CÖNK
142
klasik müzi¤inin geliflmesine büyük katk›da bulundu. ‹sveç Kra-
liçesi Kristina’n›n da be¤enisini kazanarak, kraliçenin kalabal›k
bir yayl› sazlar grubu olan orkestras›n› yönetti. Say›ca az fakat
baflar›l› yap›tlar› vard›r. Yaln›z çalg› müzi¤i için besteler yapt›.
Sonatlar› ve konçertolar›yla tan›nan Corelli, ayn› zamanda kla-
sik keman okulunun kurucusu say›l›r.
CÖNK,
genellikle folklor ve halk edebiyat› ürünlerinin yer al-
d›¤› s›rt› dar, eni genifl, uzunlamas›na aç›lan yazma kitap türü.
Biçimi nedeniyle halk aras›nda “s›¤›rdili, dana dili cöngü” de
denilir. Cönkler, Türk halk edebiyat›n›n, folklorunun, halk müzi-
¤inin bafll›ca kaynaklar›d›r. Kimi cönklerde divan flairlerinin fli-
irlerinin bulundu¤u, kimilerinin bir flairin divan›n› ya da bir
mesneviyi kapsad›¤› görülür. Günümüze kalabilen cönklerden
en eskisinin 15. yüzy›lda düzenlendi¤i san›lmaktad›r.
CÛDA, Mahmut
(1904 Fethiye-1987 ‹stanbul), ressam. ‹s-
tanbul Sanayii Nefise Mektebi’ni bitirdi. Devletçe Fransa’ya
gönderildi (1924). Paris’te Paul-Albert Laurens’le çal›flt›. Bir ara
da Lucien Simon ve Münih’te H. Hoffman’la çal›flmalar› oldu.
1928’de yurda döndü. Resim ö¤retmenli¤i yapt›. Müstakil Res-
samlar ve Heykelt›rafllar Birli¤i sergilerine kat›ld›. “Yeni Gerçek-
çilik” ak›m›na ba¤land›. Resmin teknik ve kurallar›na titizlikle
uyarak do¤ay› ayr›nt›lar›yla iflledi. “Yemifller” ve “Trabzon’dan
Görüntüler” gibi yap›tlar› vard›r.
CUD‹ DA⁄I,
Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde, fi›rnak’la Si-
lopi aras›nda da¤. En yüksek yeri 2.114 m’dir. Baz› tarihî kal›n-
t›lara rastlanan da¤, efsanelere konu olmufltur (Nuh’un gemisi-
nin tufandan sonra burada karaya oturdu¤una inan›l›r).
CUMALI, Necati
(1921 Flori-
na/Yunanistan-2001 ‹stanbul), flair,
öykü ve oyun yazar›. Yüksekö¤renimi-
ni Ankara Üniversitesi Hukuk Fakülte-
si’nde tamamlad› (1941). Memurluk
ve avukatl›k yapt› (1945-1947). Paris
Atafleli¤i’nde memur (1957-1959), ‹s-
tanbul Radyosu’nda redaktör olarak
çal›flt› (1959-1963). ‹lk fliiri Urla Hal-
kevi’nin dergisi Ocak’ta ç›kan (1939)
Cumal›, ilk gençlik fliirlerini birlefltiren “K›z›lçullu Yolu”
(1943)nda duyu flairi olarak gözüktü. Do¤ay› ve yaflam› bir tür-
kü hafifli¤i içinde yans›tan bu fliirlerinden sonra, içten söylefli,
dil ve anlat›m ustal›¤›n› yitirmeden toplumsal temalara yöneldi.
Yaflar Kemal’in deyifliyle “yafllanmaz flair çocuk” kalarak dünya-
ya ve insanlara hep iyimser gözlerle bakt›. Yaz›ld›¤› y›llar›n be-
¤eni s›n›rlar› içinde kalmayan ince duygularla ve küçük insan-
lar›n yaflamlar›ndaki bilinen gerçeklerden ayr›lmayan aflk fliirle-
ri yazd›. 1960’tan sonra toplamsal gerçekleri özümsemek iste-
yen fliirlerinden kimilerinde eski baflar› çizgisini yitirmedi. Öy-
kü, oyun ve romanlar›nda ço¤u k›rsal kesimin temel sorunlar›n-
dan kaynaklanan konular› iflledi. Öykü ve tiyatro türlerindeki ça-
l›flmalar›yla da son y›llar›n verimli kalemlerinden biri say›ld›.
Yap›tlar›: fiiir kitaplar›: “K›z›lçullu Yolu” (1943), “Harbe Gidenin
fiark›lar›” (1945), “May›s Ay› Notlar›” (1947), “Güzel Ayd›nl›k”
(1951), “Denizin ‹lk Yükselifli” (1954), “‹mbatla Gelen” (1955),
“Günefl Çizgisi” (1957), “Ya¤murlu Deniz” (TDK 1969 fiiir
Ödülü, 1968), “Baflaklar Gebe” (1970), “Ceylan A¤›d›” (1974),
“Aç Günefl” (1980), “Bozk›rda Bir Atl›” (1981), “Yaras›n Beyler”
(1982), “Aflklar Yaln›zl›klar” (Toplu fiiirler I, 1985), “K›smeti
Kapal› Gençlik” (Toplu fiiirler II, 1986). Öykü kitaplar›: “Yaln›z
Kad›n” (1955), “De¤iflik Gözle” (1957 Sait Faik Hikâye Arma¤a-
n›, 1956), “Susuz Yaz” (1962), “Ay Büyürken Uyuyamam”
(1969), “Makedonya 1900” (1976), “Kente ‹nen Kaplanlar”
(1976), “Revizyonist” (1979), “Yakub’un Koyunlar›” (1979),
“Ayl› B›çak” (1981), “Uzun Bir Gece” (1991). Oyunlar›: “Mine”
(1959), “Oyunlar 1” (Bofl Beflik, Ezik Otlar, Vur Emri, 1969),
“Oyunlar 2” (Susuz Yaz, Tehlikeli Güvercin, Yeni Ç›kan fiark›-
lar, 1969), “Oyunlar 3” (Nal›nlar, 1962, Masalar, Kaynana ci¤e-
ri, 1969), “Oyunlar 4” (Derya Gülü, 1963, Aflk Duvar›, Zorla ‹s-
panyol, 1969), “Oyunlar 5” (Gömü, Bakan› Bekliyoruz, Kristof
Kolomb’un Yumurtas›), “Oyunlar 6” (Mine, Yürüyen Geceyi
Dinle, ‹fl Karar Vermekte), “Yaral› Geyik” (1981). Romanlar›:
“Tütün Zaman›” (1959, Zelifl ad›yla 2. bas. 1971), “Ya¤murlar
ve Topraklar” (1973), “Ac› Tütün” (1974), “Aflk da Gezer”
(1975). Denemeler: “Niçin Aflk” (1971), “Senin ‹çin Ey Demok-
rasi” (1976), “Etiler Mektuplar›” (yaz›lar, 1982). Necati Cuma-
l›’n›n “Bofl Beflik” (1951, 1967), “Susuz Yaz” (1963, 1973),
“Tütün Zaman›/Zelifl” (1959, 1974), “Mine” (1982), “Dul Bir
Kad›n” (1984), “Ad› Vasfiye” (1985), “Uzun Bir Gece” (1986)
gibi yap›tlar› filme de al›nm›flt›r.
CUMHURBAfiKANI,
cumhuriyetle yönetilen ülkelerin
devlet baflkan›. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluflundan sonra
(29 Ekim 1923) kabul edilen 1924, 1961 ve 1982 tarihli üç ana-
yasa da, cumhurbaflkan›n›n seçimini parlamenter usule ba¤la-
mada birleflmifltir. 1982 Anayasas›na göre: “Cumhurbaflkan›,
Türkiye Büyük Millet Meclisi’nce, k›rk yafl›n› doldurmufl ve yük-
sekö¤renim yapm›fl kendi üyeleri ya da bu niteliklere ve millet-
vekili seçilme yeterli¤ine sahip Türk vatandafllar› aras›ndan ye-
di y›ll›k bir süre için seçilir. Cumhurbaflkanl›¤›na Türkiye Büyük
Millet Meclisi üyeleri d›fl›ndan aday gösterilebilmesi, Meclis
üye tam say›s›n›n en az beflte birinin yaz›l› önerisiyle mümkün-
dür. Bir kimse, iki defa cumhurbaflkan› seçilemez. Cumhurbafl-
kan› seçilenin, varsa partisi ile ilifli¤i kesilir ve Türkiye Büyük
Millet Meclisi üyeli¤i sona erer” (Anayasa madde 101). Cum-
hurbaflkan›, devletin bafl› olmas› s›fat›yla “Türkiye Cumhuriye-
ti’ni ve Türk milletinin birli¤ini temsil eder; anayasan›n uygulan-
mas›n›, devlet organlar›n›n düzenli ve uyumlu çal›flmas›n› göze-
tir” (madde 104). “Cumhurbaflkan›n›n, anayasa ve di¤er kanun-
larda baflbakan ve ilgili bakan›n imzalar›na gerek olmaks›z›n tek
bafl›na yapabilece¤i belirtilen ifllemleri d›fl›ndaki bütün kararla-
r›, baflbakan ve ilgili bakanlarca imzalan›r; bu kararlardan bafl-
bakan ve ilgili bakanlar sorumludur. Cumhurbaflkan›n›n re’sen
imzalad›¤› kararlar ve emirler aleyhine Anayasa Mahkemesi da-
hil, yarg› mercilerine baflvurulamaz. Cumhurbaflkan›, vatana
ihanetten dolay›, Türkiye Büyük Millet Meclisi üye tamsay›s›n›n
en az dörtte üçünün verece¤i kararla suçland›r›l›r” (madde 105).
Cumhurbaflkan›n›n görev ve yetkileri: “Gerekti¤inde TBMM’yi
toplant›ya ça¤›rmak, kanunlar› yay›mlamak, tekrar görüflülmesi-
