ÇOKGENSEL BÖLGE
162
ÇOKGENSEL BÖLGE,
birbirine yabanc›, sonlu say›da
üçgensel bölgenin birleflimi olan düzlemsel bölge. Çokgensel
bölgelerle art› gerçel say›lar kümesi aras›nda eflleme kurulabi-
lir. Çokgensel bölgeyle efllenen art› gerçel say›ya, bölgenin alan
ölçümü denir.
ÇORUH,
Do¤u Karadeniz Bölgesi’nde ›rmak. Mescit Da-
¤›’ndan ç›kar, önce do¤udan bat›ya akar. Bir dirsek çizdikten
sonra, Bayburt’un kuzeyinde do¤uya döner, dar ve derin bir va-
di olu¤u içinde akarak, Karadeniz k›y›s› yak›n›nda Gürcistan
topraklar›na girer ve Batum yak›n›nda Karadeniz’e dökülür. Kay-
na¤›ndan Gürcistan s›n›r›na kadar 442, a¤z›na kadarsa 466 km
uzunluktad›r.
ÇORUM,
Karade-
niz Bölgesi’nde il ve
bu ilin merkezi olan
kent. Bat› komflusu
Çank›r› gibi, Çorum
ili de Orta Karadeniz
ile ‹ç Anadolu s›n›-
r›nda yer al›r; kuzey
kesimiyle (Çorum il
merkezi dahil) Orta
Karadeniz bölümüne,
güney kesimiyle ise
‹ç Anadolu’nun Orta K›z›l›rmak bölümüne girer. Kuzeyde Sinop,
kuzeydo¤uda Samsun, kuzeybat›da Kastamonu, do¤uda Amas-
ya, güneyde Yozgat ve bat›da K›r›kkale ve Çank›r› illeriyle s›n›r-
lan›r. Karadeniz Bölgesi’ne giren kuzey kesimi da¤l›kt›r. Ilgaz-
lar’›n güneydo¤usuna düflen ve Köro¤lu Da¤lar›’n›n do¤u uzan-
t›s› görünümünde olan bu da¤l›k yöre, Orta K›z›l›rmak ve kolla-
r›yla parçalanm›flt›r. Bu nedenle sürekli bir s›ra ya da belirli bir
kitle görünüflünde de¤ildir. Yükseklikler azd›r, 2.000 m.yi ancak
iki yerde geçer (Devrez-K›z›l›rmak kavfla¤› güneyinde Kös Da¤›
2.087 ve Çank›r›-Çorum illeri s›n›r›nda Öbek Da¤› 2.013 m). ‹lin
güney kesimi daha alçak, çok yerinde (yer yer baz› tepelerle bir-
likte) 1.000 m.den alçak ova düzlükleridir (Çorum, Sungurlu,
Alaca, Hamamözü ovalar›). Bu düzlüklerin genifl bölümü K›z›l›r-
mak’›n orta 盤›r› üzerindedir. Ancak küçük bir bölümü, Yeflil›r-
mak havzas›na girer. ‹klim, Çank›r› ilinde oldu¤u gibi, Orta Ka-
radeniz ile ‹ç Anadolu aras›nda geçifl niteli¤i tafl›r. S›cakl›k or-
talamalar› ve y›ll›k ya¤›fl tutarlar› içe do¤ru azal›r (Çorum il mer-
kezinde y›ll›k ortalama s›cakl›k 10,9º; en s›cak ay 24.4º, en so-
¤uk ay -0.6º; y›ll›k ya¤›fl tutar› ortalamas› 395 mm). Bu durum
do¤al bitki örtüsüyle de yans›r. Kuzeyde hâkim bitki örtüsü or-
man, güneyde ise bozk›rd›r. K›z›l›rmak 盤›r›n›n oldukça uzun
bir kesimi Çorum ili topraklar›nda kal›r. ‹l s›n›rlar› içinde ald›¤›
en önemli iki kol, Devrez ve Delice›rmak’t›r. Ekonomik yaflam,
temel olarak tar›m ve hayvanc›l›¤a dayan›r. Çorum, Türkiye ta-
h›l üretiminde, bir bölümüyle Karadeniz ili olmas›na karfl›n, ol-
dukça önemli yer tutar. Endüstri bak›m›ndan az geliflmifl bir yö-
redir. Büyük kurulufl olarak Çorum Çimento Fabrikas› d›fl›nda
birkaç kereste, tu¤la, kiremit, flarap, çeltik ve bir yem fabrikas›
say›labilir. ‹l merkezine en yak›n demiryolu istasyonu Amas-
ya’d›r (93 km). Ulafl›m karayollar›yla sa¤lan›r. Bafll›cas›, Anka-
ra’dan K›r›kkale-Sungurlu yoluyla gelerek Çorum’u Merzifon
üzerinden Samsun’a ba¤layan flosedir. Hitit Uygarl›¤›’n›n baz›
ünlü kal›nt›lar›yla (Alacahöyük, Bo¤azkale gibi) Selçuklu döne-
minin birçok kale ve öteki yap›tlar› turizm bak›m›ndan önem ta-
fl›r. Fakat yol ve özellikle otel bak›m›ndan yeterli bir örgütlenme
yoktur ve bu nedenle turizmden çok az yararlan›l›r. 800 m yük-
seklikte, ayn› ad› tafl›yan ovan›n do¤u kenar›nda kurulmufl olan
Çorum il merkezi Ankara-Samsun yolu üzerinde, tar›msal ba-
k›mdan önemli bir merkezdir.
ÇÖ⁄ÜR,
eski bir saz. Keman ve tambura benzer, ancak on-
lardan daha büyük, sap› gövdesine göre k›sa, befl telli, yirmi al-
t› perdeli. Tezeneyle çal›n›r.
ÇÖL,
hemen hiç ya¤›fl düflmeyen genifl, kumluk alan. Çöller
yeryüzündeki topraklar›n yüzde 10’undan biraz daha az bir ala-
n› kaplar ve genellikle ikiye ayr›l›r: S›cak çöller ve so¤uk çöller.
S›cak çöllerde s›cakl›k 6ºC’›n alt›na düflmez. Ancak gündüz ve
gece aras›ndaki s›cakl›k fark› k›fl›n 20ºC’›, yaz›n 50ºC’› bulur.
So¤uk çöllerdeyse y›lda bir ya da birkaç ay boyunca s›cakl›klar
6ºC’›n alt›ndad›r. S›cak çöllerde az da olsa yaflam vard›r. Bitki
örtüsü yer yer kurakl›¤› seven bitki kümelerinden oluflur (ner-
gisgiller, kaktüsgiller vb.). Asya ve Afrika’daki çöllerde su depo-
layabilen tek ya da iki hörgüçlü develer, kemirgenler, kertenke-
le ve y›lan gibi hayvanlara rastlan›r. So¤uk çöllerdeyse rüzgâr
genellikle çok fliddetlidir. Bitkiler afla¤› düzeyde mantarlar, su-
yosunlar› ve karayosunlar›d›r. Penguenler, f›rt›nakufllar› ve yüz-
geçayakl›lar›n d›fl›nda pek az hayvana rastlan›r.
ÇÖL ‹KL‹M‹,
daha çok dönenceler aras› kuflakla, ›l›man ku-
fla¤›n genifl ve deniz etkilerine kapal› bölgelerinde görülen ve
bafll›ca iklimsel niteli¤i y›ll›k ya¤›fl tutarlar›n›n afl›r› azl›¤› ve ka-
rars›zl›¤› ile s›cakl›k farklar›n›n yüksekli¤i olan iklim türü.
ÇÖLT‹LK‹S‹,
köpekgillerden, Kuzey Afrika’da yaflayan bir
memeli
(Fennecus zerda).
Gözleri ve kulaklar› büyük,
tüyleri aç›k kahverengi, karn› beyazd›r. Kufl, salyangoz, böcek
gibi hayvanlarla beslenir. Toprakta in açar.
ÇÖMLEKÇ‹L‹K,
çömlek iflçili¤i ya da
çömlekçinin sanat›.
Çömlek yap›m›nda
kullan›lan kilin ya¤l›-
l›k derecesini düflür-
mek ve daha kullan›fl-
l› bir duruma getir-
mek amac›yla içine,
yanarak çömle¤in ha-
fiflemesini sa¤layan
maddeler (k›l, kül, saman, talafl) kat›l›r. Kil daha sonra iyice
yo¤rularak dövülür. Biçim verme de¤iflik türlerde olabilir. Bun-
lardan bafll›calar› kal›plama, çevirme ve modelajd›r. Modelaj,
hamura elle ya da ilkel araçlarla biçim vererek yap›l›r. Ayr›ca fi-
til biçiminde yap›lan hamurlar› üst üste koyduktan sonra, üzeri-
