Ç,
Türk alfabesinin dördüncü harfi, Sesbilim bak›m›ndan sü-
reksiz, patlay›c›; sert difl damak ünsüzü, s›n›flama ve sar›lama-
larda 4. maddenin bafl›na getirildi¤inde 4. s›ray› gösterir. Ebced
hesab›nda 3 say›s›n›n karfl›l›¤›d›r.
ÇA-ÇA-ÇA,
rumba ile mambonun kimi ritmlerinin uyarlan-
mas›ndan do¤mufl ça¤dafl bir dans, Ça-ça da denir. Meksika
kökenlidir.
ÇAÇABALI⁄I,
hamsigillerden bir bal›k
(Clupea spat-
tus).
Avrupa denizlerinde ve Karadeniz’de yaflar. Boyu 13 cm.
kadar olabilir. Sardalye ve ringayla ayn› familyadand›r, üreme
biçimi de bunlara benzer. Salamura, konserve ya da füme ola-
rak tüketilir.
ÇA⁄ANOZ,
eklembacakl›lar›n onayakl›lar tak›m›ndan bir
hayvan
(Carcinus means).
Dere a¤›zlar›nda ve denizlerde
yaflar. 4 cm. büyüklü¤ünde ve kabukludur. Eti yenir. Çingene
ça¤anozu da denir. Bal›kç›lar taraf›ndan yem olarak kullan›l›r.
ÇA⁄ATAY HANLI⁄I,
Cengiz Han’›n ölümünden ve
imparatorlu¤unun parçalanmas›ndan sonra, Cengiz Han’›n
o¤lu Ça¤atay’›n pay›na düflen bölgelerde kurulan devlet
(1227). Cengiz’in ölümünde o¤lu Ça¤atay’›n pay›na Do¤u ve
Bat› Türkistan düfltü. Ça¤atay, önceleri Mo¤olistan’daki bü-
yük Mo¤ol Hanl›¤›’na ba¤l› olarak bu bölgelerde hüküm sür-
dü. Ancak o¤ullar› zaman›nda ba¤›ms›z bir devlet olufltu. Ça-
¤atay’›n soyundan gelen hanlar, Timur’a dek ba¤›ms›zl›klar›-
n› koruyabildiler. Timur, Ça¤atay soyundan gelen hanlar› or-
tadan kald›rmad›, ancak tüm yönetsel ve askerî yetkileri elle-
rinden ald›.
ÇA⁄LAR, Behçet Kemal
(1908 Erzincan-1969 ‹stan-
bul), flair. ‹lk ve ortaokulu çeflitli kentlerde okuduktan sonra Kay-
seri Lisesi’ne girdi; bu lisenin son s›n›f›ndan Zonguldak Yüksek
Maden Mühendis Mektebi’ne geçti. Okulu bitirince (1932) mes-
le¤iyle ilgili çal›flmalarda bulunmak üzere Fransa’ya gönderildi.
Dönüflünde iktisat bakanl›¤›nda görev ald›. Halkevleri müfettiflli-
¤i yapt› (1935-1939). Erzincan’dan milletvekili seçilerek parla-
mentoya girdi (1941). Çokpartili
hayat›n ilk dalgalan›fl y›llar›nda
hem CHP’den, hem milletvekilli-
¤inden istifa ederek (1947) Robert
Kolej’de ö¤retmenli¤e bafllad›. fia-
d›rvan adl› sanat dergisini kurdu (1
Nisan-25 Kas›m 1949). 27 May›s
1960’tan sonra toplanan Kurucu
Meclis’e üye seçildi. TRT Yönetim
Kurulu baflkanl›¤›, Akbank’ta müfla-
virlik gibi görevlerde bulundu. Hayat, Muhit, Varl›k, Yedigün,
Ülkü, Yücel, ‹nk›lapç› Gençlik, Millet Do¤u, fiad›rvan, Türk Dili
(1928-1968) dergilerinde yay›mlanan fliirlerinde halk fliiri este-
ti¤ine ba¤l› biçimler içinde genellikle ulusal coflkular› yans›tt›.
Malzeme y›¤›n› gibi durmas› mümkün olan konular› belli bir tek-
nikle iflleyerek, sözcüklerin fliddetine dayanan kendine özgü bir
yap›ya ulaflt›rd›. Bafll›ca yap›tlar›: “Erciyes’ten Kopan Ç›¤” (fliir-
ler, 1932), “Çoban” (manzum oyun, 1932), “Burada Bir Kalp
Çarp›yor” (fliirler, 1933), “Atilla” (manzum oyun, 1935), “Hür
Mavilikte” (gezi notlar›, 1947), “Dolmabahçe’den An›tkabir’e Ka-
dar” (1955), “Kur’an-› Kerim’den ‹lhamlar” (1966), “Benden ‹çe-
ri” (bütün fliirleri, 1966), “Battal Gazi Destan›” (1968), “Bugünün
Diliyle Atatürk’ün Söylevleri” (1968).
ÇA⁄LAYAN,
suyun, yata¤›ndaki dikey bir e¤im nedeniyle
yüksekten döküldü¤ü yer, çavlan, ça¤lar. Bir ›rma¤›n, yata¤›n›
afl›nd›r›p güçlü bir kaya dizisiyle karfl›laflmas›yla oluflan ça¤la-
yan, bu afl›nd›rmay› kaya kütlesinin afla¤› kesimlerinde de sür-
dürür. Ayr›ca toprak çökmesi, lav ak›nt›s›yla oluflan engeller ve
depremler de ça¤layan›n oluflumuna yol açar. Yüksek bir diklik-
ten düfltü¤ü gibi, basamak biçiminde de düfltü¤ü olur. Angel
(1.000 m.), Tugela (914 m.), Cuquenan (610 m.), Sutnerland
(580 m.), Vibbon (491 m.), Gavernie (422 m.) dünyan›n en yük-
sek ça¤layanlar›ndand›r. Türkiye’de, Tortum (200 m.), Gürlevik,
S›z›r, Bünyan ve Defne çavlanlar› önde gelen ça¤layanlard›r.
ÇA⁄RI BEY
(990, ?-1060 Suhas), Büyük Selçuklu ‹mpara-
torlu¤u’nun kuruluflunda önemli rolü olan O¤uz beyi. Tu¤rul
Ç
145
