DEM‹RKÖPRÜ BARAJI
173
DEM‹R,
periyodik cetvelin VIII B grubuna dahil, gümüfl grisi
renkte metal element. Bükülebilir ve dövülgen bir metal olan de-
mirin dört allotropu vard›r. Bunlardan en çok rastlanan› 770ºC’›n
alt›nda kararl› olan ve ferrit ad›yla bilinen alfa fleklidir. Demir,
m›knat›s taraf›ndan çekilir, kendisi de kolayca m›knat›slanabilir.
Is›y› ve elektri¤i iyi iletir. Hidroklorik ve seyreltik sülfürik asitler-
de hidrojenin yerine geçebilir, so¤uk nitrik asitle muamele edil-
di¤inde reaksiyon vermez. Oksitleri, hidroksitleri, asetatlar›, kar-
bonatlar›, sülfatlar›, sülfürleri, nitratlar›, halojenürleri ve birçok
kompleks iyonlar› vard›r. Demir, nemli havada kolayca paslana-
rak oksitlerini oluflturur. Hemoglobinin bir maddesi oldu¤undan
ve omurgal›lar›n alyuvarlar›nda renk verici olarak bulundu¤un-
dan, yaflamsal önem tafl›r. Yeryüzünde kolay bulunan demir, ay-
r›ca baflka gezegenlerde ve Günefl’te de vard›r. Yeryüzü kabu¤u-
nun a¤›rl›kça %5’ini oluflturur ve s›n›rl› miktarlarda okyanuslar-
da, göllerde ve toprakta bulunur. Yerkabu¤unda çok yayg›n ol-
makla birlikte, içindeki demir oran› %25’i aflan demir filizleri
dünya üzerinde düzgün da¤›lm›fl de¤ildir. Sanayileflmifl ülkeler
(Bat› Avrupa ülkeleri, SSCB ve ABD) toplam üretimin dörtte
üçünü sa¤larlar. Türkiye’de Cumhuriyet ile birlikte demir cev-
herlerinin iflletilmesine önem verilmifl, 1937’de Divri¤i demir
madeninin bulunmas›, demir-çelik sanayiinin kurulmas›n› ko-
laylaflt›rm›flt›r. Divri¤i’den baflka Çamda¤’da; Malatya’da Hasan
Çelebi’de; Bal›kesir dolaylar›nda Eymir ve Çarmuk’ta; ‹zmir Tor-
bal›’da; Kayseri dolaylar›nda Beyrutda¤›’nda ve Marafl dolayla-
r›nda zengin demir cevherleri vard›r. Demir üretiminde, demir
cevheri, maden eritme f›r›nlar›nda eritilmektedir. Eriyen demir
içinde, %4 oran›nda karbon ve az miktarlarda da manganez, si-
lisyum, fosfor ve kükürt bulunur. Buradan elde edilen demirin
yaklafl›k %95’i Bessemer yöntemiyle çelik üretiminde kullan›l›r.
Bununla birlikte baz› uygulamalar için, üretim yollar›na göre ay-
r›lm›fl çeflitli sanayi demirleri de vard›r. Demir, kaynak yap›labil-
me, çekilme, erime özelliklerinden dolay› sac, flerit, c›vata ve
boru yap›m›nda kullan›l›r. Manyetik özellikleri sayesinde elekt-
rom›knat›slarda indirgeyici, demir tozu ise sanayide kaynak
elektrotlar›n›n kaplanmas›nda kullan›l›r. Ayr›ca pelte hâldeki de-
mir-III-oksit eczac›l›kta arsenik trioksit zehirlenmelerine karfl›,
demir-II-tuzlar›ysa kans›zl›k tedavisinde kullan›l›r.
DEM‹RC‹ MEHMET EFE
(1885 Pirlibey Köyü/Nazilli-1959
Pirlibey Köyü/Nazilli), Millî Müca-
dele’ye kat›larak baflar›l› hizmetler
gören efe. Babas›n›n ve kendisinin
mesle¤i demircilikti. I. Dünya Sava-
fl›’na er olarak kat›ld›, ancak bir su-
bay›n onur k›r›c› davran›fl›na maruz
kal›nca askerlikten kaçarak da¤a
ç›kt›. Yunanl›lar ‹zmir’e ç›k›p Anadolu’yu istilâya bafllay›nca Mil-
lî Mücadele’ye kat›ld›. Ege Bölgesi’nde direnme hareketinin
önemli bir unsuru oldu. 5 Ekim 1919’da Ayd›n Cephesi Umum
Kuvay› Millîye Kumandan› oldu. Damat Ferit hükümetlerince
desteklenen ve planlanan Düzce, Bolu ve Anzavur isyanlar›n›,
Çerkez Ethem ile birlikte bast›rd›.
DEM‹REL, Süleyman
(1924 ‹slâmköy/ Isparta), Türk dev-
let adam›. ‹lkö¤renimini do¤du¤u köyde yapt›. ‹TÜ ‹nflaat Bölü-
mü’nü bitirdi (1949). Elektrik Etüt ‹daresi’nde çal›flt› (1950).
ABD’de ihtisas yapt› (1954). DS‹ genel müdürü oldu
(1955-1960). ODTÜ’de ö¤retim görevlisi olarak çal›flt›
(1962-1964). AP’ye girdi (1964) ve ayn› y›l baflkan seçildi. 3.
‹nönü koalisyon hükümetinin bütçe oylamas›nda güvenoyu ala-
mayarak çekilmesinden sonra AP’nin destekledi¤i Suat Hayri Ür-
güplü hükümetinin baflbakan yard›mc›s› oldu (21 fiubat 1965).
10 Ekim 1965 seçimlerinde Isparta milletvekili oldu, partisi de
240 sandalye kazan›nca hükümeti kurma görevini yüklendi (27
Ekim 1965). 11 Kas›m 1965’te güvenoyu ald› ve baflbakan oldu.
12 Ekim 1969’da yap›lan seçimlerden sonra AP iktidar partisi ol-
ma durumunu koruyunca hükümeti yeniden Demirel kurdu ve 12
Kas›m 1969’da güvenoyu ald›. Parlamentonun, bütçe oylamas›-
na olumsuz oy vermesiyle (11 fiubat 1970) istifa etti (14 fiubat
1970). Yeni kabineyi kurdu (6 Mart 1970) ve bütçe tasar›s› kabul
edildi (15 Mart 1970). 1970’te AP’den ayr›l›p DP’yi kuranlar›n aç-
t›¤› kampanya ve ülkenin içinde bulundu¤u sosyo-ekonomik du-
rum üzerine verilen 12 Mart 1971 Muht›ras› sonucu istifa etti. AP
büyük kongresinde yeniden baflkan seçildi (1972). AP, 1973 se-
çimlerinden yenik ç›kt›. Ancak Ecevit Hükümeti (CHP-MSP Ko-
alisyon Hükümeti) istifa edince MC Koalisyon Hükümeti’ni
(AP-MSP-CGP-MHP) kurdu (12 Nisan 1975). 1977 seçimlerin-
den sonra baflbakanl›ktan istifa etti, ikinci MC Koalisyon Hükü-
meti’ni kurdu. 1978’de güvensizlik oyuyla düfltü. 1979 ara se-
çimlerinden sonra bir kez daha hükümet kurdu. 1980’de, 12 Ey-
lül Harekât›’ndan sonra hükümeti b›rakt›. Partisinin önce faaliyet-
leri durduruldu, sonra da kapat›ld›. (16 Ekim 1981). Demirel’e de,
öteki parti liderlerine oldu¤u gibi, 10 y›l siyaset yasa¤› kondu.
Ancak AP çizgisindeki Büyük Türkiye Partisi’ni d›fltan destekledi.
Parti kapat›l›nca, di¤er yöneticilerle birlikte Zincirbozan’da (Ça-
nakkale) bir süre zorunlu ikamete tâbi tutuldu (1983). Do¤ru Yol
Partisi (DYP) kurulunca onu destekledi. 1987 y›l›nda siyasî ya-
saklar›n kald›r›lmas› için bir kampanya bafllatt›. 6 Eylül 1987’de-
ki halkoylamas›yla siyasî yasa¤› kalkt›. 24 Eylül 1987’de DYP’nin
genel baflkanl›¤›na seçildi. 29 Kas›m 1987 seçimlerinde Isparta
milletvekili olarak Meclis’e girdi. Kongre’de parti genel baflkanl›-
¤› yinelendi (Kas›m 1990). 20 Ekim 1991 seçimlerinde DYP sa-
y›ca en çok milletvekilini (178) ç›kar›nca baflbakanl›¤a getirildi.
SHP ile ortakl›k hükümeti kurdu (20 Kas›m 1991). 8. Cumhur-
baflkan› Turgut Özal’›n ölümü üzerine TBMM’ce Türkiye Cumhu-
riyeti’nin 9. cumhurbaflkan› seçildi (16 May›s 1993, 244 oy). 7
y›ll›k görev bitiminde cumhurbaflkanl›¤›ndan ayr›ld› (15 May›s
2000); yerine Ahmet Necdet Sezer seçildi.
DEM‹RKÖPRÜ BARAJI,
Manisa’n›n Salihli ilçesi s›n›r-
lar› içinde, Gediz Irma¤› üzerinde kurulu baraj. ‹flletmeye
1960’ta aç›ld›. Baraj gölünün bat›s›ndan Salihli-Demirci yolu
geçer. Toprak dolgu tipinde olup temelden yüksekli¤i 77 m, te-
pe uzunlu¤u 543 m, göl alan› 5.000 hektar, ölü hacmi 340 mil-
yon m
3
, faydal› hacmi 911 milyon m
3
, dolgu hacmi 4.300.000
m
3
tür. 62.500 hektar araziyi sulamak, 56.000 hektar topra¤›
taflk›ndan korumak ve elektrik enerjisi üretmek amac›yla yap›l-
