CEMEL VAK’ASI
134
maktan korkan kiflilere yeni deneyim olanaklar› açt›. Daha son-
ra, biçim kayg›s›n› bir yana b›rakarak, insan› birtak›m mekanik
kurallar aç›s›ndan görmeyen; çevresini, yaflam koflullar› içinde
özel ve genel durumlar›n› arayan, bu kayg›larla içtenleflen bir
kimli¤e ulaflt›. Bu fliirlerini toplad›¤› “Göçebe”de (1965) sa¤-
lam, baflar›l› tekni¤iyle özgün duyarl›klar›n flairi oldu. ‹lk kitab›
“Üvercinka” Arif Damar ile birlikte Yeditepe (1959), “Göçebe”
(1966, TDK fliir ödüllerini kazand›. “Beni Öp, Sonra Do¤ur Be-
ni” (1973), “fiapkam Dolu Çiçekle” (1976), “Günübirlik”
(1982), “Sevda Sözleri” (bütün fliirleri, 1985), “Üstü Kals›n”
(günlük, 1991), di¤er yap›tlar›d›r.
CEMEL VAK’ASI,
Dördüncü Halife Ali ile ‹slâm ileri ge-
lenlerinden Talha, Zübeyr ve Muhammet’in efli Ayfle aras›nda
geçen savafl (656). Ali, halife oldu¤u zaman Talha ve Zübeyr si-
yasî amaçlar› için, Ayfle ise duydu¤u kin nedeniyle Ali’nin hali-
feli¤ini tan›mad›lar. Arabistan’› terk ederek Irak’a çekildiler.
Irak’ta Ali ile yapt›klar› savafl; özellikle Ayfle’nin devesi çevresin-
de geçti¤inden Cemel Vak’as› ya da Deve Olay› ad›yla an›l›r. ‹s-
lâm’da ilk parçalanma ve da¤›lma belirtisidir.
CEM‹YET‹ AKVAM
→
M‹LLETLER CEM‹YET‹
CEMRE,
19-20 fiubat bafllang›ç olmak üzere, birer hafta
arayla s›ras›yla havaya, suya ve topra¤a düfltü¤üne inan›lan ve
bahar› bafllatt›¤› varsay›lan ›s›t›c› güç. Eskiden y›l, kas›m (180
gün) ve H›z›r (186 gün) günleri olarak ikiye ayr›l›r; Kas›m’›n
105’inden (19-20 fiubat) bafllayarak düfltü¤üne inan›lan cemre-
lerle k›fl›n sona erdi¤i varsay›l›rd›. Sözcük Arapçada, kor hâlin-
de atefl anlam›ndad›r. Ayr›ca hac›lar›n Mekke’de fleytan taflla-
mak için att›¤› tafllardan oluflan y›¤›nlara da bu ad verilir.
CENAP
fiAHABETT‹N
(1870 Manast›r-1934 ‹stanbul), fla-
ir. Babas› Binbafl› fiahabettin Bey’in
ölümü üzerine ailesiyle birlikte ‹s-
tanbul’a geldi. Ortaö¤renimini Eyüp
ve Gülhane askerî rüfltiyelerinde,
yüksekö¤renimini Askerî T›bbiye
Mektebi’nde tamamlad› (1889). Dört
y›l Paris’te ihtisas yapt›. Mersin, Ro-
dos ve Cidde’de karantina doktorlu-
¤u, s›hhiye müfettiflli¤i görevlerinde bulundu. 1914’te Osmanl›
edebiyat tarihî müderrisi olarak girdi¤i Edebiyat Fakültesi’nden
R›za Tevfik ve Ali Kemal’le birlikte istifa zorunda b›rak›ld› (20 Ey-
lül 1922). ‹lk fliiri, Saadet gazetesinde yay›mlanan (3 Aral›k
1885) bir gazeldir. 1908’den 1927’ye kadar Serveti Fünun dergi-
sinde 85 fliir ve edebiyat yaz›s› yay›mlayan Cenap fiahabettin,
Cumhuriyet’ten sonra büyük bir dönüfl yapm›fl, Cumhuriyet ga-
zetesinde yay›mlad›¤› bir yaz›da (16-19 May›s 1933) “mazi ahta-
potunun kollar›ndan ruhlar›n› kurtaramayanlar›n ink›lâb›n yük-
sekli¤ini kavrayamayacaklar›n›” ileri sürmüfltür. Yap›tlar›: “Hac
Yolunda” (1909-1925), “Yalan” (oyun, 1911), “Evrak-› Eyyam”
(makaleler, 1915), “Körebe” (oyun, 1917), “Nesr-i Harb, Nesr-i
Sulh ve Tiryaki Sözleri” (makaleler, özdeyifller, 1918), “Avrupa
Mektuplar›” (1919).
CENEV‹Z ve CENEV‹ZL‹LER,
Cenova Cumhuriyeti’ne
ve onun halk›na Osmanl›lar›n verdi¤i ad. Ceneviz, ba¤›ms›zl›¤›-
na kavufltuktan sonra (1099) egemenlik bölgelerini geniflletme-
ye bafllad›. Bu yüzden komflusu Venedik ile sürekli bir rekabet
içindeydi. Lâtin ‹mparatorlu¤u’nun çöküflüne katk›s› nedeniyle,
Bizansl›lardan ‹zmir liman›yla Beyo¤lu ve Galata semtlerini ald›.
Bir süre sonra da Ege ve Karedeniz’de baz› ada ve limanlar› ele
geçirdi. 1387’de Osmanl›lar bu devlete baz› ticarî ayr›cal›klar ta-
n›d›. 1396’da Fransa’n›n etkisiyle bozulan Osmanl›-Ceneviz ilifl-
kileri k›sa sürede düzeldi ve durum, ‹stanbul’un Osmanl›lar›n
eline geçmesinden sonra, Cenevizlilere baz› ayr›cal›klar tan›nd›.
Buna göre, vergi karfl›l›¤› ticaret ve din özgürlüklerine sahip
olacaklar, yeniçeri vermeyecekler, ancak kilise kurma ve mülki-
yet haklar› olmayacakt›. Böylece Osmanl› egemenli¤ine geçen
Galata’y›, Karadeniz ve Ege’deki ada ve limanlar izledi. 1665’te
Osmanl›lar ile kapitülâsyon anlaflmas› imzalad›lar. 1805’te
Fransa’n›n iflgal etti¤i Ceneviz, 1814’te ‹talyan Birli¤i’ne kat›ld›.
‹lk komandit flirketlerle deniz sigorta flirketlerini Cenevizliler
kurmufllard›r.
CENG‹Z HAN
(1155 Doloan Bol-
dah-1227 Tangut yak›nlar›), Mo¤ol
hükümdar›. Tarihte ilk kez Mo¤ollar›
tek bir yönetim alt›nda toplayarak bü-
yük bir Mo¤ol imparatorlu¤u kurdu.
As›l ad› Timuçin’dir. Babas› Yesu-
gey’i küçük yaflta yitirdi¤inden; ço-
cuklu¤u ve gençli¤i s›k›nt› içinde
geçti. Mo¤ol soylular›na karfl› ayakla-
nan Camuka’y› yenerek Mo¤ol kabi-
lelerinin birli¤ini sa¤lad›. 1206’da Naymanlar› da yenerek ‹mpa-
rator anlam›na gelen Cengiz ya da Çingiz unvan›n› ald›. Bu ta-
rihten sonra tüm Mo¤olistan’a egemen oldu. Ard›ndan büyük
fetihlere giriflti. ‹lk önce Kuzey Çin eyaletlerini ele geçirdi; Ka-
rah›taylar, Uygurlar, Karluklar ve Merkitler, Mo¤ol egemenli¤i
alt›na girdi. Daha sonra Asya’n›n en güçlü devletlerinden biri
olan Harizmflahlar Devleti’ni ortadan kald›rd›. Harizmflahlar
Devleti’nin yenilmesinden sonra Cengiz, Mo¤olistan’a döndü
ve bir süre sonra da öldü.
CEN‹N,
embriyonun, hayvanlarda bütün organlar› belirdikten
ve kan dolafl›m› bafllad›ktan sonra; insanlarda ise gebeli¤in 3.
ay›n›n sonundan itibaren ald›¤› ad. ‹nsan yavrusu, ana rahmin-
de iki evre (safha) gösterir. Bunlardan birincisi, döllenmifl tek
yumurta durumundan üç ayl›k oluncaya kadar geçen zamand›r.
Bu döneme “embriyo dönemi” denilir. ‹kincisi ise 3 ayl›ktan iti-
baren do¤uma kadar geçen zamand›r. Buna da “cenin dönemi”
denilir. Bu iki dönem aras›ndaki s›n›r, kalp at›fl›n›n ve dolay›s›y-
la kan dolafl›m›n›n bafllamas›yla belirlenir. Embriyo döneminin
bitiminde, yani 4. aydan itibaren, iç organlar tümüyle olufltu¤u
gibi, d›fl görünüflü ile de cenin, belli bir oran içinde, tam insan
fleklini al›r. Bu dönemde cenin, annenin duyabilece¤i hareketle-
ri bile yapabilir. Kalp at›fl› ve kan dolafl›m› bafllar. Solunum ve
sindirim sistemleri de oluflmufl bulunmalar›na karfl›n, do¤uma
kadar çal›flmazlar. Ba¤›rsaklar›n alt k›s›mlar›nda, “meconium”
