DEZENFEKTAN
183
DEVLET ÜRETME Ç‹FTL‹KLER‹,
Türkiye’de modern
tar›m iflletmecili¤inin yay›lmas›n› sa¤lamak amac›yla kurulmufl
çiftlikler. Devlet Üretme Çiftlikleri, 1 Mart 1950’de yürürlü¤e gi-
ren yasayla, Tar›m Bakanl›¤›’na ba¤l› bir genel müdürlük olarak
kuruldu. 1983 tarih ve 60 say›l› kanun hükmünde kararnameyle
Tar›m ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤ü’ne ba¤land›. Merkezi Anka-
ra’dad›r. En önemli amaçlar›ndan biri de Türk çiftçisine örnek
olarak, ona tohum, dam›zl›k ve fidan sa¤lamakt›r. Bafll›ca Dev-
let Üretme Çiftlikleri flunlard›r: Polatl›, Balâ (Ankara), Yalova
(‹stanbul), Alt›nova, Gözlü, Konuklar (Konya), Türkgeldi (K›rk-
lareli), Dalaman (Mu¤la), Turunçgiller (Dörtyol), Reyhanl› (Ha-
tay), Çiçekda¤›, Malya (K›rflehir), Alpaslan (Mufl), Koçafl (Ni¤-
de), Çerkefl (Çank›r›), I¤d›r (Kars), Gönhöyük (Amasya), Gele-
men (Samsun), Ceylanp›nar (fianl›urfa), Ulafl (S›vas).
DEVR‹M,
bir toplumun sosyal, politik ve ekonomik yap›s›n-
daki temel de¤ifliklik. Devrim hareketleri, eski sistemden poli-
tik, ekonomik ve sosyal yap› alanlar›nda radikal bir biçimde
farkl› yeni bir toplum düzeni kurulmas›n› hedefler. Devrim, ayn›
zamanda, geçmiflten toplumsal ve kültürel alanlardaki köklü ko-
pufllar› da dile getirir. Bu kopufllar, genellikle teknolojik alanda-
ki dönüflümlerle birlikte gerçekleflir. Örne¤in, “sanayi devrimi”
terimi, 18. ve 19. yüzy›llarda Avrupa ve Amerika’daki endüstri-
yel dönüflümü anlatt›¤› gibi, bu dönüflümün toplumsal de¤erler
üzerindeki etkilerini de kapsar. Politik anlamda, devrim, genel-
likle bir fliddet eylemiyle birlikte anlafl›l›r. III. William’›n tahta
geçmesiyle sonuçlanan ve ‹ngiliz politik sistemini radikal bi-
çimde de¤ifltiren 1688 devrimi gibi fliddete dayanmayan devrim
hareketleri de vard›r. Ancak, fliddetin genellikle gündemde ol-
mas›n›n nedeni, eski toplumun yönetici s›n›flar›n›n, iktidar› dev-
rimci güçlere teslim etmek istemeyip direnmeleridir. Bu biçim-
de gerçekleflen devrimlerin en önemlileri 1775-1783 Amerikan
Devrimi, 1789 Frans›z Devrimi ve 1917 Rus Devrimi’dir. Dev-
rim, bir ayaklanmadan ya da bir darbeden farkl›d›r. Darbe, hü-
kümette kesin bir de¤iflme anlam›na gelir. Burada, toplumun
sosyal ve ekonomik yap›s›n›n de¤iflmesi söz konusu de¤ildir.
Ayaklanmaysa, genellikle hükümete karfl› silâhl› bir direnifl bi-
çiminde ortaya ç›kar. Bir ayaklanma durumunda, ayaklanma ta-
raftar› güçler, hükümetin baz› önlemlerine ve politikalar›na kar-
fl›d›rlar. Hükümetin devrildi¤i ve toplumsal düzenin temel bir
de¤iflikli¤e u¤rad›¤› durumlarda, ayaklanmalar devrim niteli¤i
kazan›rlar. Bir devrim sonucu iktidardan uzaklaflt›r›lm›fl bir s›n›f
ya da grup, yeniden eski konumunu kazanmak için harekete ge-
çerse, karfl›devrim söz konusudur.
DEVfi‹RME,
Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda Kap›kulu Ocakla-
r›’na al›nmak üzere, Hristiyan topluluklardan toplanan 14-18
yafllar›ndaki çocuklara verilen ad. Bu çocuklar önce Anado-
lu’daki Türk ailelerinin yanlar›na verilerek Türkçe ö¤renmeleri
ve ‹slâm kültürü almalar› sa¤lan›rd›. Daha sonra Acemi Oca¤›’na
kaydedilirlerdi. ‹lk kez Mehmet Çelebi zaman›nda uygulanan
devflirme yöntemi, II. Murat zaman›nda ç›kar›lan bir yasayla ku-
rum hâline geldi. Bafllang›çta, beylerbeyi, sancakbeyi ve kad›la-
r›n sorumlulu¤u alt›nda, çok çocuklu Hristiyan ailelerden bir
çocu¤un al›nmas› biçiminde uyguland›. 17. yüzy›lda en gelifl-
mifl biçimine ulaflan devflirme sistemi ihtiyaca göre 3,5,7 y›lda
bir kez 9-20 yafllar› aras›nda bulunan ve Türk, Çingene, Kürt,
Acem, Rus, Yahudi ve Gürcü olmayan ailelerden olmak üzere
her keresinde 2.000-10.000 aras›nda çocuk toplamay› öngörür-
dü. 17. yüzy›ldan sonra bozulmaya bafllayan devflirme yöntemi-
ne, 18. yüzy›l›n ortalar›nda son verildi. Devflirmelerden birçok
vezir, sadrazam ve ünlü kumandan yetiflmifltir. Ünlü Sokullu
Mehmet Pafla, Bosna-Hersek yöresinde devflirilmifl bir S›rp ço-
cu¤uydu.
DEY‹M,
ço¤unlukla birden çok sözcükten oluflan ve sözcük-
lerin temel anlamlar› d›fl›nda, yeni, benzetmeli bir anlam› yan-
s›tmak üzere kullan›lan öge. Deyimler ya da deyim niteli¤i tafl›-
yan örneklerdeki sözcükler ayr› yaz›l›r: dan›fl›kl› dövüfl, elden
ayaktan düflmek, dokuz do¤urmak, a¤z› var dili yok, eli uzun,
kula¤› delik, piflmifl afla su katmak, püf noktas›, ya¤murdan ka-
çarken doluya tutulmak... gibi. Ses aç›s›ndan bileflmifl ve kal›p-
laflm›fl, bileflik sözcük durumuna gelmifl kimi deyimler, bu ku-
ral›n d›fl›nda kal›r ve bitiflik yaz›l›r: so¤ukkanl›, s›cakkanl›, bitye-
ni¤i, delidolu, aç›kgöz, aç›kyürekli, z›pç›kt›, sallabafl, kabaday›,
ç›tk›r›ld›m, yüzkaras›, baflbelas›, a¤›rbafll›, bafl›bozuk... gibi.
DEY‹fi,
halk edebiyat›nda türkü, koflma, nefes, destan, teker-
leme gibi türlerdeki fliirlerin genel ad›. Alevî-Bektafli halk ede-
biyat›nda ise derin anlaml›, tarikat ilkelerine uygun fliirler bu ad-
la an›lm›flt›r.
DEZENFEKS‹YON,
hastal›k yapan mikroplar›n, kimyasal,
fiziksel araç ve ifllemlerle dolays›z olarak yok edilmesi. Dezen-
feksiyon, hem hastal›k s›ras›nda hem de hastal›k geçtikten son-
ra yap›lmal› ve yaln›z hastaya, dokundu¤u eflyaya, çamafl›r›na,
ç›kard›¤› balgama, d›flk›lar›na de¤il, ona bakan ve onu görmeye
gelen kimselere, yata¤› ile yatak çarflaflar›na, yast›k yüzlerine,
yatt›¤› ve gidip geldi¤i odalara, bunlar›n döfleme, tavan ve du-
varlar›na da uygulanmal›d›r. Odalar›n dezenfeksiyonu formol,
kükürt anhidrit ya da kükürt maddelerinden birinin bu¤usu ile
ya da süblime, javel suyu, fenik asit ya da formol maddelerin-
den birinin çözeltisinin s›v› tozu hâlinde püskürtülmesiyle yap›-
l›r. Eflyalar›n dezenfeksiyonu genel olarak kuru ya da yafl usul-
le ifl gören etüvler içinde ya da dezenfekte edici bu¤ular ya da
gazlarla yap›l›r. Besinlerin dezenfeksiyonu için en iyi yöntem
iyice piflirmektir. Hastalar›n mikrop bulaflt›rabilecek d›flk›, bal-
gam ve irinlerinin dezenfeksiyonu için, kulland›¤› tuvalete, kireç
kayma¤› dökmek ve en az 5-6 saat bekletmek gerekir. Ellerin
dezenfeksiyonu, eller sabunla y›kand›ktan sonra, alkolle ya da
c›va klorüre bat›r›lm›fl bezle silinerek yap›l›r. Sütün dezenfeksi-
yonuysa kaynat›larak sa¤lan›r.
DEZENFEKTAN,
hastal›k yapan mikroplar› ve bunlar›n
sporlar›n› organizma d›fl›nda yok eden madde. Dezenfektanlar
fiziksel, mekanik ve kimyasal yönden etki ederler. En önemlile-
ri kimyasal dezenfektanlard›r. Bunlar gaz (klor, kükürtlü gazlar,
formol buhar›), s›v› (bak›r sülfat, demir sülfat, potasyum per-
manganat, sodyum hipoklorit çözeltileri, oksijenli su, tendürdi-
yot, krezoller) ya da kat› ve hamur k›vam›nda (kireç, kalsiyum
klorür, trioksi metilen, naftalin) çözeltiler hâlinde kullan›labilir-
