DEM‹RYOLU
174
d›. Santral›n kapasitesi 69.000 kilovat, y›ll›k enerji üretim kapa-
sitesi 193.000 kilowat/saattir.
DEM‹RYOLU,
çelikten yap›lm›fl özel yollarda (ray) tafl›tlar›n
ifllemesine elveriflli ulafl›m sistemi. Daha önce tahta ve maden
kapl› raylar üzerinde ulafl›m yap›ld›ktan sonra, madenî raylar›n
kullan›lmas› 1776’da gerçekleflti. Ça¤dafl anlay›fla uygun de-
miryolu yap›m› ve iflletilmesi ilk kez 1801 y›l›nda ‹ngiltere’de
bafllad›. Demiryolunun geliflmesi, buharl› lokomotifin geliflme-
siyle mümkün oldu. 19. yüzy›l›n bafllar›nda buhar makinelerin-
de geliflen tekni¤e paralel olarak demiryolu yap›m› ve tafl›mac›-
l›¤› da büyük art›fl gösterdi. Türkiye’de ise ilk demiryolu, ‹z-
mir-Ayd›n aras›nda 1860-1871 aras›nda tamamland›. Demir-
yollar›nda bugün elektrikli ve dizel motorlu lokomotifler hizmet
görmektedir. 1985-86 bilgilerine göre dünya ülkeleri içinde
ABD’de 296.497 km, Avustralya’da 39.251 km, Brezilya’da
28.942 km, Çin’de 56.600 km, Fransa’da 34.676 km, Hindis-
tan’da 61.478 km, ‹ngiltere’de 39.448 km, Japonya’da 26.564
km, Kanada’da 120.000 km, Meksika’da 25.716 km, Polonya’da
27.095 km, SSCB’de 144.900 km, Türkiye’de 8.439 km, Alman-
ya’da 82.136 km demiryolu hatt› vard›r.
DEMOGRAF‹,
nüfus olaylar›n› istatistik yard›m›yla incele-
yen bilim dal›. Bu sözcük ilk kez, Achille Guilard’›n “Beflerî ‹sta-
tistik Unsurlar› ya da Karfl›laflt›rmal› Demografi” (1855) adl› kita-
b›nda kullan›ld›. Eski ça¤larda özellikle 17. yüzy›ldan sonraki sa-
y›mlarda da demografi çal›flmalar› yap›lm›flt›r. ‹statistik öncesi
ça¤daki insan nüfusunun incelenmesine tarihî demografi, nüfus
büyümelerinin matematiksel incelenmesine salt demografi ya da
matematik demokrafi denir.
DEMOKRAS‹,
siyasal denetimin do¤rudan do¤ruya halk›n
ya da düzenli aral›klarla halk›n seçti¤i temsilcilerin elinde bu-
lundu¤u, toplumsal ve ekonomik durumlar› ne olursa olsun bü-
tün yurttafllar›n eflit say›ld›¤› toplumsal örgütlenme biçimi. Po-
litik kararlar›n tüm yurttafllarca al›nd›¤› do¤rudan demokrasi,
genellikle az nüfuslu yerlerde uygulanabilir (‹sviçre’nin baz›
kantonlar›). Kimi eski Yunan flehir devletlerinde uygulanan do¤-
rudan demokrasinin, modern temsili demokrasiler üzerinde pek
fazla etkisi olmam›flt›r. Temsili demokrasilerde, politik kararlar,
seçmenlerine karfl› sorumlu ve onlar taraf›ndan denetlenebilir
temsilciler taraf›ndan al›n›r. Temsili demokrasi, 18. ve 19. yüz-
y›llarda ‹ngiltere, Avrupa ve ABD’de geliflmeye bafllad›. Temsili
demokrasinin merkezî organ› parlamentodur. Parlamentoda ka-
rarlar, ço¤unluk ilkesine göre al›n›r. Demokrasinin temel ilkele-
ri flunlard›r: Adaylar›n özgürce belirlendi¤i düzenli seçimler, ev-
rensel insan haklar›n›n tan›nmas›, karfl›t görüfllere sahip politik
parti kurma özgürlü¤ü ve yarg›n›n ba¤›ms›zl›¤›. Ayn› zamanda,
düflünce ve bas›n özgürlü¤ü, toplumsal haklar›n korunmas› ve
az›nl›k haklar› da, demokrasi fikrine içkindir. Amerikan ve Fran-
s›z devrimleri ve sanayi devrimi sonras›nda geliflen orta s›n›flar,
modern demokrasilerin kurulmas›nda önemli etmenlerdi. 17.
yüzy›lda John Locke, 18. yüzy›lda Voltaire ve Jean Jacques Ro-
usseau, 19. yüzy›lda Jeremy Bentham ve J. S. Mill taraf›ndan or-
taya konulan do¤al haklar ve politik eflitlik kavramlar› da, de-
mokrasi kuram›n›n önemli yanlar›n› oluflturur.
DEMOKRAT PART‹,
II. Dünya Savafl›’ndan sonra, 7 Ocak
1946’da Türkiye’de kurulan siyasî parti. Kurucular› Celal Bayar,
Adnan Menderes, Refik Koraltan ve Fuat Köprülü’dür. CHP’nin
tek parti oldu¤u 1946’da CHP üyesi ve milletvekili olan yukar›-
da ad› geçenler, partinin meclis grup baflkanl›¤›na ortak bir
önerge vererek, parti tüzü¤ünde ve baz› kanunlarda de¤ifliklikler
yap›lmas›n›, rejimin demokratiklefltirilmesini istediler. “Dörtlü
Takrir” ad›n› alan bu önerge, usul yönünden reddedilince Celal
Bayar, CHP’den ve milletvekilli¤inden çekildi; di¤er üç üye, par-
ti tüzü¤üne ayk›r› davran›fllar›nda direndikleri için haysiyet diva-
n› karar›yla partiden ç›kar›ld›. Bunun üzerine kurucular yeni par-
tinin tüzü¤ünü ‹çiflleri Bakanl›¤›’na vererek Celal Bayar’›n bafl-
kanl›¤›nda DP’yi kurdular. Partinin ilk kongresi, ayn› y›l yap›ld›.
Bu kongrede “Misak-› Hürriyet” kabul edildi. DP, 21 Temmuz
1946 seçimlerine kat›ld›. 62 milletvekili ç›kard›. Demokrat Par-
ti, 14 May›s 1950 seçimlerinde 393 milletvekilli¤i kazanarak ik-
tidara geldi. 1954 seçimleri partiyi daha da güçlendirdi. Millet-
vekili say›s› 488’e yükseldi. Bu seçimlerden sonra parti içinde
yeni tart›flmalar bafllad›. Baz› milletvekilleri bas›na ispat hakk›
tan›nmas›n› istediler (1955). 19 milletvekilinden oluflan bu
gruptan baz›lar›n›n partiden ç›kar›lmalar› üzerine, di¤er milletve-
killeri de istifa ederek, 19 kiflilik bir kadro ile “Hürriyet Partisi”ni
kurdular (1955). Ekonomik koflullar›n olumsuz bir geliflme gös-
termesi, bunun yol açt›¤› rejim tart›flmalar›, artarak sürdü ve DP
iktidar› 1957 seçimlerine bu gergin hava içinde girdi. Bu seçim-
de parti, toplad›¤› oylar bak›m›ndan ilk kez % 50’nin alt›na düfl-
tü. Milletvekilli¤i say›s› da 424’e indi. DP’nin özellikle 1957’den
sonra muhalefet partileriyle muhalif bas›na karfl› tutumu sertlefl-
ti. 1960 ilkbahar›nda (18 Nisan 1960) Anayasa’ya ayk›r› bir ka-
nunla, muhalif bas›n› ve muhalefeti susturmak için, meclis için-
de bir “Tahkikat Komisyonu” kurdu. Kanun ç›k›nca tepki, mec-
lis d›fl›nda da ifade buldu ve önce ‹stanbul (28 Nisan 1960), er-
tesi gün de Ankara Üniversitesi’nde ö¤renciler protesto gösteri-
lerinde bulundular. Hükümetin kanl› olaylara yol açan sert ve
fliddetli davran›fllar›yla karfl›laflt›lar. Bunu, 21 May›s 1960’ta
Harp Okulu ö¤rencilerinin, Ankara’daki yürüyüflü izledi. 27 Ma-
y›s 1960 sabah› Türk Silâhl› Kuvvetleri’nin müdahalesiyle de DP
iktidar› sona erdirildi. Partinin yöneticileri ile milletvekilleri tu-
tuklanarak, Yass›ada’da kurulan yüksek mahkemeye ç›kar›ld›lar.
Bu arada parti üyelerinden Cemal Özbey’in parti kongresinin
vaktinde yap›lmam›fl olmas› nedeniyle partinin da¤›lm›fl hâle
geldi¤i gerekçesiyle, Ankara Dördüncü Asliye Hukuk Mahkeme-
si’nde açt›¤› dava sonucunda, DP 29 Eylül 1960’ta kapat›ld›.
