ÇAYIRHAN TERM‹K SANTRALI
152
lup nemli bir yerde mayaland›r›ld›ktan sonra ateflte kurutularak
elde edilir. Yeflil çay ise yapraklar soldurulup mayaland›r›lma-
dan kurutularak elde edilir.
ÇAYIRHAN TERM‹K SANTRALI,
Ankara’n›n Nall›han
ilçesine ba¤l› Çay›rhan beldesinde termik santral›. Kurulu gücü
300 MW; y›ll›k elektrik üretimi 1,8 milyar kWsa.
ÇAYIRMANTARI,
flapkas›n›n alt yüzü ince dilimli, baz› ze-
hirli türlerinin d›fl›nda yenebilen mantarlar›n genel ad›
(Aqari-
cus campestris).
ÇAYIRSEDEF‹,
dü¤ünçiçe¤igillerden, çok y›ll›k, otsu bir
bitki
(Thalictrum).
Hekimlikte iç sürdürücü olarak ve kan-
sere karfl› kullan›l›r. Pembemsi beyaz çiçeklidir, süs bitkisi ola-
rak da yetifltirilir.
ÇAYKOVSK‹, Piyotr ‹lyiç
(1840 Votkinsk-1893 Petersburg),
ünlü Rus bestecisi. Bir maden mü-
hendisinin o¤ludur. ‹lk müzik
derslerini annesinden ald›. Peters-
burg’da hukuk ö¤renimi gördükten
sonra 19 yafl›nda Adalet Bakanl›-
¤›’nda memurlu¤a bafllad›. Bu ara-
da müzi¤i de b›rakmad›. 1862’de
Petersburg Konservatuvar›’na gir-
di. 1860’ta kurulan Moskova Konservatuvar›’na müdür oldu, ilk
operas› “Voyvoda”y› bu s›rada yazd›. “‹leri” Rus müzi¤i ak›m›-
n›n bafl›nda bulunan Balakirev, Rimski Korsakof gibi besteciler-
le tan›flt›, onlar›n da etkisiyle daha baflar›l› yap›tlar vermeye ko-
yuldu. 1891’de Amerika’ya giderek New York Baltimore ve Phi-
ladelphia’da yap›tlar›n› yönetti. Rusya’ya dönüflünde “Alt›nc›
Senfoni” üzerinde çal›flmaya bafllad›, tamamlad›ktan k›sa süre
sonra, tutuldu¤u kolera hastal›¤› sonucu öldü. Bafll›ca yap›tlar›:
6 Senfoni (en tan›nm›fllar›: 4., 5. ve “Pathétique” ad›yla ünlü 6.
Senfoni). Uvertürler: “Romeo ve Jülyet”, “Francesca da Rimini”,
“Hamlet”, “‹talyan Kapriçyosu”, 3 piyano ve 1 keman konçerto-
su, 10 opera (en tan›nm›fllar›: “Yevgeni Onyegin”, “Maça K›z›”)
ve 3 ünlü bale süiti: “Ku¤u Gölü”, “Ormanda Uyuyan Güzel”,
“F›nd›kk›ran”.
ÇAY-KUR,
18 Aral›k 1971’de 1497 say›l› özel yasayla kuru-
lan özerk iktisadî devlet kuruluflu. Gümrük ve Tekel Bakanl›¤› ile
iliflkili olarak çay tar›m›n› planlar. Kurulufl amac›, kaliteli çay
yapra¤› üretimini sa¤lamak, yurdun çay gereksinimini karfl›la-
mak için gerekli olan kurulufl ve fabrikalar› kurmak, çay tekno-
lojisini gelifltirmek ve çay üreticilerinin kooperatifleflmesini
sa¤lamak olarak özetlenebilir. 1984’te ç›kart›lan bir kanunla ça-
y›n üretimi, ifllenmesi ve sat›fl› serbest b›rak›larak Çay-Kur’un
tekel durumu kald›r›lm›flt›r.
ÇEÇEN‹STAN,
Rusya Federasyonu’nun güneybat› kesi-
minde, Kafkas Da¤lar›’n›n kuzeyinde cumhuriyetÇeçenya diye
de an›l›r. (esk. Çeçen-‹ngufl Özerk Cumhuriyeti). Nüfusu
904.000 (1998). Yüzölçümü 19.300 km
2
(‹ngufletya’yla birlik-
te). Baflkenti Grozniy. Çeçenistan’›n güney kesimini Kafkaslar
kaplar. Ülkenin en yüksek noktalar› bu kesimdeki Tebulos Da¤›
(4.493 m) ve fian Da¤›’d›r (4.451 m). Terek ve fiunja ›rmaklar›-
n›n oluflturdu¤u vadiler, bölgeyi bat›dan do¤uya do¤ru bafltan
bafla geçer. Bu iki vadi Terek ve Sunja da¤lar›yla birbirinden ay-
r›l›r. Cumhuriyetin kuzey kesimini ise, Nogay Bozk›r›’n›n enge-
beli düzlükleri kaplar. Bölgenin ekonomisi petrole dayan›r. Pet-
rol ç›karma tesisleri, daha çok Grozniy ve Gudermes aras›nda
yo¤unlaflm›flt›r. Kafkasya’n›n yerli halklar› olan Çeçenlerin ve
‹ngufllar›n yaflad›¤› topraklar, 1774’ten bafllayarak Ruslar›n eli-
ne geçti. XIX. yy’daki uzun mücadelelerde yenik düflen Çeçen-
lerin ve ‹ngufllar›n bir bölümü bölgeden göç etmek zorunda kal-
d›. 1917 Ekim Devrimi’nden sonra Sovyetler bölgede denetimi
sa¤lad› ve Da¤l› Özerk SSC içinde Çeçen ve ‹ngufl illeri olufltu-
ruldu. K›sa bir süre sonra ayr› özerk bölgelere dönüfltürülen Çe-
çenistan ve ‹ngufletya, daha sonra birlefltirilerek Çeçen-Ingufl
Özerk SSC oluflturuldu. ‹kinci Dünya Savafl›’nda Çeçenlerin ve
‹ngufllar›n Almanlarla iflbirli¤i yapt›klar› gerekçesiyle özerk
cumhuriyet la¤vedildi. 1957’de özerk cumhuriyetin yeniden ku-
rulmas›na izin verildi. 1991 sonunda Sovyetler Birli¤i’nin da¤›l-
mas›ndan sonra Rusya Federasyonu içinde yer ald›. Çeçenlerin
ba¤›ms›zl›k ilân etmelerinden sonra cumhuriyet, Çeçenistan ve
‹ngufletya olmak üzere ikiye ayr›ld› (1992). Rusya Federasyo-
nu’na ba¤l› kalan ‹ngufllar›n aksine ayr›lmakta direnen Çeçenler
ba¤›ms›zl›k savafl› bafllatt›lar ve Çeçen-Rus savafl›nda yaklafl›k
25-30 bin kifli yaflam›n› yitirdi. Ba¤›ms›zl›k hareketinin önderi
Cohar Dudayev’in öldürülmesinden sonra Ruslar ile Çeçenler
aras›nda bir bar›fl antlaflmas› yap›ld› (1996). Çeçenistan’›n sta-
tüsüne bir aç›kl›k getirmeyen anlaflman›n ard›ndan yap›lan se-
çimlerde Aslan Mafladov devlet baflkan› seçildi (1998). 1999’ta
Rusya’da gerçekleflen patlama sonucu Rusya patlamadan Çeçe-
nistan’› sorumlu tutarak Çeçenistan’a savafl açm›flt›r. Savafl,
Çeçenlerle Ruslar aras›nda devam etmektedir (2005).
ÇEK,
bankada hesab› bulunan bir kimsenin, hesab›ndan ken-
disine ya da bir baflkas›na ödeme yap›lmas› için verdi¤i, yasay-
la belirli biçimde düzenlenen yaz›l› ödeme emri. Çek 18. yüzy›l
ortalar›nda yayg›n bir biçimde ‹ngiltere’de kullan›lmaya bafllan-
d›. Çek nakit para tafl›mama ve al›flveriflte kolayl›k sa¤lama gibi
yararl›klar sa¤lar. Çekin ödenebilmesi için, çeki kesen kiflinin
banka hesab›nda yeterli paran›n bulunmas› gereklidir. Bunun
tersi, yani karfl›l›ks›z çek kesmek suç say›lmaktad›r.
ÇEK CUMHUR‹YET‹,
Orta Avrupa’da devlet. Kuzeyinde
Polonya, bat›s›nda Almanya, güneyinde Avusturya ve do¤usun-
da Slovakya’yla s›n›rl›d›r. Bir kara ülkesidir; Elbe Havzas›’yla
Prag bölgesini çevreleyen a¤açl›k eski da¤ kütleleri dörtgenin-
den oluflmufltur (Sumava, Madenli Da¤lar, Südetler, Moravya
Tepeleri). Ortas›nda, verimli ve kalabal›k bir bölge olan Morav-
ya koridoru, Tuna ülkelerini Kuzey Avrupa’ya ba¤lar. Önceden
Keltlerin yaflad›¤› bir bölge olan Bohemya, daha sonra Marko-
manlar taraf›ndan iflgal edildi. Romal›lar Markomanlar› II. yy’da
püskürttü. Kuzeydo¤udan gelen ‹slâv kabilelerinden oluflan
Çekler, bölgeye s›zd›lar ve bölgeyi bütünüyle iflgal ettiler (V-VI.
yy); IX. yy’da bir devlet hâline geldiler. Bohemya, XIV. yy’da do-
ruk noktas›na vard›ktan sonra, Jan Hus’un reformunun k›flk›rtt›-
