CARM‹NA BURANA
132
y›ndaki cariyeler ya ‹stanbul gümrük eminince sat›n al›n›rlar ya
da ileri gelen devlet adamlar›nca hediye edilirlerdi. Saraya al›-
nan cariyeler Müslüman âdetlerine göre e¤itilirlerdi. Kendileri-
ne okuyup yazma, biçki,-dikifl, müzik ve oyunlar ö¤retilirdi. Ca-
riyeler s›ras›yla acemilik, cariyelik, flakirtlik, ustal›k ve gediklilik
dönemlerinden geçerlerdi. Daha sonra en yüksek rütbe olan
“kad›n” rütbesi gelirdi. Cariyeler, valide sultan›n oda hizmetle-
rine de bakarlard›. Padiflah›n be¤enisini ve sevgisini kazanan
cariye “haseki” unvan›n› al›r ve kendisine ayr› bir oda verilirdi.
CARM‹NA BURANA,
Orta Ça¤ Lâtin fliirinin en ünlü ve
en genifl derlemesi. Bavyera’da bir manast›rda, ad› bilinmeyen
bir derleyici taraf›ndan toplanan flark› ve fliirler, ilk kez 13. yüz-
y›l sonlar›nda, daha sonra 19. yüzy›l bafllar›nda tasnif edilmifl-
tir. Gerek konular› gerekse dilleri kar›fl›kt›r. Yobazl›ktan, kilise
yasaklar›ndan, dünyan›n kötülü¤ünden, paran›n gücünden yak›-
nanlar yan›nda bahara, aflka, e¤lenceye de¤gin dizeler yer al-
m›fl; Almanca Lâtince ile, Lâtince Frans›zca ile kar›flm›flt›r. Al-
man bestecisi Carl Orff, 1936-1937 y›llar›nda ayn› ad alt›nda bir
sahne oratoryosu bestelemifltir. Bu son derece çekici ritmlerle
ifllenmifl koro parçalar› albümünün fliirleri, “Carmina Burana”
elyazmas›ndaki Benedit köylülerine ait flark›lardan seçilmifltir.
CASTRO, Fidel
(1926 Oriente),
Kübal› devlet adam›. Babas› ‹span-
yol, annesi Küba yerlilerindendi. Ka-
tolik Belen Koleji’ni bitirdikten son-
ra, Havana Üniversitesi’nde okudu.
Üniversitedeyken Dominik diktatörü
Rafael L. Trujillo’ya karfl› bir komp-
loya kat›ld›. Ancak komplo baflar›l›
olmad›. 1950’de hukuk doktoru ol-
du. 1953’te de Batista hükümetine karfl›, devrimci faaliyetlerde
bulundu¤u için Mexico’ya sürgün edildi. 2 Aral›k 1956’da, do¤-
du¤u Oriente ilinin k›y›lar›nda, 81 yandafl›yla birlikte, karaya
ç›kt›. Batista’n›n askerleri, adamlar›ndan bir k›sm›n› öldürdü, bir
k›sm›n› da esir ald›lar. Castro ve geri kalan arkadafllar› Sierra
Maestra düzlü¤ünde izlerini kaybettirerek adaya yerlefltiler.
Castro ve yandafllar›, adadaki genç devrimcilerin yard›m›yla ül-
kenin kontrolunu ele geçirdiler ve 1 Ocak 1959’da devlet baflka-
n› Batista, Dominik Cumhuriyeti’ne kaçt›. Castro, 16 fiubat
1959’da baflbakan oldu. ABD’nin Küba’ya uygulad›¤› politik ve
ekonomik bask›lara karfl› koydu. “Yankee emperyalizmi”ne kar-
fl› savafl kampanyas› açt›. Bu kampanyan›n tüm Lâtin Amerika
ülkelerinde de benimsenmesi için çaba gösterdi. 1960’ta SSCB
ile bir ticaret antlaflmas› imzalad›. Ülkesinde tar›m reformuna
giriflti. Sanayinin bir k›sm›n› devletlefltirdi. 1 Ocak 1961’de,
Marksizm’e olan ba¤l›l›¤›n› ve emperyalizmle mücadele arzusu-
nu söyledi¤i bir nutukla aç›klad›. Bu tutumu karfl›s›nda, ABD
hükümeti 3 Ocak 1961’de Küba ile diplomatik iliflkilerini kesti.
1961 y›l›n›n Nisan ay›nda, ABD’deki Kübal› göçmenlerin aday›
iflgal giriflimi baflar›s›zl›¤a u¤rad›. Ekim 1962’de ABD, aday› ab-
luka alt›na ald›. Ortaya ç›kan uluslararas› kriz, Castro ile di¤er
komünistlerin aralar›n›n aç›lmas›na yol açt›. Eski Küba Komü-
nist Partisi (Sosyalist Halk Partisi) militanlar›, Castro’nun Dev-
rimci Sosyalist Partisi’nden at›ld›lar. Çeflitli komünist ak›mlar›n
tart›fl›ld›¤› Havana Konferans›’ndan (3-15 Ocak 1966) sonra Fi-
del Castro ile SSCB aras›ndaki iliflkilerin yeniden düzelmesine
karfl›n, Çin Halk Cumhuriyeti ile Küba’n›n iliflkileri bozuldu.
Sovyet ve Avrupa komünist partilerinin “bar›fl içinde birlikte ya-
flama” politikas›ndan ayr›larak, Ba¤lant›s›zlar hareketinin ön-
derlerinden ve yöneticilerinden biri oldu. Küba Komünist Parti-
si’nin 1986’da yap›lan üçüncü kongresinde parti birinci sekre-
terli¤ine yeniden seçildi. Do¤u blokundaki yeni geliflmeler kar-
fl›s›nda sosyalizmden vazgeçmeyece¤ini, ancak baz› reformlar
yapaca¤›n› bildirdi. 1995’ten itibaren özel mülkiyete ve yabanc›
sermayeyle iflbirli¤ine yönelmeye bafllad›.
CAZ,
ABD’nin güneyinde yaflayan zencilerin din d›fl› müzi¤i.
Bafllang›çta yaln›z bu yörenin müzi¤i olan caz, sonralar› tüm
dünyaca benimsendi. Caz’›n bugüne dek tam bir tan›m› yap›la-
mam›flt›r. Bu müzi¤in geliflen karakteri, bu tan›m›n yap›lmas›na
engel olmaktad›r. “Caz” sözcü¤ünün nereden geldi¤i de kesin
olarak belli de¤ildir. Amerikan melezleri, “Creole” dilindeki jazz
(h›zland›rmak) sözcü¤ünün bu müzi¤e ad oldu¤u, Frans›zca ja-
ser (gevezelik etmek, dedikodu yapmak) sözcü¤ünden geldi¤i,
Jazzbo Brown adl› flark›c›n›n ad›n›n bu sözcü¤ü do¤urdu¤u ve
nihayet müzikçileri teflvik için kullan›lan argo bir uydurma söz-
cü¤ün kaynak oldu¤u ileri sürülmektedir. 16. yüzy›l sonlar›ndan
beri, Bat› Afrika yerlilerinin Yenidünya topraklar›na, özellikle
New Orleans’a tutsak olarak gelmelerinden sonra, 20. yüzy›l›n
bafllar›nda bu yerlilere özgü müzik, folklor s›n›rlar›n› afl›p yepye-
ni bir sanat müzi¤inin, caz›n do¤mas›na neden olmufltur. Caz,
saf bir müzik de¤ildir. Çeflitli müziklerin bir kar›fl›m›d›r. Ameri-
ka beyazlar›n›n din müzi¤i ve bundan do¤an zenci “spiritual”le-
ri, ‹spanyol halk müzi¤i, Frans›z dans, salon ve opera müzi¤i,
zencilerin Afrika’dan getirdikleri davul ritmleri ve ifl flark›lar›
(work songs), gezgin halk flark›c›lar›n›n müzi¤i, “blues”lar caz›n
oluflmas›nda etkili oldu. Yeni müzi¤in befli¤i, New Orleans ve
özellikle bu kentin e¤lence yeri olan Storyville’di. New Orleans
çalg›c›lar›, geceleri Storyville’de çal›fl›rlard›. Siyasî mitinglerde,
dü¤ünlerde, geçit törenlerinde, cenazelerde de çald›klar› olurdu.
Buralarda daha çok bando çalg›lar› kullan›l›rd›. Storyville’de ise
“ragtime” denen piyano müzi¤i yayg›nd›. ‹lk cazc›lardan olan
Jelly Roll Morton, Storyville’in en popüler çalg›c›lar›ndan biriy-
di. Trompetçi Buddy Bolden’›n orkestras› da çok ünlüydü.
1917’de Storyville, ABD hükümeti taraf›ndan kapat›ld›. ‹flsiz ka-
lan çalg›c›lar kuzeye göç etmeye bafllad›lar. U¤rad›klar› yerlere
caz› yayd›lar. 1917’de Chicago’da beyazlardan oluflan ilk caz
toplulu¤u kuruldu. Caz, ikinci merkezi olan Chicago’dan Ameri-
ka’n›n öteki bölgelerine ve yavafl yavafl tüm dünyaya yay›lmaya
bafllad›. Bu yeni müzi¤in dünya sanat çevrelerinin ilgisini çek-
meye bafllad›¤› 1920 y›l› “Jazz Age” (Caz Ça¤›) olarak adland›-
r›ld›. 1929 y›l›nda Amerika’da bafllayan ekonomik kriz, birçok
cazc›n›n iflsiz kalmas›na neden olduysa da caz, geliflmeye de-
vam etti. 1935 y›l›ndan bafllay›p 1945’e kadar süren ve “klasik
ça¤” diye adland›r›lan dönemde caz, tüm yönleriyle olgunlaflm›fl
ve tamamlanm›fl bir müzik durumuna ulaflt›. Bu ça¤ bir yandan
Louis Armstrong, Coleman Hawkins, Lester Young, Roy Eldrid-
ge gibi solistlerin, öte yandan Duke Ellington, Count Basie, Jim-
