DANIfiTAY
168
Gazne ordusu ile Tu¤rul ve Ça¤r› beylerin idaresindeki O¤uz
boylar› aras›nda olmufltur. Savafl› O¤uz boylar› kazanm›fl ve Bü-
yük Selçuklu ‹mparatorlu¤u kurulmufltur. Bu zaferden sonra
O¤uz boylar› h›zla Akdeniz ülkelerine do¤ru akmaya bafllad›lar.
DANIfiTAY,
idarî davalara bakan yüksek idare mahkemesi
ve yürütme organ›yla merkezî idarenin yönetim ifllerinde görev-
li olan en yüksek dan›flma ve inceleme kurumu. Türkiye’de Da-
n›fltay, ilk kez fiûra-y› Devlet ad›yla 1968’de kurulmufltur. fiû-
ra-y› Devlet’in Kurtulufl Savafl›’ndan sonra kald›r›lmas›yla yeri-
ne, 1924 Anayasas›’nda getirilen düzenlemeyle bugünkü flekliy-
le Dan›fltay kurulmufltur. 1982’de ç›kart›lan 2575 say›l› yasa ile
Dan›fltay, önceki statüsünden farkl› olarak, özel görevli bir ilk
derece mahkemesi ve genel görevli bir temyiz mercii durumuna
getirilmifl, ayn› zamanda, bir idare ve dan›flma organ› olma ni-
teli¤inde herhangi bir de¤ifliklik yap›lmam›flt›r. Dan›fltay, sekizi
dava ve ikisi idarî olmak üzere on daireden oluflur. Dan›fltay
baflkan›, baflsavc›s›, baflkanvekilleri ve daire baflkanlar›, kendi
üyeleri aras›ndan, Dan›fltay Genel Kurulu’nca seçilir.
DAN‹MARKA
(Dan.: Danmark, Fr.: Danemark, ‹ng.: Den-
mark), Orta Avrupa’n›n kuzeyinde devlet. Jutland (Dan.: Jylland)
Yar›madas› ile 100 kadar› yerleflilmifl 500’e yak›n adadan mey-
dana gelir (en büyükleri Sjaelland, Fyn, Lalland, Falster, Mön ve
Bornholm). Karadan yaln›z Almanya ile 68 km.lik bir s›n›r› olan
Danimarka, öteki yönlerde Kuzey ve Balt›k denizleri ve bu deniz-
leri birbirine ba¤layan bo¤azlarla çevrilir. Bütünüyle son derece
düz ve alçak bir ülkedir (en yüksek yeri 173 m). Kuzey Sles-
vig’deki küçük Alman az›nl›¤› d›fl›nda, nüfusun tamam›na yak›n›
Danimarkal›d›r ve ‹skandinav ülkeleri içinde nüfus yo¤unlu¤u
en yüksek olan›d›r. %98’i Protestan (Lutherci) olan Danimarka-
l›lar›n k›r ve kentlere da¤›l›fl› hemen hemen eflittir. Hammadde
kaynaklar›nca fakirdir. Endüstri, komflular› Almanya ve ‹sveç ka-
dar geliflmemifltir. Bununla beraber ithal edilen hammaddelerle
kendine yetecek düzeyde endüstrileflmifltir. Danimarka ekono-
misinin, ülkeyi Avrupa’n›n en kalk›nm›fl, ulusal geliri en yüksek
devletlerinden biri durumuna koyan as›l önemli kesimi, entansif
ve endüstrileflmifl biçimde uygulanan tar›m ve özellikle hayvan-
c›l›kt›r. Öte yandan bu ifllerde dünyan›n en iyi örgütlenmifl “ko-
operatifçili¤i” uygulan›r. Sonuç olarak üretim ve verim yüksek-
tir. Ekonominin baflka önemli iki kolu da bal›kç›l›k ve deniz tica-
retidir. Dünyan›n en büyük adas› olan Grönland ile Far Öer Ada-
lar› Danimarka’ya aittir. ‹zlanda, 1944’te ba¤›ms›z bir devlet ola-
rak Danimarka’dan ayr›lm›flt›r. 10. yüzy›lda, Kral Harald Blueto-
oth, Danimarka’n›n tümünü ve Norveç’in baz› bölgelerini bir
krall›k alt›nda toplad›. Bluetooth, Hristiyanl›¤› kabul eden ilk Da-
nimarka kral›yd›. 12. yüzy›l›n bafllar›nda Hristiyanl›k oldukça
yayg›nlaflt› ve ba¤›ms›z olarak yaflayan klanlar, krala ba¤land›-
lar. Kral II. Valdemar döneminde Kuzey Almanya ve Estonya fet-
hedildi. 13. yüzy›l›n sonlar›, Danimarka için iç mücadeleler dö-
nemi oldu. 1282’de, Kral Eric, ‹ngiliz Magna Carta’s›na benzer
bir belgeyi imzalamak zorunda kald›. IV. Valdemar (1340-1375),
krall›¤› parçalara ay›rd›. IV. Valdemar’›n k›z› Margaret dönemin-
de, Danimarka, ‹sveç ve Norveç birleflerek Kalmar Birli¤i’ni
oluflturdular (1397-1523). 15. yüzy›lda Danimarka’da kilisenin
destekledi¤i toprak
sahibi
soylularla,
kral›
destekleyen
kentli orta s›n›flar
aras›ndaki çeliflki be-
lirginleflti. Bu çeliflki,
Martin Luther’in izle-
yicilerinden Hans
Tavsen’in önderli¤in-
de geliflen bir reform
hareketine yol açt›.
Kral III. Christian,
Protestanl›¤› resmî
devlet dini ilân etti.
IV. Christian döne-
minde (1588-1648)
Danimarka’da her
alanda önemli gelifl-
meler oldu. Ayn› dö-
nemde Danimarka, Otuz Y›l Savafl›’na girdi. III. Frederik döne-
minde Güney ‹sveç Bornholm Adas› ve Norveç’in bir bölümü,
Danimarka’n›n elinden ç›kt› ve ‹sveç’in egemenli¤ine girdi. Kral
VI. Frederik döneminde bir toprak reformu yap›ld› ve 1792’de
Danimarka, köle ticaretini kald›ran ilk ülke oldu. Tüm Avrupa’y›
etkileyen 1848 Devrimi Danimarka’da da siyasal de¤iflikliklere
neden oldu. 1849’da bir Kurucu Meclis toplanarak monarfliye
son verdi. Yeni bir Anayasa kabul edildi. ‹ki meclisli bir Parla-
mento oluflturuldu, temel hak ve özgürlükler kabul edildi. I.
Dünya Savafl› s›ras›nda tarafs›z kalan Danimarka geliflimini sür-
dürdü. 1939’da Almanya ile imzalanan sald›rmazl›k pakt›na ra¤-
men, 1940 Nisan›’nda Danimarka, Nazi Almanyas› taraf›ndan ifl-
gal edildi. II. Dünya Savafl› boyunca, Danimarka halk› sabotaj ve
grev eylemleriyle Nazilere karfl› mücadele verdi. Nazi iflgali
1945 y›l›n›n May›s ay›na dek sürdü. 1953 y›l›nda Anayasa’da ya-
p›lan temel de¤ifliklikler sonucunda parlementonun aristokrat
kanad› feshedildi, Grönland’a eflit bir statü tan›nd› ve kad›nlar›n
da tahta vâris olabilece¤i kabul edildi IX. Frederik’in 1972 y›l›n-
da ölmesi üzerine, yerine en büyük k›z› II. Margaret geçti. 1949
y›l›nda NATO’ya giren Danimarka; Norveç, ‹sveç, Finlandiya ve
‹zlanda ile birlikte oluflturdu¤u Kuzey Birli¤i’yle de di¤er ‹skan-
dinav ülkeleriyle ekonomik ve politik iliflkilerini gelifltirdi.
DAN‹fiMENTL‹LER BEYL‹⁄‹,
Malazgirt Savafl›’ndan
sonra Anadolu’da kurulan Türk devletlerinden biri (1085-1175).
Devletin kurucusu Daniflment Gazi, Anadolu’yu fetheden Büyük
Selçuklu kumandanlar›ndand›r. Devletin merkezi Çorum ve do-
laylar›yd›. Daha sonra S›vas ve Malatya da bu devletin eline
geçmiflti. Daniflment Gazi’nin ölümünden sonra yerine o¤lu
Melik Gazi Gümüfl Tekin geçti. Baba-o¤ul Daniflmentli hüküm-
darlar› özellikle Haçl›lara karfl› çok baflar›l› savafllar yapt›lar.
Anadolu’nun Haçl›lara karfl› savunulmas›nda önemli bir rol oy-
nad›lar. Yapt›klar› ifller bir destan hâlinde günümüze kadar gel-
di. Daniflmentli Devleti, kuruluflundan bir süre sonra Kayseri ve
Malatya devletleri olmak üzere ikiye ayr›ld›. Daha sonra Anado-
lu Selçuklu Devleti bu iki devleti de ortadan kald›rd›.
