ÇAKA BEY
146
Bey’in kardefli, Alparslan’›n babas›d›r. Babalar› Mikail Bey’in
ölümünden sonra kardefli Tu¤rul Bey ile birlikte O¤uz boylar›n›
bir araya toplamaya çal›flt›lar. Gazne bask›s› karfl›s›nda O¤uz
boylar› yeni bir yurt aramak için tüm ‹ran’› aflarak Do¤u Anado-
lu’ya bir ak›n yapt›. 1025’te amcalar› Arslan Yabgu’nun Gazneli
Mahmut taraf›ndan tutsak edilmesi üzerine, kimi O¤uz boylar›
da Ça¤r› ve Tu¤rul beylere kat›ld›. 1037’de Merv kenti, Ça¤r›
Bey taraf›ndan ele geçirildi. 1038’de Gazne ordusu a¤›r bir ye-
nilgiye u¤rad›, bir y›l sonra da Gazne Sultan› Mesut’un yönetti-
¤i bir Gazne ordusu Dandanakan’da yenildi (1040). Büyük Sel-
çuklu Devleti’nin kurulmas›ndan sonra kardefli Tu¤rul Bey Sel-
çuklu sultan›, Ça¤r› Bey de Horasan meliki oldu ve ölümüne dek
bu görevde kald›.
ÇAKA BEY
(?-1093, ?), Anadolu’da ilk Türk beyliklerinden
birini kuran Türk kumandan›. 1078-1081 y›llar›nda Bizans’ta
tutsak olarak yaflad› ve Bizans ‹mparatorlu¤u’nu her yönüyle ta-
n›ma olana¤›n› buldu. Bizans’tan kaçarak ‹zmir’i ele geçirdi, bu-
rada bir beylik kurdu. Urla, Foça, Midilli, Sak›z, Sisam ve Ro-
dos’u ald›. Anadolu Selçuklu Sultan› K›l›ç Arslan’a k›z›n› vererek
onunla akraba oldu. Amac› Trakya’y›, sonra da ‹stanbul’u al-
makt›. Ancak amac›na ulaflamad›. Damad› taraf›ndan öldürüldü.
ÇAKAL,
etoburlar›n köpekgiller familyas›ndan bir hayvan
(Canis aureus).
Geceleri, sürü hâlinde dolafl›r, genellikle
lefl yiyerek beslenir. Uzunlu¤u yaklafl›k 80 cm.dir. Tüyleri kirli
sar›, karn› beyaz›ms›d›r. Rengiyle kurda, boyu ve kabar›k k›ll›
kuyru¤uyla tilkiye benzer. Özellikle Afrika’da yaflar. Avrupa ve
Güney Asya’n›n her yerinde bulunur. Kurt, köpek ve tilkiyle ak-
rabad›r ve bunlarla çiftleflebilir. Kurnaz bir hayvan olan çakal,
Türkiye’nin k›rsal kesimlerinde seyrek olarak görülür.
ÇAKIL,
›rmak ve deniz k›y›lar›nda, suyun yuvarlaklaflt›rd›¤›
ufak tafl. Yap›larda silisli ve içindeki toprak, kil ve örgensel par-
çalar bulunan çak›l kullan›l›r. Betonarme inflaatta kullan›lan ça-
k›l taneleri 30 mm.lik elekten geçecek büyüklüktedir. Denizden
elde edilen çak›l, betonarme inflaatta y›kanmadan kullan›lmaz.
Çaplar›na göre s›n›fland›r›l›r. Nehir, deniz, buzul, göl çak›l› gibi
çeflitleri vard›r.
ÇAKIRCALI MEHMET EFE
(1872 Ödemifl-1912 Kar›n-
cal›da¤/Nazilli), ‹zmir, Ayd›n, Mu¤la yörelerinde haks›z yöneti-
me baflkald›rd›¤› için halk aras›nda ünlenen zeybek. Çak›c› Efe
olarak da bilinir. Ad›n› üyesi oldu¤u Yörük afliretinden al›r. Ba-
bas› Ahmet Efe de birkaç kez da¤a ç›km›fl bir zeybekti. II. Abdül-
hamit’in güçlerince babas› öldürüldü¤ünde 11 yafl›ndayd›. 25
yafl›nda babas›n›n öcünü almak için da¤a ç›kt›. 1894 y›l›nda tu-
tuklan›p 1897’de hapisten kurtulunca 6 k›zan›yla birlikte da¤a
ç›kt›. 1904’e dek Ödemifl yöresine egemen oldu. Bir ara düze in-
diyse de, çok geçmeden yine da¤lara ç›kt›. Bir halk kahraman›
durumuna geldi. Zenginlerden ald›¤›n› yoksullara da¤›tt›. Hükü-
met güçleriyle çarp›fl›rken, yanl›fll›kla kendi adamlar›ndan biri
taraf›ndan vuruldu. An›s›na yak›lan türkü, günümüzde de söy-
lenmektedir.
ÇAKMAK, Mustafa Fevzi
(1876 ‹stanbul-1950 ‹stan-
bul), Türk mareflali ve siyaset adam›. 10 yafl›nda Selânik Rüflti-
ye Mektebi’ne, bir y›l sonra ‹stanbul So¤ukçeflme Askerî Rüflti-
yesi’ne giden Çakmak, 1890’da Kuleli Askerî ‹dadisi’ne girdi. Bu
s›ralarda dedesi Hac› Bekir Efendi’den Arapça, Farsça ve f›k›h
dersleri alarak bilgi alan›n› geniflletti. 1893’te Harbiye Mekte-
bi’ne girdi. Daha sonra da Erkân› Harbiye Okulu’nu bitirdi
(1898). 1899’da Metroviçe Tümeni kurmay baflkanl›¤›na atand›.
1901’de kola¤as›, 1902’de binbafl› oldu. Daha sonra 1908’de
Tafll›ca (S›rbistan) mutasarr›fl›¤›na ve komutanl›¤›na, 1910’da
Kosova Ordusu kurmay baflkanl›¤›na atand› ve yarbayl›¤a yük-
seldi. 1911’de Genelkurmey Baflkanl›¤› 5. fiube Müdürlü¤ü’ne
getirildi. 6 Ekim 1911’de Bat› Anadolu’yu ‹talyan sald›r›lar›na
karfl› savunmak amac›yla kurulan Garp Ordusu’na kurmay bafl-
kan› oldu. Balkan Savafl› bafllay›nca Vardar Ordusu Komutanl›-
¤› Harekât fiubesi Müdürlü¤ü’ne atand›. 1913’te albayl›¤a yük-
seldi ve ‹kinci Nizamiye Tümeni komutanl›¤›na getirildi. 1915’te
bir süre Çanakkale cephesinde Anafartalar grup komutanl›¤› ya-
parak büyük baflar›lar kazand›. Çanakkale harekât› sona erdikten
sonra 1916’da 2. Kafkas Kolordu Komutanl›¤›’na atand›.
1917’de Diyarbak›r 2. Ordu Komutanl›¤›’na, ayn› y›l Filistin 7.
Ordu Komutanl›¤›’na getirildi. 1919’da Askerî fiûra’ya seçildi.
Daha sonra ayr›larak Anadolu’ya geçti. 3 May›s 1920’de Milli
Müdafaa vekili ve vekiller heyeti baflkan› oldu. Durumu ö¤renen
‹stanbul hükümeti 26 May›s 1920’de Çakmak’›n idam edilmesi
için ferman ç›kard›. 1921’de Genelkurmay baflkanvekilli¤ine
atand›. Sakarya Savafl›’n›n zaferle sonuçlanmas›ndan sonra Bü-
yük Millet Meclisi’nin karar›yla mareflalli¤e yükseldi. 29 Ekim
1923’te Genelkurmay Baflkanl›¤›’na atand›. Ayn› zamanda Kozan
milletvekiliydi. 1925’te milletvekilli¤i görevini b›rakarak 1944’te
emekli oluncaya dek Genelkurmay Baflkanl›¤› yapt›. Emekli ol-
duktan sonra siyasete at›ld›. O dönemde yeni kurulan Demokrat
Parti’yi destekledi. 1946 seçimlerinde Demokrat Parti listesin-
den ba¤›ms›z aday olarak meclise girdi. 1947’de partiden ayr›-
larak Millet Partisi’nin kurucular› aras›na kat›ld› ve 1948’de par-
tinin onur baflkan› oldu. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmas›nda
Atatürk ve ‹nönü’yle birlikte ad› geçen Çakmak’›n iki kitab› var-
d›r. “Garbî Rumeli’nin Suret’i Ziya› ve Balkan Harbinde Garp
Cephesi Hakk›nda Konferanslar” (1927), “Büyük Harpte fiark
Cephesi Hareketleri” (1936).
ÇAKMAKTAfiI,
son derece küçük kuvars kristallerinden ve
kalseduandan oluflan sert bir tafl. Siyah, gri ve bazen de beyaz
renktedir. Kireçtafl› ve tebeflir içinde topraklar hâlinde bulunur.
Tortul bir taflt›r. Tafl devrinde çakmaktafl›ndan kesici aletler ya-
p›lm›flt›r. 17. ve 18. yüzy›llarda ateflli silâhlar›n horozunda, ba-
rutu ateflleyici madde olarak kullan›lm›flt›r. Çakmaktafl›, Nor-
mandiya’daki tebeflir tabakalar›nda bol olarak bulunur. Günü-
müzde k›v›lc›m ç›karmak amac›yla kullan›lan çakmaktafllar›, ser-
yum metalinin alafl›mlar›d›r. Bileflimi % 35 seryum, % 17 lan-
tan, % 15 neodim ya da praseodimyum, % 30 demir ve % 3
magnezyum, bak›r vb.dir. Yar›m milimetre çap›ndaki normal bir
çakmaktafl› 1.500 kez çakabilir.
ÇALDIRAN SAVAfiI,
Osmanl› Devleti ile ‹ran’da kurulu
Safevi Devleti aras›nda görünüflte dinsel nedenlerden, gerçekte
Baharat Yolu’na egemen olma iste¤inden do¤an savafl (24
A¤ustos 1514). 16. yüzy›l dünya ekonomisinin ve buna ba¤l›
