D‹fi HASTALIKLARI
190
D‹fi HASTALIKLARI,
difllerde görülen hastal›klar. En çok
görülen difl hastal›¤› çürümedir. Bakteriler, yemek art›klar› ve
tükürük, difllerin üstünde bir tabaka oluflturur. Bakteriler, yiye-
cek art›klar›n› asitlere dönüfltürür. Bu asitler de minenin kalsi-
yumunu eriterek çatlaklara yol açar. Çatlaklardan giren mikrop-
lar diflözüne ulaflarak iltihaba neden olur ve a¤r›lar bafllar. Di-
flözüne kan ak›m›n›n durmas›, beslenemeyen difli öldürür. Çev-
re dokulara yay›lan iltihap, yana¤› fliflirir. Bazen de d›flar› aç›l›p
akar, fistül meydana getirir. Difleti iltihab›
(gingivitis)
ve di-
fleti apsesi
(piyore)
denen hastal›klarda, k›zar›p fliflen diflet-
leri kolayca kanar. A¤r› pek yoktur. Sonuç difl dökülmesine ka-
dar varabilir. Küçük yaflta parmak emme ya da süt difllerinin geç
ç›kmas› gibi nedenlerse difl çarp›klar›na yol açabilir. Düzeltil-
mesinde madenî teller kullan›l›r.
D‹fiBUDAK,
zeytingillerden bir a¤aç
(Fraxinus).
K›fl›n
yapra¤›n› döken diflbuda¤›n boyu k›rk metreyi bulur. Süs bitki-
si olarak da yetifltirilir. Ömrü 200 y›l kadard›r. Sert ve sar›ms›
beyaz renkli kerestesi de¤erlidir. Esnekli¤i nedeniyle kasnak,
kaplama levhas› ve f›ç› yap›m›nda kullan›l›r. Merdiven ve alet
sap› yap›m›nda da tercih edilir. Çay gibi içilen yapraklar› idrar
söktürür; iyi bir müshildir ve romatizmaya iyi gelir. Kabu¤u,
atefl düflürücü özellik tafl›r.
D‹VANIHÜMAYUN,
Osmanl› Devleti’nde merkezi idarede
önemli politik, yönetimsel, askerî, dinî ve ekonomik ifllerin ve
flikâyetlerin görüflülüp karara ba¤land›¤› organ. Di¤er ‹slâm
devletlerindeki divanlardan ayr› olarak, tüm devlet kurulufllar›-
n›n üstünde ve özel bir yer kazanm›flt›. Divan›hümayuna sadra-
zam, kubbe vezirleri, kaptanpafla, Rumeli ve Anadolu kazaskeri,
defterdar, niflanc›, yeniçeri a¤as› ve kaptan› derya olanlar kat›l›r-
lard›. Fatih’e kadar divan›hümayun toplant›lar›na padiflahlar
baflkanl›k ederken, Fatih bu ifli sadrazamlara b›rakt›. Divan›hü-
mayun, II. Mahmut zaman›na kadar varl›¤›n› sürdürdü; bu dö-
nemde yerini bugünkü kabine ald›.
D‹VAN-I LUGAT‹’T-TÜRK,
Kaflgarl› Mahmut’un Türk
diliyle ilgili Türkçe-Arapça ansiklopedik sözlü¤ü. Türkçenin
Arapça kadar zengin oldu¤unu kan›tlamak amac›yla yaz›lan ya-
p›tta, Türkçe sözcüklerin anlam›, bölümleniflleri, Türk dilinin
kurallar› aç›klan›r. Arapça olan yap›t 1075’te Abbasî halifesine
sunulmufltur. Kaflgarl› Mahmut, 7.600’e yak›n Türkçe sözcü¤ü
aç›klarken tarih, co¤rafya, etnografya, folklor ve edebiyata ilifl-
kin bilgiler, örnekler de vererek 11. yüzy›l Türk dünyas›n›n bir
görünümünü çizmifltir. Besim Atalay, üçü metin çeviri, biri t›p-
k›bas›m, biri de dizin olmak üzere befl ciltlik yay›m›n› gerçeklefl-
tirdi (1939-1943).
D‹YABET
→
fiEKER HASTALI⁄I
D‹YAFRAM,
memelilerde, kar›n ve gö¤üs boflluklar›n› ay›-
ran, kastan yap›lm›fl organ. Akci¤erleri kas›p gevfleterek solu-
numu sa¤lar. ‹çinde iki delik vard›r. Bunlar›n aras›ndan yemek
borusu, mide-akci¤er sinirleri ve arkadaki lifli k›s›mdan da aort
ve gö¤üs kanal› geçer. Diyafram yukar› do¤ru yayvan ve düzgün
olmayan bir kubbe fleklindedir. Kubbenin ortas›ndaki yürek çu-
kuru, diyafram› sa¤ ve sol olarak iki bölüme ay›r›r. Diyafram
merkezi, kiriflsi bir tabakad›r; çevresiyse kas demetlerinden olu-
flur. Yemek borusunun geçti¤i deli¤in afl›r› genifllemesinde di-
yafram f›t›¤› denen rahats›zl›k oluflur. Düzensiz kas›lmalar› h›ç-
k›r›¤a neden olur.
D‹YAFRAM,
foto¤raf makinelerinde objektifin önünü aç›p
kapatarak, gelen ›fl›¤› ço¤alt›p azaltan düzenek. Vanal› ve irisli
diyaframlar vard›r. Birincisi karart›lm›fl madenden yap›lm›flt›r;
ortas›ndaki deli¤in büyüyüp küçülmesiyle ›fl›k ayarlan›r. ‹kinci-
sindeyse dairesel ince levhalar›n merkeze yaklafl›p uzaklaflma-
s›yla, gelen ›fl›k azalt›l›p ço¤alt›l›r. Aç›kl›k de¤ifltikçe poz süresi
bir öncekinin iki kat›na eflit olacak flekilde, yap›mlar› standart-
laflt›r›lm›flt›r.
D‹YAL‹Z,
yar› geçirgen bir zar aras›ndan, çözünmüfl küçük
molekül ve iyonlar›n çözücü içine yay›lmas›yla kolloidal çözel-
tilerin ar›t›lmas›. Normal süzgeç k⤛tlar› (delik çap› 10
-3
-10
-4
cm) kendilerinden 100 kat küçük olan koloidleri geçirdi¤inden,
bu ifllem ancak delik çap› 10
-7
cm dolay›nda olan yar› geçirgen
zarlarla yap›l›r. Örne¤in içinde sofra tuzu ve niflasta çözünmüfl
su dolu bir kap ile su dolu baflka bir kap birbirinden yar› geçir-
gen bir zarla ayr›ld›¤›nda, sodyum ve klor iyonlar› öteki kaba
geçerek niflasta molekülleri kapta kal›r. Deniz suyundan içme
suyu elde edilmesinde ve sunî böbrek ayg›tlar›nda diyalizden
yararlan›l›r.
D‹YALOG,
karfl›l›kl› konuflma; oyun, roman, öykü gibi ede-
biyat türlerinde iki ya da daha çok kifli aras›ndaki konuflma;
karfl›l›kl› konuflma biçiminde yaz›lm›fl yap›t. Eski Yunan’da
özellikle son anlam›yla kullan›lm›flt›r. Yunan düflünürlerinin,
felsefî kavramlar› ve sorunlar› aç›klamak amac›yla yap›tlar›n› di-
yalog biçiminde kurduklar›, sözlü anlat›m›n do¤all›¤›ndan ve
canl›l›¤›ndan yararlanarak düflüncelerini gelifltirdikleri görülür.
Platon’un (Eflatun) Türkçeye de çevrilen “Diyaloglar”›, Sokra-
tes’in soru-cevap biçiminde düzenlenmifl yap›tlar› bunun en iyi
örne¤idir. Tiyatroda bir oyunun kuruluflu diyaloga dayan›r. Dar
anlamda “monolog”un karfl›t› olan dramatik diyalogun, sözlü
anlat›m›n, konuflma dilinin bütün özelliklerini tafl›mas› gerekir.
Diyalog oyunun sahnelenifli s›ras›nda hareketle bütünlenece¤i
için, do¤all›ktan uzak bir diyalog kurgusu, tiyatro üslubuna ters
düfler.
D‹YANET ‹fiLER‹ BAfiKANLI⁄I,
Türkiye’de din iflle-
rini yürüten, 3 Mart 1924 tarihinde kurulmufl, Baflbakanl›¤a
ba¤l› devlet kuruluflu. Görevleri ‹slâm dininin ibadet, ahlâk ve
toplulukla ilgili ifllerini düzenlemek, bu konuda toplumu ayd›n-
latmak, ibadet yerlerini yönetmek, kendi teflkilât› içinde bulu-
nanlar› denetlemek, dinî e¤itim ve ö¤retim programlar›n› düzen-
lemek, bu konuda gerekli kitaplar› haz›rlamak, yay›mlamak, y›-
l›n dinî günlerini hesaplamak, ibadet zamanlar›n› gerekli tak-
vimlere göre belirtmek, namaz ve oruç zamanlar›n›, iftar saatle-
rini, fitre ve zekât miktarlar›n› ‹slâm dininin koydu¤u zaman ve
ölçülere göre düzenleyerek halka bildirmektir. Diyanet iflleri
merkez teflkilât›, bir baflkan, iki ikinci baflkan, Din fiûras› ve
Merkez Disiplin Kurulu’ndan oluflur. Taflra teflkilât›ndaysa, il ve
