DESTROYER
180
için girifltikleri savafllar› konu alan ‹lyada ile Troya’n›n y›k›l›fl›n-
dan sonra yurduna dönmek üzere yola ç›kan ‹thake kral› Odisse-
as’n›n (Odyseus) serüvenlerini anlatan Odissia destanlar› ise ya-
z›l› destan türünün en iyi örnekleri aras›ndad›r. Sözlü anlat›ma
dayanan destanlar, epik fliirin en yetkin örnekleri say›lmaktad›r.
Anlat›m olarak fliirin seçilmesi, destanlar›n kolayca ezberlenerek
belleklerde kalmas›n›, kuflaktan kufla¤a geçmesini sa¤lam›flt›r.
Konu bak›m›ndan destanda temel öge, belirli bir olay, bir vak’ad›r:
Savafl, deprem, salg›n, yi¤itlik olaylar›, eflk›yalar›n serüvenleri,
güldürücü konular, toplumsal yergi ya da elefltiri, çevrede yank›
uyand›ran olaylar destan konular› aras›ndad›r. Olay temel al›nd›¤›
için de, destan›n anlat›m› öykülemeye dayan›r. Bu nedenle ö¤re-
ticilik destan›n ana niteliklerinden biri olur. Ayr›ca öteki halk fliiri
türlerinde oldu¤u gibi, destanlar›n da, destan ezgisi denilebilecek
özel bir ezgiyle okunduklar›, yap› olarak koflmaya dayanmak ve
hece ölçüsünün on birli kal›plar›yla yaz›lmakla birlikte, mâni tü-
rüne kay›larak sekizli kal›plarla söylendikleri de bilinmektedir.
DESTROYER,
çok h›zl› giden orta büyüklükte savafl gemi-
si; muhrip. Orta çapta torpilsalarlar ve toplarla donat›lm›flt›r. II.
Dünya Savafl›’ndan önce, torpidobotlar› bat›rmak için kullan›ld›.
Günümüzde ise, uçaksavar ve denizalt›savarlarla donat›lm›fl kü-
çük kruvazörler hâline getirilmifltir.
DEDEKTÖR,
radyasyon, parçac›k vb.nin varl›¤›n› saptama-
ya yarayan araç ya da iletiflimde, modüle edilmifl tafl›y›c› dalga-
dan, ses vb. kaynaktaki bilgiyi ay›rmaya yarayan devre ya da ay-
g›t. Telsiz tekni¤inde de kullan›lan detektörlerin en basiti kris-
talli detektörlerdir. 19. yüzy›lda baz› kristal-metal sistemlerinin
do¤al detektör özelli¤i gösterdi¤i saptanm›fl ve daha sonra, kar-
borundum (SiC), pirit ve galen gibi kristallerle, bunlara doku-
nan ve oksitlenmeyen bir metal telden oluflan sistemin (kristal-
li detektör) yüksek frekansl› ak›mlar için do¤rultucu olarak kul-
lan›lmas›na bafllanm›flt›r. Kristalli detektörlerde en çok galen
kristali kullan›l›r.
DETERJAN,
suda çözündü¤ünde temizleyici (kirleri yok
edici) özellik kazanan madde. Kirleri saran ya¤ tabakalar› üzeri-
ne etkileyerek temizler. Bir deterjan molekülü, ya¤da çözünebi-
len hidrokarbon k›sm›yla, suda çözünen iyonik k›s›mdan olu-
flur. Hidrokarbon k›s›m, ya¤ moleküllerinin etraf›n› sararak iyo-
nik k›sm›n yard›m›yla onlar› suyun içine çeker. Sabun da iyi bir
deterjan say›labilir. Sabun bazen, çözünmez tuzlar oluflturur ve
temizleme verimini düflürebilir. Deterjanlar›n üstünlü¤ü ise, iki
de¤erli metal iyonlar›yla çökelek vermemeleri, bu yüzden sert
sularla kullan›labilmeleridir. Ancak akarsularda vb. yerlerde kir-
lenmeye yol açmalar› önemli sa¤l›k sorunlar› yarat›r. Sentetik
deterjanlar ilk kez. 19. yüzy›l ortalar›nda Fransa’da üretilmifl, I.
Dünya Savafl› s›ralar›nda Almanya’da gelifltirilmifltir. Sanayide
kullan›lmalar› 1950’li y›llara rastlar. Baz› antiseptiklerde, difl
macunlar›nda ve kimi tar›m ilâçlar›nda da az miktarda deterjan
kullan›lmaktad›r.
DEVALÜASYON,
bir ülke paras›n›n resmî de¤erinin ya-
banc› paralar karfl›s›nda düflürülmesi ve içindeki yasal alt›n mik-
tar›n›n azalt›lmas› ifllemi. ‹lk devalüasyon denemesini, Fransa
1928’de savafl s›ras›nda para de¤erinin düflmesi üzerine gerçek-
lefltirdi. Böylece istikrar yeniden sa¤lanm›fl oldu. 1931’de ‹ngil-
tere’de yap›lan devalüasyonsa ihracat› teflvik amac›n› güdüyor-
du. Devalüasyon paraya olan güveni sarsmakla birlikte, borçlu-
lar›n durumunu düzeltir. Devalüasyon yapan ülkenin paras› hâ-
kim bir paraysa (Dolar ve Euro gibi), para kurlar›, söz konusu ül-
ke paras›na göre düzenlenen ülkeler de devalüasyon yapmak zo-
runda kal›rlar. E¤er ülkenin ithalat› az ise, di¤er ülkeler devalü-
asyon yapmad›kça içerdeki mallar›n fiyat› de¤iflmez. Türkiye’de
ilk devalüasyon, savafl›n yol açt›¤› enflasyon nedeniyle 7 Eylül
1946’da, Türk liras›n›n de¤eri % 212 oran›nda düflürülmek su-
retiyle yap›ld›. 1958’de ise dolar›n de¤eri ihracata prim vermek
ve ithalattan prim almak yoluyla 9 TL.ye yükseltildi. Bu gizli de-
valüasyon 22 A¤ustos 1960’ta para % 321 oran›nda devalüe
edilerek ortaya kondu. Türkiye’de fiyatlar 1958-1970 dönemin-
de % 80 oran›nda artt›¤›ndan “d›fl ödemeler a盤›n› kapamak
üzere” 7 A¤ustos 1970’te % 66 oran›nda yeni bir devalüasyon
yap›ld›. Bu tarihten günümüze kadar çeflitli tarihlerde irili ufakl›
say›s›z devalüasyon gerçeklefltirildi. Son olarak 24 Ocak 1980
kararlar› çerçevesinde büyük bir devalüasyon yap›ld› ve 1 Ame-
rikan Dolar› karfl›l›¤› 40 TL. iken, 70 TL. oldu.
DEVE,
geviflgetiren-
lerin devegiller familya-
s›ndan, yük tafl›mada ya
da binek hayvan› olarak
kullan›lan bir hayvan
cinsi. Uzun boyunlu,
uzun bacakl›, iki par-
makl› ve boynuzsuzdur.
Postu kal›nd›r. Bu nedenle deri yoluyla su kaybetmez, ayr›ca vü-
cut s›cakl›¤›n› ayarlayarak da su kayb›n› azalt›rlar. Hörgüçlerin-
de depo ettikleri ya¤ hem besin olarak kullan›l›r hem de oksit-
lenme yoluyla su sa¤lar. Bütün bunlardan baflka deve, su kay-
b›na en dayan›kl› hayvan olarak bilinmektedir. Bu özellikleri ne-
deniyle develer, çöl yaflam›n›n olumsuz flartlar›na uyum sa¤la-
m›fllar ve bu bölgelerin vazgeçilmez hayvanlar› hâline gelmifl-
lerdir. Deve cinsinin iki türü bulunur. Tek hörgüçlü deve (
Ca-
melus dromedarius)
Bat› Asya, Hindistan ve Afrika’da
yaflar ve evcildir. ‹ki hörgüçlü deve ya da Orta Asya devesi (
Ca-
melus bactrianus)
ise Asya’da yaflar. Gobi Çölü dolayla-
r›nda yabanisi de bulunan bu hayvan, Çin’den Kafkasya’ya ka-
dar pek çok ülkede evcillefltirilmifl olarak bulunmaktad›r. Tüyle-
ri tek hörgüçlü deveden daha uzun ve s›k, hörgücü çifttir. S›ca-
¤a daha az dayan›kl›d›r. Buna karfl›l›k s›f›r›n alt›nda 20ºC so¤u-
¤a dayanabildi¤inden daha çok so¤uk ülkelerde binek ve yük
hayvan› olarak kullan›l›r.
DEVED‹KEN‹,
bileflikgillerden, dikenli birçok bitki cinsinin
türlerine verilen ortak ad. Baz› cinsleri tar›m bitkileri için çok za-
rarl›d›r. En ilgi çekici olan› gümüfl renkli devedikenidir
(Sily-
bum marianum).
Gövdesi 1 m.yi aflar. Ucunda erguvan
renginde kocaman kömeç biçiminde çiçekler bulunur. En zarar-
l› türü çok dikenli, çok y›ll›k ve boyu 1 m.yi bulan cinsidir
(Cir-
sium arvense).
As›l devedikeni budur. Bir baflka türü
