CEVHER
136
‹çinde Rüya”, “Kurtlar, Danyal ve Sara”, “Hamle Et”, “Dram Üç
Perde”, “Yaflayan Ölüler” adl› oyunlar› da (1923-1945) dönemi-
nin bellibafll› ürünleri aras›nda say›ld›. 1950’den sonra çal›flma-
lar›n› dil ve edebiyat tarihi alan›nda yo¤unlaflt›rd›. Bafll›ca yap›t-
lar›: “S›n›f Arkadafllar›” (roman, 1943), “Havada Buluk Yok” (ro-
man, 1958), “Türk Edebiyat›nda Hikâye ve Roman” (1. cilt Tan-
zimattan Cumhuriyete, 1965; 2. cilt Meflrutiyetten Cumhuriyete,
1967; Bir arada 2. bas. 1971), “Dilleri Var Bizim Dile Benzemez”
(1966), “Karagöz” (3 cilt, 1968-1970), “Ortaoyunu” (2 cilt
1973-1975, TDK Bilim Ödülü), “Sokak” (öyküler, 1974), “Ab-
dülhamit Devrinde Sansür” (inceleme, 1977), “Bir Bak›ma” (de-
nemeler, 1977), “Örnekleriyle Edebiyat Bilgileri” (2 cilt, 1980),
“Benim O¤lum Bina Okur” (1983), “Halk fiiirinde Üç Büyükler”
(1985), “Divan fiiirinde Üç Büyükler” (1985).
CEVHER,
özellikle metal elde etmekte kullan›lan mineraller
ve kayaçlar kar›fl›m›. Cevher üç k›s›mdan oluflur: Yata¤›n bulun-
du¤u ana kayaç; yataktaki istenmeyen kayaç ve minerallerden
oluflan gang ve elde edilmesi istenen mineralin kendisi. Cev-
herler yerkabu¤unda de¤iflik biçim ve konumlarda bulunabilir-
ler. Bu nedenle ç›kar›lmalar› ya da iflletilmelerinde kullan›lan
teknikler cevherden cevhere de¤iflir.
CEYHUN, Demirtafl
(1934
Adana), yazar. Ortaö¤renimini Ada-
na Lisesi’nde, yüksekö¤renimini
‹stanbul Devlet Güzel Sanatlar Aka-
demisi Mimarl›k Bölümü’nde ta-
mamlad› (1959). ‹lk öyküleri Mavi,
Pazar Postas›, Yelken, Yeni Ufuklar
dergilerinde ç›kt›. Edebiyat Cephe-
si dergisini ç›kard› (1979-80). Öy-
kü ve romanlar›nda kiflilerin ruhsal
durumlar›n› geri plâna atmadan, yaflamlar›ndan genifl kesitler
verdi. ‹ncelemelerinde Türkiye’nin toplumsal yap›s›na, edebiya-
t›n ve bas›n›n sorunlar›na yer verdi. Bafll›ca yap›tlar›: “Tanr›gil-
lerden Biri” (öyküler, 1961), “Asya” (roman, 1970, TRT Ödülü),
“Çamasan” (öyküler, 1972, Sait Faik Ödülü), “Apartman” (öy-
küler, 1974 TDK Ödülü), “Ya¤mur S›ca¤›” (roman, 1976), “Bir
Yeni Dev” (inceleme, 1977), “Yüz Yafl›ndaki Delikanl› Bulgaris-
tan” (gezi notlar›, 1978), “Avflal› Çocuk” (çocuklar için, 1979),
“Cad› F›rt›nas›” (roman, 1982), “Bab›âli’nin fiu Son K›rk Y›l›”
(inceleme, 1984), “Ça¤›m›z›n Nasrettin Hoca’s› Aziz Nesin” (in-
celeme, 1984), “Can Çekiflen Kitap” (inceleme, 1985), “Ah fiu
Biz Kara B›y›kl› Türkler” (1992), “Ah fiu Biz Göçebeler” (1994),
“Yaflas›n Aziz Nesin” (1994), “Ah fiu Osmanl›lar” (2000), “Ay-
d›nlar›m›z ve Laisizm” (2000), “Belki Yar›n Anlarlar” (2003),
“Edebiyat›m› Geri ‹stiyorum” (2005).
CEYLAN,
memelilerin boynuzlugiller familyas›ndan bir hay-
van
(Gazella dorcas).
Kuzey Afrika ve Bat› Asya’da çöl ve
bozk›rlarda yaflar. Uzunlu¤u 110, yüksekli¤i 60 cm. kadard›r.
Gözleri iri ve güzel, boynuzlar› yay biçiminde, bacaklar› ince,
postu toprak rengindedir. H›zl› koflar, zarif ve çevik bir hayvan-
d›r. Bitki ile beslenir. Eti ve derisi için avlan›r.
CEZAY‹R
(Ar.: El-Cezair, Fr.: Algérie, ‹ng.: Algeria), Kuzey-
bat› Afrika’da, “Atlas Ülkeleri”nden biri olan devlet. Kuzeyde Ak-
deniz; bat›da Fas; güneyde Moritanya, Mali, Nijer; do¤uda Lib-
ya ve Tunus ile s›n›rlan›r. Akdeniz’de 1.000 km.lik k›y›s› vard›r.
Bu k›y›lar genellikle kayal›k ve yüksek olmakla beraber, nüfusun
önemli bölümü yine de burada, dar k›y› ovalar›nda ya da k›y› ile
hemen gerisinde uzanan Tel Atlaslar› aras›nda toplanm›flt›r. Ül-
kenin as›l yerlileri olan Berberîler ve buraya 7. yüzy›ldan beri
gelip yerleflmifl olan Araplar. Bu iki etnik grup, bugün çok yer-
de birbirine kar›flm›flt›r. Ancak, Kabil bölgesi halk›ndan, çölde
göçebe yaflam› sürdüren Tuaregler ve Berberîler saf kalm›fllar-
d›r. Halk›n yar›s› Berberî lehçesiyle konuflur. Ba¤›ms›zl›k için
yap›lan son çarp›flmalardan önce (ba¤›ms›zl›k çarp›flmalar›n›n
geçmifli eskidir, sonuncusu 1945’te bafllam›flt›), ço¤u Frans›z
olan Avrupal›lar›n say›s› 1,2 milyonu buluyordu. Bu say›
1968’de 150 bine indi. Avrupal›lar›n ço¤u savafl s›ras›nda ve
ba¤›ms›zl›ktan sonra (1962) ülkeyi terk etti. Buna karfl›l›k Fran-
sa’da yerleflmifl olan bir k›s›m Cezayirliler ülkelerine döndüler.
Bafll›ca kentler; Oran, Constantine, Annaba, Blida, Setif. Top-
lumsal ve ekonomik alanda birçok sorunlar› bulunan Cezayir,
petrol ve do¤al gaz (dünya yedeklerinin %10’una sahip oldu¤u
san›l›yor), fosfat ve baflta yeralt› kaynaklar›na sahip olmakla bir-
likte temelde bir tar›m ülkesidir. Ancak tar›m, bir yandan sula-
may› baflarmak, öte yandan da erozyon ve çöl yay›lmas›na kar-
fl› savaflmay› gerektirmektedir. Ayr›ca, gerek tar›msal ve gerek-
se hayvansal üretim yeterli bir düzeyde de¤ildir. 1962 y›l›nda
ba¤›ms›zl›¤›n› kazand›. Günümüzde Cezayir olarak bilinen top-
raklarda, ‹.Ö. 1200 y›llar›nda Fenike egemenli¤i söz konusuydu.
‹.Ö. 2. yüzy›lda ülke, bir Roma kolonisi oldu. Daha sonra Van-
dallar›n istilâs›na u¤rayan Cezayir, 6. yüzy›lda Bizans, 7. yüzy›l-
da da Arap egemenli¤ine geçti. 16. yüzy›lda Osmanl› ‹mparator-
lu¤u topraklar›na kat›ld›. Bu dönemde, Akdeniz korsanl›¤›n›n
yata¤› olarak ün yapt›. Cezayirli korsanlar 1815 y›l›nda Ameri-
kal› filo komutan› Stephen Decatur taraf›ndan bozguna u¤rat›l-
d›lar. ‹ngiltere de, Cezayir köle ticaretine büyük bir darbe indir-
di. Cezayirli korsanlar›n eylemlerini gerekçe gösteren Fransa,
1830’da Cezayir’i iflgal etti. Ülkede Frans›zlar›n denetiminde as-
kerî bir idare kuruldu, daha sonra da Cezayir, resmen bir Fran-
s›z bölgesi ilân edildi. Fransa, 1898’de Cezayir’de iki dan›flma
meclisi oluflturdu ve yerli halk›n da bu meclislere girebilmesi-
ne izin verildi. 1900-1945 y›llar› aras›ndaki dönemde, sömür-
geciler tam anlam›yla bir denetim kurmay› baflard›lar. 1930’lar-
da güçlenmeye bafllayan Arap milliyetçili¤i bütün Orta Do¤u’yu
ve Kuzey Afrika’y› etkiledi. II. Dünya Savafl›’ndan sonra, Cezayir
halk› içindeki hoflnutsuzluk, aç›k bir isyan biçiminde kendini
gösterdi. 1945 y›l›nda genifl ayaklanmalar oldu. Frans›z halk›n-
dan da destek gören bu ayaklanmalar sonucunda, 1947 y›l›nda
tüm Cezayirlilere Frans›z vatandafll›¤› hakk› verildi ve Frans›zlar
ile yerli halk›n eflit ölçüde temsil edildi¤i bir meclis oluflturul-
du. Ancak bu ödünler sonuçsuz kald› ve 1954 y›l›nda Cezayir
Devrimi patlak verdi, devrimin önderli¤ini, Ulusal Kurtulufl
Cephesi yap›yordu. Devrimci güçler, 1958 y›l›nda, birçok Afri-
ka ve Asya ülkesi taraf›ndan tan›nan geçici bir hükümet kurdu-
lar. Fransa’n›n bu baflar›s›zl›¤›, Fransa’da ciddî bir bunal›ma yol
