Ç‹N HALK CUMHUR‹YET‹
157
Ç‹FTE M‹NARE,
‹lhanl› devlet adam› fiemsettin Cüveyni
taraf›ndan 1271’de S›vas’ta yapt›r›lan medrese. Yap›n›n iç k›-
s›mlar› yar›m yüzy›l önce önemli ölçüde y›k›lm›fl, ancak do¤u
yüzüyle yanlar› günümüze dek gelmifltir. Yap›da Selçuklu üslu-
bu egemendir. Tu¤ladan iki minaresi bulunan yap›n›n cephesi-
ni bir tarihsel yaz›t süsler.
Ç‹FTE M‹NAREL‹ MED-
RESE,
Erzurum’da, Tebriz ka-
p›s›nda medrese. I. Alaettin
Keykubat’›n k›z› Honda (ya da
Huant) Hatun taraf›ndan 1253’te
yapt›r›ld›¤› söylendi¤i gibi, 13.
yüzy›l sonuyla 14. yüzy›l baflla-
r›nda ‹lhanl›larca yapt›r›ld›¤› da
öne sürülür. ‹ki yan›nda birer
minare yükselen tafl kap›dan gi-
rildi¤inde, beflik tonozla örtülü
dehlizden geçilerek var›lan dik-
dörtgen avlunun bat›, kuzey ve
güney yönlerini birer revak süs-
ler. Minarelerin çinileri yer yer
dökülmüfl ve üst k›s›mlar› y›k›l-
m›flt›r.
Ç‹FTKANATLILAR,
60 kadar türü bilinen, ikikanatl›lar da
denilen böcekler tak›m›
(Diptera).
Yaln›z ön kanatlar› olup
arka kanatlar›, körelerek uçma s›ras›nda denge sa¤lay›c› organ-
lara dönüflmüfltür. A¤›zlar› emicidir. Bitki ve baflka küçük hay-
vanlarda asalak olarak ya da çürümekte olan maddelerde yaflar-
lar. Bir bölümü insanlarda myiaz denilen hastal›¤a neden olur.
Bir bölümü de tar›ma zararl› olup ço¤u çiçeklerdeki balözüyle ya
da kimi canl›lar›n salg›lad›¤› çeflitli s›v›larla beslenirler. Di¤er
bir bölümü de d›flk›yla ve emici a¤›zlar›n› omurgal›lar›n derile-
rine dald›r›p kan emerek beslenir.
Ç‹FTPARMAKLILAR,
memelilerin t›rnakl›lar tak›m›ndan
bir alttak›m
(Artiodactyla).
Ön ve arka ayaklar›nda iki ya da
dört olmak üzere çift say›da parmak tafl›rlar. Örne¤in öküz, do-
muz, geyik, koyun. Bu hayvanlar birbirine eflit bir çift parmakla
yere basarlar. ‹kinci çift parmaklar iyice küçülmüfl ya da tümüy-
le körelmifltir.
Ç‹⁄DEM,
zambakgillerden, çok y›ll›k otsu k›r bitkisi, mah-
murçiçe¤i
(Colchicum).
Avrupa ve Akdeniz’de yetiflir. Pem-
be, beyaz, mor, sar› renklerde açan çiçekleri vard›r. En yayg›n
türü, sonbaharda mor çiçekler açan güzçi¤demi ya da ac›çi¤-
dem
(Colchicum autumnal)
dir. Tohumlar›nda ve so¤a-
n›nda bulunan alkaloit, biyolojide mitoz bölünmeyi duraklatt›-
¤›ndan bilimsel araflt›rmalarda kullan›lmaktad›r.
Ç‹KOLATA,
kakao, süt ve fleker, kimi zaman f›nd›k, f›st›k ka-
t›l›p kar›flt›r›larak yap›lan yiyecek. Çikolata, kakao a¤ac›n›n çe-
kirde¤inin içinden yap›l›r. Çekirdekleri ay›klan›p temizlendikten
sonra ateflte kavrulan kakao, k›rma makinelerinde kabuklar› so-
yulduktan sonra bir kez daha ay›klan›r ve ezilerek hamur duru-
muna getirilir. Kar›flt›r›c›lara aktar›lan hamur fleker, vanilya, ki-
mi zaman da süt kat›larak kar›flt›r›l›r ve özel bir araçla silindir bi-
çimine sokulur. Daha sonra bu parçalar s›cak kal›plara yerleflti-
rilir. Mahzenlerde so¤utulan çikolata tabletleri nemden korun-
mak için yald›zl› k⤛tlara sar›l›r. Bu biçimde yap›lan sade çiko-
latan›n d›fl›nda sütlü, f›nd›kl›, bademli çikolatalar da yap›lmak-
tad›r. Eczac›l›ktaysa çocuk hastal›klar›na karfl› kullan›lan baz›
ilâçlarda k›vam verici madde olarak kullan›l›r. Çikolata besleyi-
ci, kuvvet verici ve sindirimi kaloy bir besindir. Çikolatan›n da-
ha önce Avrupa’dan sat›n al›nd›¤› bilinmektedir. Türkiye’de ilk
çikolata fabrikas› 1924’te ‹stanbul’da kurulmufltur.
Ç‹L,
genellikle yüzde görülen sar› sincabi ya da aç›kkahve le-
keler. Özellikle sar›fl›n ve k›z›l kimselerde, bazen ikinci çocukluk
ça¤› da denilen yafllarda, yo¤un olarak yüz, kol ve el üstlerinde
görülür. Çiller genellikle güneflin etkisi sonucu üstderinin alt
tabakas›nda boya maddesi toplanmas›ndan do¤ar. Yaz›n günefl
alt›nda ço¤alabilirler. Zarars›z olan bu çiller, estetik amaçla,
soldurma ya da soyma yoluyla yok edilebilmektedir.
Ç‹L,
tavukgillerden, eti için avlanan kufl
(Tetrastes bo-
nasia).
Avrupa ve Orta Asya’da yaflar. Esmer, k›z›l, beyaz ve
siyah kar›fl›m› çil renkte tüyleri vard›r. A¤açl›k yerlerde bar›n›r,
yuvas›n› topra¤a yapar. Kuzey Amerika’da da benzeri türlerine
rastlan›r. Çilkeklik de denir.
Ç‹LEK,
gülgillerden, sürüngen gövdeli otsu bitki
(Fraga-
ria)
ve bu bitkinin ayn› ad› tafl›yan, güzel kokulu, koni biçimin-
deki meyvesi. Birçok türü ve çeflidi vard›r. Frenkçile¤i
(Fraga-
ria elatior),
ormançile¤i
(Fragaria vesca),
Virginyaçi-
le¤i
(Fragaria viridis),
fiiliçile¤i
(Fragaria chilen-
sis)
bafll›ca çilek türleridir. Bunlar›n melezlenmesi yoluyla iri
meyveli çilek türleri elde edilmifltir. Meyve olarak yenildi¤i gibi
reçeli ve flurubu da yap›l›r. Ülkemizde çilek yetifltirimi önemli
bir yer tutmaktad›r (y›lda 23.000 ton).
Ç‹MENTO,
havada ve su alt›nda sertleflebilen ve sertlefltik-
ten sonra yap›s›, suya dayan›kl›, karmafl›k (kompleks) kalsiyum
silikat ve kalsiyum alüminatlar kar›fl›m›ndan oluflan ba¤lay›c›
toz madde. Çimento, esas olarak kireç, silis (kum), kil ve demir
oksit bilefliklerinden oluflur.
Ç‹N HALK CUMHUR‹YET‹
(Fr.: Chine, ‹ng.: China), Do-
¤u Asya’da devlet. Yüzölçümüyle Rusya ve Kanada’dan sonra
dünyan›n üçüncü; nüfusuyla yeryüzünün en kalabal›k ülkesidir.
Do¤u Asya’da, Pasifik Oklanusu’nun baz› k›y› denizlerine aç›lan
(Sar› Deniz, Do¤u Çin ve Güney Çin denizleri) Çin topraklar›, ka-
radan ve denizden flöyle çevrelenir: Kuzeyde Rusya, Mo¤olistan,
Kuzey Kore, Sar› Deniz ve Do¤u Çin Denizi, Vietnam, Laos, Bir-
manya, Hindistan, Bhutan ve Nepal; bat›s›nda Afganistan, Pakis-
tan, Kazakistan, K›rg›zistan ve Tacikistan. Çin Halk Cumhuriye-
ti’nin kara s›n›rlar›n›n uzunlu¤u 20 bin, deniz s›n›rlar›n›n uzunlu-
¤u ise 14.000 km.dir. Baflkenti Pekin, dili Çince (Mandarin leh-
çesi) dir. Co¤rafî özellikleri farkl› iki büyük bölüme ayr›l›r. Do¤u
ya da As›l Çin; Bat› ya da D›fl Çin. Bu iki bölge aras›nda göze çar-
pan bafll›ca ayr›l›klar flöylece özetlenebilir: Nüfusun çok büyük
