ÇEL‹KLEME
154
%0,1 oran›nda bulunmalar› bile zararl›d›r. Fosfor çeli¤in kolay
k›r›lmas›na, kükürt ise dövülebilme özelli¤inin azalmas›na yol
açar. Bunlardan baflka, krom, nikel, vanadyum gibi elementler
birçok özel çeli¤in bileflimine kat›lmaktad›r. Yumuflak ve dövül-
meye elveriflli bir madde olan ferrit, karbon oran› az olan çelik-
lerde kristaller hâlinde bulunur. Karbon oran› artt›¤› zaman fer-
rit kristallerine bitiflik bir madde meydana gelir ve karbon oran›
%0,85’e vard›¤›nda yüzeye yay›l›r. Bu madde semantit ve ferrit
kar›fl›m› olan perlittir ve çeli¤in özellikleri de kimyasal bileflim-
lerine ba¤l›d›r. Karbon oran› %0,8 olan çelik daha serttir ama
azalan dövülebilme özelli¤i ile birlikte k›r›lganl›¤› da fazlad›r.
Çelik, çok çeflitli ifllemlere gelebilen bir alafl›md›r. Fiziko-kim-
yasal ifllemlerin yan› s›ra, termik ifllemlere de elverifllidir.
ÇEL‹KLEME,
kök salmas› için yere dikilen dallardan a¤aç
yetifltirme ifllemi. Genellikle tohumdan yetifltirilmesi güç olan
a¤açlar için kullan›l›r. ‹lkbahardan önce uygulan›r. Ç›nar, zeytin,
portakal, sö¤üt, kavak gibi a¤açlar ve asma bu yolla yetifltirilir.
ÇEMBERL‹TAfi,
‹stanbul’da bugünkü Çemberlitafl sem-
tinde, Romal›lardan kalma sütun. Çemberlitafl’›n bulundu¤u
alan ‹stanbul’da törenlerin yap›ld›¤› bir aland›. Çemberlitafl sü-
tunu bu alan› süslemek için Büyük Konstantin taraf›ndan 330
y›l›nda diktirildi. 17. yüzy›lda ç›kan bir yang›nda tafllar› çatlad›-
¤›ndan demir çemberler içine al›nd›. O zamandan bu yana Çem-
berlitafl ad›yla an›l›r. Bugünkü yüksekli¤i 34,80 m.dir.
ÇENEK,
tohum içinde, bitki tasla¤›nda bulunan yaprak tas-
laklar›ndan her birine verilen ad. Çeneklerin say›s›na göre to-
humlu bitkiler ikiye ayr›l›r: Birçenekliler ve ikiçenekliler. M›s›r,
bu¤day, arpa birçeneklilerden, fasulye ve bezelye gibi bitkilerse
ikiçeneklilerdendir. Çenek yaln›z tohumlu bitkilerde bulunur.
ÇENG‹,
mesle¤i çalg› eflli¤inde oynamak olan kad›n. Eskiden
Türk kad›nlar›n›n ve k›zlar›n›n çengilik yapmas› yasakt›. Ancak
sarayda çeflitli soylardan gelen cariyeler çengilik yapabilirlerdi.
19 yüzy›lda köçeklik yasakland›ktan sonra çengilik de yavafl ya-
vafl ortadan kalkt›.
→
KÖÇEK
ÇENK,
alaturka müzikte çok kullan›lm›fl olan, harp’a benzeyen,
telli bir saz. Çok eski dönemlerden beri çeflitli türleri Babiller,
Sümerler, Asurlular, M›s›rl›lar, Yunanl›lar ve Romal›lar taraf›n-
dan kullan›ld›. Türkler de 18. yüzy›la kadar bu saz› kulland›lar.
ÇERKEZ ETHEM
(1880 Karacabey-1950 Amman), Kurtu-
lufl Savafl›’n›n ünlü milis kumandan›. Band›rma dolaylar›na yer-
leflen Çerkezlerin fiaps›n oyma¤›n›n reisi Ali Bey’in en küçük
o¤luydu. Düzenli bir e¤itim görmedi¤i söylenir. Balkan Savafl-
lar›’na ve Birinci Dünya Savafl›’na kat›ld›. Bat› Anadolu’daki Yu-
nan sald›r›lar›na karfl› ilk direnifl hareketlerini bafllatanlar ara-
s›nda yer ald›. Zamanla emrindeki güçler önemli bir duruma
geldi ve “Kuvay› Seyyare” ad›yla an›lmaya baflland›. Kurtulufl
Savafl›’n›n bafllar›nda, özellikle TBMM’ye karfl› ç›kan ayaklan-
malar› bast›rmakta (Ahmet Anzavur, Bolu-Düzce, Yozgat ayak-
lanmalar› gibi) büyük yararlar› oldu. Bu arada kardeflleriyle bir-
likte örgütledi¤i “Yeflil Ordu Cemiyeti”nin savundu¤u düflünce-
lerden ötürü TBMM hükümeti ile anlaflmazl›¤a düfltü. 1921
Ocak ay›nda Yunanl›lara s›¤›nmak zorunda kald›. Ankara ‹stiklâl
Mahkemesi taraf›ndan idama mahkûm edildi. Kurtulufl Sava-
fl›’ndan sonra, önce Yunanistan’a gitti, ard›ndan Ürdün’e yerlefl-
ti ve ömrünün sonuna dek orada kald›.
ÇERKEZLER,
Kuzey Kafkasya’da yaflayan yerli halklar›n bir
bölümü. Anayurtlar› Kuzey Kafkasya’n›n Karadeniz k›y›lar› olup
Azak Denizi’nden bafllayarak Gürcistan’a dek uzan›r. Çerkezler
‹.Ö. 6 yüzy›lda Kafkasya’ya yerlefltiler. Da¤›n›k hâlde yaflayan
Çerkezlerin en önemli kabileleri Bejeduh, Natuhay, Abzah ya da
Abadzeh, Temirgoy, Hakufli, Besleney ve Kabartay’d›r. Çerkezler
yüzy›llar boyunca Kuzey Kafkasya’ya egemen olan büyük dev-
letlerin yönetimi alt›nda yaflad›lar. Çerkezlerin yaflad›klar› böl-
gede s›ras›yla Bizansl›lar, Hazar Türkleri ve Mo¤ollar egemen-
lik kurdular. 6. yüzy›ldan bafllayarak Çerkezler aras›nda yay›lan
Hristiyanl›k, 17. ve 18. yüzy›llarda yerini Müslümanl›¤a b›rakt›.
19. yüzy›lda binlerce Çerkez Türkiye’ye göç etti. Çerkezlerin
kendilerine özgü bir giyimleri vard›r. Gelenek ve göreneklerini
büyük bir titizlikle koruyan Çerkezler, zengin bir folklora sahip-
tirler. Son zamana kadar yaz›l› bir edebiyatlar› olmad›¤› hâlde
savafl türküleri, kahramanl›k destanlar› gibi halk edebiyat› ürün-
leri a¤›zdan a¤›za yay›lm›flt›r. Oturduklar› bölgenin hayvanc›l›¤a
elveriflli olmas› nedeniyle bafll›ca geçim kaynaklar› hayvanc›l›k-
t›r. Ayr›ca tar›mla da u¤rafl›rlar. Çerkezler aras›nda ar›c›l›k da ol-
dukça geliflmifltir.
ÇERNOB‹L,
Ukrayna’da, Kiev’in 160 km kuzeyinde flehir.
Nükleer santral: dört reaktöründen birinin 1986’da patlamas›n-
dan sonra, binlerce kiflinin radyasyon almas›na neden oldu ve
çevrede önemli düzeyde bir radyoaktif kirlenmeye yol açt›; tüm
dünyada büyük tepki yaratt›.
ÇEfi‹TKENAR ÜÇGEN
→
ÜÇGEN
ÇEfiM‹BÜLBÜL,
bir çeflit çizgili cam ifli. Kimi sürahi, va-
zo ve bardak gibi cam eflyalar bu çeflit camdan yap›l›r. Üzerin-
deki çizgilerin bülbül gözündeki çizgilere benzetilmesinden do-
lay› bu ad verilir. Bu renkli çizgiler billur ve fayans kar›flt›r›larak
elde edilir.
ÇET‹NKAYA, Ali
(1878 Afyon-1949 ‹stanbul), devlet ada-
m› ve asker. Bursa Askerî Lisesi’nden sonra Harp Okulu’nu bitir-
di. Arnavutluk ve Makedonya s›n›r karakollar›nda görev yapt›. I.
Dünya Savafl›’nda çeflitli cephelerde savaflt›. 1917’de yarbayl›¤a
yükseldi. Daha sonra Ayval›k bölge kumandan› oldu. Ayval›k’ta
Millî Mücadele cephesini kurdu. 1920’de Afyon milletvekili ola-
rak ‹stanbul’da toplanan Osmanl› Mebusan Meclisi’ne kat›ld›. ‹s-
tanbul’un iflgali üzerine, Kuvay› Milliye’den oldu¤u için 16 mart
1920’de Malta’ya sürüldü. 1921’de serbest b›rak›ld›ktan sonra
Ankara’ya döndü. Cumhuriyet Halk Partisi idare meclisinde gö-
rev ald›. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ikinci döneminde tek-
rar Afyon milletvekili seçildi. 1925’te kurulan Ankara ‹stiklâl
Mahkemesi’nin baflkanl›¤›n› yapt›. Daha sonra ulaflt›rma bakan›
oldu (1939-1940). Ad›, Ayval›k Körfezi’nde bulunan ve eski ad›
Cunda olan adaya verilmifltir. Ayr›ca Hans Kohn’dan çevirdi¤i
“Türk Milliyetçili¤i” (1944) adl› bir de kitab› vard›r.
