DO⁄U ANADOLU BÖLGES‹
193
lerin oluflturdu¤u topluluk. {a, b, c}, {x, y, z},{+, x,/} kümeleri
ayr› ayr› elemanlardan oluflur; fakat bunlar aras›nda bire-bir efl-
leme kurulabilir ve eflleme ba¤›nt›s›na göre bunlar ayn› denklik
s›n›f›nda bulunurlar. Bu denklik s›n›f› 3 simgesiyle, bofl küme-
nin denklik s›n›f› 0 simgesiyle vb. gösterilirse {0, 1, 2, 3,...} kü-
mesi elde edilir. Bu küme do¤al say›lar kümesidir ve elemanla-
r› do¤al say›lar diye an›l›r. Do¤al say›lar toplama ve çarpma ifl-
lemlerine göre kapal›d›r; yani herhangi iki do¤al say›n›n topla-
m› ya da çarp›m› yine bir do¤al say›d›r. ‹nsanlar›n ilk kulland›¤›
say›lar do¤al say›lard›r ve birçok özellikleri eskiden beri bilin-
mektedir.
→
SAYMA SAYILARI
DO⁄AN,
y›rt›c›lar tak›m›ndan,
al›flt›r›larak kufl av›nda yararlan›lan
bir kufl. Avc›l›kta yararlan›lan di¤er
y›rt›c› kufllara da bu ortak ad verilir.
Fare gibi küçük hayvanlar, küçük
kufllar ve baz›lar› da böceklerle
beslenir. Genellikle orta ve ufak
boylu olan cinsine
Falco,
koyu
renkli ve iri olan cinsine
Circus
ad› verilir.
Falco
cinsinin örnek
türü
Falco peregrinus,
uzun
ve sivri kanatl›, k›vr›k ve diflli gaga-
l›, çok h›zl› uçan ve uçarken avlanabilen bir kufltur.
Circus
cinsinin türleri yuvalar›n› yere yapar ve aç›kl›k yerlerde yaflarlar.
DO⁄RU,
iki yana sonsuz uzanan bir noktalar kümesi. Bu
cümle bir do¤ru tan›m› de¤ildir, yaln›zca bu terimle neyin sözü-
nü etti¤imizi aç›klar. Çünkü t›pk› “nokta” ve “düzlem”de oldu¤u
gibi, do¤ru için de bir tan›m yap›lmaz, sezgisel olarak anlafl›l-
mas› istenir.
DO⁄RU AÇI
→
AÇI
DO⁄RU AKIM,
bir devrede, kutuplar› de¤iflmeyen bir ak›m
kayna¤›n›n sa¤lad›¤› tek yönlü ak›m. Pillerde, akümülatörlerde,
dinamolarda ve fotosellerde üretilen do¤ru ak›m, en çok elekt-
rikli kaplamada, kaynak ifllerinde, telefon flebekelerinde ve met-
rolarda kullan›l›r.
DO⁄RU ORANTI,
biri artt›kça öteki de ayn› ölçekte artan
ya da karfl›l›kl› azalan iki niceli¤in oran›. Aralar›nda do¤ru oran-
t› iliflkisi olan iki niceli¤e “birbiriyle do¤ru orant›l›” denir. Ban-
kaya yat›r›lan paran›n faiz geliriyle zaman, do¤ru orant›l›d›r.
Çünkü paran›n bankada kalma zaman› artt›kça faiz miktar› da
ayn› oranda artar. Buna karfl›l›k y=x
2
gerçel fonksiyonunun x ve
y de¤iflkenleri aras›nda do¤ru orant› yoktur.
DO⁄RULTMAÇ,
elektrik ak›m›n› yaln›zca bir yönde geçi-
rerek alternatif ak›m› do¤ru ak›ma çeviren araç. Redresör de de-
nir. Alternatif ak›m›n bir ya da iki alternans›n› (yar›m periyodu-
nu) da do¤rultan çeflitleri vard›r. En çok kullan›lanlar› yar› ilet-
ken diyotlard›r. Elde edilen do¤ru ak›m fliddetinin düzenli olma-
s› için genellikle iki alternans birden do¤rultulur. Bu, en kolay,
her iki kolunda seri ba¤lanm›fl iki yar› iletken diyot bulunan bir
köprü do¤rultmaçla yap›l›r.
DO⁄U ANADOLU BÖLGES‹,
Türkiye’nin do¤usunda,
7 co¤rafî bölgesinden biri. Yüzölçümü 163.055 km
2
olan bölge,
Türkiye’nin yaklafl›k %21’ini kaplar. Bölgede tamam› bulunan
iller, Kars, A¤r›, Van, Hakkâri, Bitlis, Bingöl, Mufl, Tunceli, Ela-
z›¤ ve Malatya’d›r. Erzincan ile Erzurum’un büyük k›sm›; Siirt,
Batman, fi›rnak, Kahramanmarafl, Ad›yaman illerinin baz› ilçele-
ri de bu bölge içine girer. Bölgenin kuzeydo¤u, do¤u ve güney-
do¤usu Ermenistan, Gürcistan ve ‹ran s›n›r›na dayan›r. Kuzeyin-
de, Do¤u Karadeniz Bölgesi, güneyinde Güneydo¤u Anadolu
Bölgesi ve bat›s›nda ‹ç Anadolu Bölgesi yer al›r. Yüzey flekilleri
bak›m›ndan, Türkiye’nin en yüksek bölgesidir. Ortalama yük-
seklik 1.800 m dolay›nda, baz› yerlerde 2.000 m ve 2.500 m.yi
geçer. 1.000 m.nin alt›ndaki yerler azd›r. Bölgenin kuzeybat›s›n-
da Kuzey Anadolu da¤lar›ndan Kelkit-Çoruh-Oltu da¤lar› bulu-
nur. Bunlar›n gerisinde Erzurum-Kars Yaylas› ve bu yayla üs-
tünde Dumluda¤, Allahüekber Da¤lar›, Erzincan (1.200 m), Er-
zurum (1.800 m), Pasinler (1.600 m), Sürmeliçukur-I¤d›r
(800-900 m) ovalar› bulunur. Karasu-Aras vadilerine güneyden
paralel Munzur, Mercan, Palandöken, Çakmak, Perli da¤lar› sil-
silesi uzan›r ve yükseltiler 3.000 m.yi aflar. Bu silsile do¤uda,
Türkiye’nin en yüksek noktas› olan A¤r› Da¤›’yla (5.165 m) de-
vam ederek ‹ran’a geçer, güneybat›da da Orta Toroslar’a ba¤la-
n›r. Bu s›rt›n güneyinde, Güneydo¤u Toroslar’a kadar uzanan
Van Gölü ve Murat havzalar› bulunur. A¤r› ile Nemrut’un aras›n-
da 4.400 m.ye kadar ç›kan Tendürek, Süphan ve Nemrut gibi
sönmüfl volkanlar vard›r. Van Gölü havzas› 3.000 m.lik tepele-
re dayanan genifl bir yaylad›r. Murat havzas›ndaysa, Murat Ir-
ma¤› boyunca Bingöl Da¤lar› ile Do¤ubeyaz›t, Karaköse-Elefl-
kirt, Malazgirt, Mufl ve Elaz›¤ ovalar› yer al›r (1.000-2.000 m).
Güneydeki Güneydo¤u Toroslar›, bat›dan güneydo¤uya gittikçe
yükselen ve Hakkâri’de 4.168 m.lik Cilo Da¤lar› ile sona eren
do¤al bir s›n›rd›r. ‹klim, çok sert kara iklimidir. Mevsimlerle ge-
ce-gündüz aras›ndaki s›cakl›k farklar› oldukça fazlad›r. Yaz›n s›-
cakl›k, ovalarda gündüzleri yüksektir (Malatya 27ºC); yaylalarda
düflüktür (17,5ºC). K›fllar, bölgenin hemen her taraf›nda çok
sert ve uzun, ancak özellikle kuzeydo¤uda çok so¤uk geçer,
(Malatya’da -1,1ºC, Van’da -3,6º, Kars’ta -12ºC). Bölgenin bü-
yük k›sm›nda en çok ya¤›fl k›fl›n ve ilkbaharda olur ve yazlar ku-
rak geçer; Erzurum-Kars bölgesinde bunun tersi görülür. Böl-
genin akarsular›, Basra Körfezi’ne akan F›rat’› beslerler. F›rat’›n
iki önemli kolu Murat ve Karasu, Keban yak›nlar›nda birleflerek
F›rat’› do¤ururlar. Yine F›rat’a Irak’ta kat›lan Dicle’nin Botan ve
Zap gibi kollar› da bu bölgeden do¤ar. Kuzeydo¤udaki Aras ile
Kura, Hazar Denizi’ne dökülür. Ceyhan ve Seyhan ›rmaklar› da
bölgenin bat›s›ndan do¤ar. Bölgenin en önemli özelli¤i kapal›
bir havza oluflturan, Türkiye’nin en büyük gölü Van Gölü’dür.
Ya¤›fllar›n düzensizli¤inden akarsu rejimleri de düzensizdir.
Bölgenin nüfusu 5 milyonu aflk›nd›r (1985). Tar›ma elveriflli
yerlerde nüfus yo¤unlu¤u artarsa da, Hakkâri Da¤lar› gibi yer-
lerde km
2
ye 5 kifliden az düfler. Nüfusu 100.000’i aflan iller Er-
zurum, Malatya ve Elaz›¤’d›r. Erzincan ve Kars’›n nüfuslar› 50
bini aflar. Bölgede ekonomi daha çok tar›m ve hayvanc›l›¤a ba¤-
l›d›r. Ormanlar, otlaklar yayg›nd›r. Tar›m›n %90’›n› tah›l olufltu-
rur. Pamuk, I¤d›r Ovas›’nda; tütün, Malatya, Bitlis, Mufl ve Si-
