ÇOCUK FELC‹
161
lanan roman. ‹lk ola-
rak 19. yüzy›lda or-
taya ç›kan çizgi ro-
man, günümüzde
çok kullan›lan bir çi-
zim türü oldu. ‹lk za-
manlar öykü biçi-
mindeki karikatür dizileriyle s›n›rl› olan çizgi romanlar›n, bugün
her yafla seslenen gülmece, politika, reklam, serüven gibi türle-
ri vard›r. En tan›nm›fl çizgi roman kahramanlar› aras›nda Miki
Fare, Sihirbaz Mandrake, Teks, Tom Miks, Süpermen, Asteriks
say›labilir.
ÇOBANALDATAN,
k›rlang›çtan büyük bir gece kuflu
(Caprimulgus curopeus).
Uzunca kuyruklu, yumuflak
tüylü, boz renkli, k›sa gagal› ve sivri kanatl›d›r. ‹nsan› yan›na
yaklaflt›rd›¤› hâlde yakalanamaz. Keçisa¤an da denir.
ÇOBANO⁄ULLARI,
Kastamonu ve Sinop yöresine ege-
men olan beylik (yaklafl›k 1227-1309). Kurucusu Anadolu Sel-
çuklu uç beylerinden Hüsameddin Çoban’d›. Onun ölümünden
sonra o¤lu Alp Yürek bafla geçti. Anadolu Selçuklular› Köseda¤
Savafl›’nda (1243) yenilince Çobano¤ullar› da Mo¤ol egemen-
li¤ini kabul etmek zorunda kald›. Mehmed Bey 1292’de Mo¤ol-
lar›n (‹lhanl›lar) egemenli¤ine son verdi. Bir süre ba¤›ms›z ka-
lan Çobano¤ullar›, Candaro¤ullar› taraf›ndan ortadan kald›r›ld›.
ÇOCUK EDEB‹YATI,
çocuklar›n okuyup zevk alabilece-
¤i, e¤itsel amaçlar da tafl›yan edebiyat yap›tlar›n›n tümüne veri-
len ad. Çocuklar için yaz›lm›fl yap›tlar› kapsayan bu terim yay-
g›n olarak kullan›lmakla birlikte, çocuklar için bir edebiyat›n
olup olmad›¤› konusu öteden beri tart›fl›lan sorunlardan biridir.
Nitekim çocuklar için haz›rlanan kitaplar›n ilk kez 17. yüzy›l so-
nunda görüldü¤ü ‹ngiltere’de çocuklar›n do¤al meraklar›ndan
yararlan›p onlar› e¤lendirerek e¤itmek gerekti¤ini öne süren
John Locke, çocuklara Aisopos (Ezop) masallar›n›n okutulma-
s›n› sal›k vermifltir. 18. yüzy›lda yayg›nlaflan ve ABD’ye götürü-
lerek orada da bas›lan “chapbook” adl› çocuk kitaplar›ysa eski
ça¤lara iliflkin destanlardan, Orta Ça¤ hikâyelerinden ve peri
masallar›ndan oluflmaktayd›. “Binbir Gece Masallar›”ndan seçi-
len “Alaattin’in Lambas›”, “Gemici Sinbad” gibi masallar da ‹n-
gilizceye çevrilip yay›mlanm›flt›. Bu yap›tlar bafllang›çta çocuk-
lar için yaz›lm›fl de¤illerdi. Bugün de kimilerince çocuk klasik-
leri aras›nda say›lan Daniel Defoe’nun “Robinson Crusoe”, Jo-
nathan Swift’in “Gülliver’in Gezileri”, L. Carrol’un “Alis Harika-
lar Ülkesinde” adl› yap›tlar› çocuklar için yaz›lmam›fllard›. Ama
çocuklar›n düfl gücünü etkileyen bu ve benzeri yap›tlar, çocuk-
lara yaz›ld›klar› biçimiyle de¤il, yal›n bir anlat›mla, olayd›fl› ay-
r›nt›lar en aza indirilerek sunulmufllard›. Benzeri oluflum bafl-
lang›çta bütün Bat› ülkelerinde görülmüfltür. Çocu¤a okutulacak
kitab›n e¤itici olmas›n›n yan› s›ra, e¤lendirici bir nitelik de tafl›-
mas› gerekti¤i düflüncesi, büyükleri, Fransa’da La Fontaine’in
fabllar› gibi, belli örneklere itmifltir. Bu olgu, çocu¤un geliflim
evreleri de göz önüne al›nd›¤›nda edebiyat ürünlerinde çocu¤a
uygunluk ölçüsünün aranmas› gerekti¤inin de kan›t›d›r. Sözcük
da¤arc›¤›ndan kavrama yetisine, fizyolojik ve biyolojik özellik-
lerden psikolojik özelliklere de¤in, çocukla yetiflkin aras›ndaki
farkl›l›klar çocuklar›n okuyabilece¤i edebiyat ürünlerinin niteli-
¤ini de belirlemektedir. E¤itimciler, yaz›lan ya da sahnelenen
yap›tlar›n çocuk için de¤il, çocu¤a göre olmas›n› öne sürmek-
tedirler. Buna göre okul öncesinde bol resimli, yaz›s›z kitaplar-
la annenin ya da baban›n çocuklara okumas› için düzenlenmifl
resimli k›sa öyküler öne al›nmal›d›r. Bunlar, insan› ve do¤ay›
yal›n biçimde iflleyen resimli öyküler olmal›d›r. ‹lkokulun ilk s›-
n›flar›nda yaz› oran› gittikçe artan resimlenmifl dergiler ve öykü-
ler, çocuklar›n ilgisini çekmektedir. Masallar, hayvanlarla ilgili
öyküler çocu¤un hayal dünyas›na uygun düflmektedir. On iki
yafl›n› geçmifl çocuklarda okuma iste¤inin artt›¤› ve çeflitlilik ka-
zand›¤› görülür. Okuma al›flkanl›¤› edinmifl bir çocuk, ortaokul
y›llar›nda yetiflkinler için yaz›lm›fl kitaplar› okuyacak duruma
gelmifltir. Yaln›z, okunacak kitaplar okuma zevki ve anlama ko-
layl›¤› bak›m›ndan bir s›raya konulmal›d›r. Türk edebiyat›nda
çocuklara yönelik ürünler bafllang›çta tekerleme, bilmece, halk
hikâyeleri, destan ve masal gibi ürünlerle s›n›rl› kalm›flt›r. Ço-
cuklar›n okuma zevkleri ve özel ilgileri göz önünde tutularak on-
lar için kitaplar haz›rlanmas› konusu Tanzimat yazarlar›ndan fii-
nasi, Recaizade ve Ahmet Mithat’›n Frans›zca’dan çevirdikleri
k›sa manzumeler, fabllar bu yolda verilmifl ilk ürünlerdir. Ço-
cuklar için ç›kar›lan ilk haftal›k gazete ise Çocuklar ‹çin Mümey-
yiz (1869) ad›n› tafl›maktad›r. Daha sonra Tercüman-› Hakikat
gazetesi rüfltiye ö¤rencileri için haftada bir ek vermifltir. Çocu-
¤a göre bir edebiyat›n oluflturulmas› yolunda ilk bilinçli ad›m-
larsa II. Meflrutiyet döneminde e¤itimci Sât› Bey’in ça¤r›s›yla
at›lm›flt›r. Ama gerek bu dönemde, gerekse Cumhuriyet döne-
minde daha çok fliir alan›nda kal›nm›flt›r. 1928 Harf Devri-
mi’nden sonra özellikle çocuk dergi ve gazetelerinde art›fl görül-
mektedir. Günümüzde çocuklara yönelik zengin bir edebiyat
oluflmufltur. 1970’lerde yay›nevlerinin çocuk kitaplar› dizilerine
bafllamalar›, yetiflkinler için yazan Türk öykü ve romanc›lar›n›,
çocuklar için ürün vermeye itmifltir. Bu geliflime ba¤l› olarak ki-
tap resimleme alan›nda da büyük geliflme görülmüfltür.
ÇOCUK ES‹RGEME KURUMU,
eski ad› Himaye-i Et-
fal Cemiyeti olan kurulufl. Atatürk’ün öncülü¤ünde kuruldu. Ka-
mu yarar›na çal›fl›r. ‹lk önce Kurtulufl Savafl›’na kat›lanlar›n ço-
cuklar›n› koruyup e¤itmeyi amaç edinen kurum, daha sonra
yoksul çocuklara yiyecek-giyecek yard›m› yapmak, kimsesiz ço-
cuklar›n yönetimini üzerine almak, do¤umevleri, çocuk yuvala-
r› ve çocuklar için hastaneler açmak gibi görevler üstlendi.
ÇOCUK FELC‹,
omurili¤in ön kök hücrelerinin iltihaplan-
mas› sonucu oluflan bir hastal›k. Hastal›¤a yol açan etken, mik-
roptan da küçük olan poliomiyelit virüsüdür. Hastal›k bafl a¤r›s›,
kollarda, boyunda ve uyluklarda kas›lma ve adale güçsüzlü¤üy-
le kendini belli eder. Virüs burun bofllu¤unun arkas›nda ve ba-
¤›rsakta bulunabilir. Aks›rmayla, öksürmeyle, l⤛mla kar›flm›fl
su ya da besinlerle bulaflarak yay›l›r. Virüs, omurilik hücrelerini,
beyni ve öteki sinir dokular›n› etkiler. En tehlikeli sonucu, beyin-
de omurilik so¤an›n› etkilemesi nedeniyle solunum kaslar› fel-
cinden ötürü ölüme yol açmas›d›r. Çocuklar gibi yetiflkinler de
hastal›¤a yakalanabilirler. Hastal›k afl›lanmayla önlenebilir.
