Ç‹N‹L‹ KÖfiK
160
fl›m›n az havada yak›lmas›yla elde edilir. Bu is, ba¤lay›c› bir
zamkla kar›flt›r›larak dövülür ve inceltilir. ‹çine bir miktar alt›n
yald›z ve kâfur kar›flt›r›larak tahta kal›plara bas›l›p kurutulur. Bu,
gerçek çini mürekkebi olup çubuk hâlinde sat›l›r. Taklit çini mü-
rekkebi ise kalsine lamba isi, bitümlü flist tozu, gomalak, arap-
zamk›, s›¤›r safras› ve misk tentürü kar›fl›m›d›r. Desinatörlerin
kulland›¤› çini mürekkebi ise %80 su, %14-15 gomalak ve
%6-7 boraks çözeltisine %5 dolay›nda lamba isi yedirilerek ha-
z›rlan›r.
Ç‹N‹L‹ KÖfiK,
II. Mehmet’in ‹stanbul’da yapt›rd›¤› köflk
(1472). Topkap› Saray› Hazine Dairesi ile bir bütün oluflturan
köflkün boyutlar› 32x34 m.dir. Köflk, haç biçiminde tonozlarla
çevrili bir orta kubbeyle, köflelerde yer alan di¤er kubbeli bölüm-
lerden oluflur. Çinili Köflk ad› girifl kap›s›n›, sofay› ve di¤er oda-
lar› kaplayan güzel çinilerden dolay› verilmifltir. 1875’te eski
eserlerin sergilendi¤i bir müze durumuna getirildi. 1939’dan
sonra Fatih Müzesi olarak kullan›ld›. 1967’de, 12.-19. yüzy›l çi-
ni ve seramiklerinin sergilendi¤i bir müzeye dönüfltürüldü.
Ç‹PURA,
izmaritgillerden, Akdeniz’de yayg›n olarak rastla-
nan bal›k
(Aurata aurata).
Karagöz bal›¤›na benzer. Parlak
pullarla kapl›d›r. Boyu 50 cm’yi bulur. Eti beyaz ve lezzetlidir.
Ön diflleri sivri, arka diflleri küt, üstçenesindeki arka diflleri iki
s›radan fazlad›r.
Ç‹R‹fi,
çiriflotu kökünün ö¤ütülerek suyla kar›flt›r›lmas›yla ya-
p›lan, özellikle ciltçilikte ve ayakkab›c›l›kta tutkal olarak kullan›-
lan, esmer sar› renkte bir toz.
Ç‹R‹fiOTU,
zambakgillerden
çok y›ll›k, otsu bir bitki
(Aspho-
delus).
Akdeniz çevresinde ye-
tiflir. Beyaz çiçekli ve yumruludur.
Ç‹ROZ,
yumurtas›n› atarak za-
y›flam›fl uskumru bal›¤› ve bunun
kurutulmuflu. Bal›klar tuzlan›p iç-
leri temizlendikten sonra, kuy-
ruklar›ndan ipe dizilerek befl-alt›
saat deniz suyunda b›rak›l›r. Da-
ha sonra bir hafta kadar rüzgârl›
ve s›cak havalarda, sergi ad› ve-
rilen iskelelerde bekletilerek çiroz elde edilir.
Ç‹TA,
kedigillerden, etçil bir memeli
(Acinonyx juba-
tus).
Kafas› küçük, bacaklar› uzundur. K›z›l sar› üzerine kara be-
nekli postuyla tan›n›r. E¤itilerek ceylan av›nda kullan›labilir. Bo-
yu 125 cm kadar olup Afrika, Güney Asya ve Hindistan’da yaflar.
Ç‹TLEMB‹K,
karaa¤açgillerden bir a¤aç
(Celtis occi-
dentalis).
15-20 m.ye dek yükselebilir. Kerestesi abanoz
taklidi olarak kullan›l›r. Meyvesi nohut büyüklü¤ünde, siyah,
burukça ve f›st›k tad›ndad›r. Melengiç de denir.
Ç‹V‹T,
eskiden
‹ndigofera
cinsi bitkilerden elde edilen
mavi renkli boyarmadde. Çivit do¤ulularca çok eski ça¤lardan
beri bilinirdi. Bitki, su ile mayalanmaya b›rak›ld›¤›nda, bilefli-
minde indoksil bulunan s›v› elde edilir. Bu s›v› ç›rp›larak havay-
la temas ettirildi¤inde çivit, mavi bir çökelti hâlinde dibe çöker.
Elde edilen bu tabiî çivitte %20-90 aras›, boyay›c› madde olan
indigotin (C
16
H
10
N
2
O
2
) ile ayr›ca kahverengi, k›rm›z› ve sar› çi-
vit gibi yan ürünler de bulunur. Bugün çivit, sanayide sentez yo-
luyla üretilir. Çivit alkalilerde çözünebilen ve hava ile oksitle-
nince yeniden mavi çivit veren beyaz çivite indirgenebilir. Do-
kuma elyaf›n›n boyanmas› bu özellikten yararlanarak yap›l›r. Çi-
vitin bromlu türevleri de boyarmadde olarak kullan›l›r. ‹ki brom-
lu çivit erguvan k›rm›z›s›, dört bromlu çivit (mavi ciba) mavi bo-
ya olarak kullan›l›r. Do¤al çivit havada bozunmaz, bilinen çözü-
cülerde çözünmez. Ancak klor ve nitrik asit gibi yükseltgen
maddelerden etkilenir.
Ç‹V‹TOTU,
turpgillerden çok y›ll›k bir bitki, yabani çivitotu,
mavi boya kökü
(‹satis tinctoria).
Boyu 1 m.yi bulur. Kü-
çük sar› çiçeklidir. Yapraklar›ndan mavi boya ç›kar›l›r.
Ç‹V‹YAZISI,
‹lk Ça¤’da Mezopotamya’da ve Anadolu’da kimi
kavimlerin kulland›klar› yaz› türü. Önceleri ideogramlardan, daha
sonra fonetik simgelerden olufltu. Genellikle kil tabletleri üzerine
yaz›l›rd›. ‹flaretlerin biçimi çiviye benzedi¤i için, 17. yüzy›ldan bu
yana bu adla an›l›r. Yaz› ilk kez 1802 y›l›nda Alman bilgini Gro-
tefend’in Pers çiviyaz›s›n› çözümlemesiyle okundu. 1915 y›l›nda
Çek bilgini Bedrich Hrozny de Hitit çiviyazas›n› okumay› baflar-
d›. Asur ve Babil çiviyaz›s›n›n okunmas› u¤rafl›lar›, 1846 y›l›nda
‹rlandal› bilgin Hincks’in bulufluyla baflar›ya ulaflt›.
Ç‹Y,
havadaki su buhar›n›n gece serinli¤inde yo¤unlaflmas›
sonucu, genellikle bitkiler üzerinde ve yerde oluflan su damla-
c›klar›. Çiy, geceleri bitkiler gibi çok so¤uyan cisimlere doku-
nan havan›n içindeki buhar›n, orada yo¤unlaflarak su damlas›
durumuna geçmesinden do¤ar. Çiyin buz durumuna gelmifl
olan›na k›ra¤› denir. K›ra¤› bitkiler için çok zararl›d›r.
Ç‹ZG‹,
bir noktan›n hareketiyle oluflan flekil. Do¤rusal, e¤ri ve
k›r›k olabilir. Örne¤in iki yüzeyin arakesiti bir çizgidir.
Ç‹ZG‹ F‹LM,
çizilen resimlerin ya da hareketsiz cisimlerin
art arda filme çekilmesiyle oluflan ve figürlerin hareket etti¤i iz-
lenimini veren film. Çizgi filmler her kare için ayr› bir çizim ya-
p›lmas›n› ve figürün hareket etti¤i izlenimini vermek için her çi-
zimin bir öncekinden farkl› olmas›n› gerektirmektedir. Çizgi film
ilk olarak 20. yüzy›l bafllar›nda Frans›z Profesör Emile Renauld
taraf›ndan yarat›lm›flt›r. Ancak çizgi filmin tüm dünyada yayg›n-
laflmas› 1928 y›llar›nda bafllad›. O dönemlerin çizgi film babas›
olarak bilinen Walt Disney, yaratt›¤› Miki Fare’siyle büyük bir
baflar› kazand›, bu baflar›s›n› “Kül Kedisi” (1950), “Alis Harika-
lar Ülkesinde” (1951), “Peter Pan” (1953) adl› uzun çizgi film-
leriyle sürdürdü. Daha çok çocuklara seslenen çizgi filmler dü-
flündürücü, ö¤retici ve genellikle e¤lendirici özellikler gösterir.
En tan›nm›fl çizgi film kahramanlar› aras›nda William Hanna ve
Joseph Barbera’n›n yaratt›¤› “Tom ve Jerry”, Max Fleischer’in
yaratt›¤› “Temel Reis” ve Pete Burness’in yaratt›¤› “Mr. Magoo”
say›labilir.
Ç‹ZG‹ ROMAN,
bir dizi çizimden ya da karikatürden oluflan
gazete ve dergilerde bölüm bölüm ya da kitap biçiminde yay›m-
