burun boflluklar›n›n iltihaplanmas› sinüzit denen sü-
re¤en bafl a¤r›lar›na neden olur.
BUYRUKÇU, Muzaffer
(1928 Ni¤de), öykü yazar› ve ro-
manc›. Ortaokuldan sonra ö¤renimi yar›da b›rakarak çal›flmaya
bafllad›. 1951 y›l›nda bafllad›¤› memuriyetten 1970’te emekliye
ayr›ld›. “Bulan›k Resimler” yap›t›yla TDK Öykü Ödülü’nü (1962),
“Kavga” yap›t›yla da Sait Faik Hikâye Arma¤an›’n› kazand›
(1968). “Gürültülü Birkaç Saat” (1969) roman›nda, sanatç› çev-
relerin bohem yaflay›fl›n› konu edindi. Bafll›ca yap›tlar›: “Katran”
(1956), “Ac›” (1957), “Korkunun Parmaklar›” (1959), “Kuyular-
da” (1962), “Cehennem” (1966), “Bir Olay›n Bafllang›c›” (1970),
“Ma¤ara” (1971), “S›cak ‹liflkiler” (an›, 1982), “fiark›lar Seni
Söyler” (öyküler, 1982), “Dillerinde Dünya” (an›, 1985), “Say›l›
Günler” (an›, 1986), "Hüzünlü Kar Çiçekleri" (öyküler, 1987),
"Her Yer Karanl›k" (öyküler, 1989), "Bir Hüzün" (öyküler, 1990),
"Yüzün Yar›s› Gece" (öyküler, 1994), "Gece Bitmedi" (roman,
1995), “Duman› Tüten Çay Gibi” (1999), “Ay Kokuyor” (2004),
“‹pek Pijamal› Katiller” (2004)
BUZ PATEN‹,
taban›na, özel olarak uzunlamas›na, ince bir
çelik altl›k tutturulmufl ayakkab›lar giyilerek, buz üzerinde yap›-
lan kayma sporu, patinaj. Buz pateninin kökeni 13. yüzy›la dek
iner. ‹skandinav ülkelerinde s›¤›r ve geyik kemiklerinden yap›-
lan patenler kullan›l›rd›. 15. yüzy›lda buz pateni Avrupa’da kar-
navallarda yap›lan yayg›n bir spor dal› durumuna geldi. Zaman-
la buz pateni, profesyonel gösteriler biçimine dönüfltü. 1924’ten
bu yana olimpiyat oyunlar›n›n bir dal› oldu. Bugün spor olarak
patinaj, h›z patinaj› ve artistik patinaj olmak üzere ikiye ayr›l›r. 5
m. geniflli¤inde ve 60 m. çap›nda yuvarlak pistlerde yap›lan h›z
patinaj›n›n klasik çeflitleri, erkeklerde 500,1.500, 5.000 ve
10.000 m.; kad›nlarda 500, 1.000, 1.500, 3.000 m. yar›fllar›d›r.
Artistik patinajda ise ya tek ya da çiftler hâlinde yar›flmalar ya-
p›l›r. Figür yar›flmalar›nda, yar›flmac›lar›n, önceden belirlenmifl
olan “zorunlu figürler” denilen figürlerde, kendi bulufllar› olan
“serbest figürler”i uygulamalar› gerekir. Sonuçlar, her iki dalda
al›nan puanlara göre belirlenir.
BUZDA⁄I,
kutup bölgelerinde denize kadar inebilen buzul-
lardan kopup ak›nt›larla yer de¤ifltiren çok büyük buz parças›,
aysberg. Aysberglerin iki temel kayna¤› Grönland’daki buzullar-
dan kopan buzda¤lar›, Labrador Ak›nt›s› taraf›ndan güneye tafl›-
n›rlar ve Newfoundland’e ulafl›rlar. Bu olay, flubat ve ekim ayla-
r› aras›nda gerçekleflir. Buzda¤lar›, gemiciler için önemli bir
tehlike olufltururlar. Titanik adl› transatlanti¤in 1912 y›l›nda bir
buzda¤›na çarparak batmas›ndan sonra, 1914 y›l›nda 17 ülke-
nin kat›ld›¤› bir “Uluslararas› Buz Devriyesi” oluflturuldu.
BUZUL,
da¤ bafllar›nda birikip hiç erimeyen ve yataklar›nda
afla¤›ya do¤ru yavafl yavafl yer de¤ifltiren kar ve buz kütlesi. Bu-
zullar›n oluflumu, ya¤an bol karlar› eritmeye yetecek kadar s›cak
olmayan da¤l›k bölgelerin, tepelerle çevrili çukurlar›nda karlar›n
birikmesiyle bafllar. Da¤ buzullar›n›n, vadileri dolduran ve deniz
k›y›s›na kadar kayarak ilerleyen dili 100 km uzunlukta, 500 m.
genifllikte olabilir. Bu tür buzullar, bulunduklar› enleme ve va-
dinin e¤imine göre günde 10-13 cm. h›zla ilerler. Uç k›sm›, s›-
cak mevsimde eriyerek, buzulun toprakça emilen suyunu d›fla-
r›ya veren kayna¤›n› oluflturur. Kutup bölgelerinde genifl yüzey-
ler kaplayan buzullar›n burada kal›nl›¤› 1.000 m.yi aflar. Dünya-
n›n en büyük buzullar› Antarktika (5.000.000 km
2
), Grönland,
And ve Himalaya da¤lar›nda bulunmaktad›r.
BUZUL ÇA⁄I,
yeryüzünün birçok bölgesinin buzullarla
kaplanm›fl oldu¤u jeolojik devirlere verilen ad. Büyük buzullafl-
ma olaylar›, prekambriyende, kambriyende, permiyen-karbonifer
aras›nda ve dördüncü zamanda gerçekleflti. Baflka devirlerde de
küçük ölçüde buzullaflmalar oldu. Buzullar›n zaman zaman ya-
y›lm›fl ve genifl alanlar› kaplam›fl olmalar›n›n kan›t›, buz yalakla-
r›n›n, tekne biçimindeki vadilerin ve kal›nt› y›¤›nlar›n varl›¤›d›r.
Bunlara bakarak buzullar›n nerelere kadar yay›lm›fl olduklar› be-
lirlenebilir. Buzul ça¤› denince ilk akla gelen, 600.000 y›l önce
bafllay›p 15.000 y›l önce biten ve dört ayr› bölüme ayr›lan dö-
nemdir. Bu dönemde Avrupa’n›n büyük bir bölümü ve Kuzey
Amerika’n›n yukar› kesimleri günümüzdeki yüzey flekillerini ald›.
BÜLBÜL,
karatavukgillerden, ötüflünün güzelli¤iyle bilinen
bir kufl
(Luscinia megarhynchos).
Akdeniz ülkelerin-
de, orman ve bahçelerde yaflar. Göçmen kufltur. Yaklafl›k 16
cm. boyunda, s›rt› pas kahverengisi, karn› külrengi-akt›r. Ötüflü
güzel olan, erke¤idir. Difli, 4-5 yumurtayla kuluçkaya yatar. Yu-
vas›n› yere yak›n çal›l›k yerlere kurar. Böcekle beslenir. Bunun
d›fl›nda bülbül ad›yla bilinen daha birçok tür vard›r. Japon bül-
bülü, k›z›lkuyruk, ard›ç bülbülü vb. Bülbüller, Avrupa’dan Orta
Asya’ya ve Kuzey Afrika’ya kadar yay›lan genifl bir alanda yaflar-
lar.
BÜVE
ya da
BÜVELEK,
kan emici bir sinek türü
(Taba-
nus bovinus).
‹ki kanatl› ve k›sa boynuzludur. ‹ri gözleri
vard›r. Larvalar› özellikle s›¤›r ve atlar›n, aras›ra da insanlar›n
derisi alt›na yerleflir ve yumrulara neden olur.
BÜYÜ,
sözde do¤aüstü güçlerin yard›m› sa¤lanarak istenilen
