D‹YARBAKIR
191
ilçe müftülükleri, il ve ilçe disiplin kurullar›, bucak ve köy
imaml›klar›, vaizlikler ve cami görevlileri yer al›r.
D‹YAPAZON,
titrefltirildi¤inde ana seslerden birini veren,
U harfi biçiminde, sapl› küçük metal araç. Normal olarak zay›f
bir ana ses ve çok titrefltirildi¤inde bu sesin genellikle armonik
olmayan zay›f birkaç üst tonunu daha verir. Diyapazon uzun sü-
re ayn› frekansta titreflti¤inden, müzik aletlerinde ses yüksekli¤i
için (örne¤in 440 frekansl› la sesi) ölçüt olarak kullan›labilir.
Diyapazonun frekans›, titreflimlerin genli¤ine ve s›cakl›¤a ba¤l›
olarak çok az bir de¤iflim gösterir. Genellikle 20 ile 20.000 hertz
aras›ndaki frekanslar için kullan›l›rsa da 90 kilohertze kadar
olanlar› vard›r
D‹YAPOZ‹T‹F,
genellikle beyaz bir perdeye resim yans›t-
makta kullan›lan, saydam bir yüzeye al›nm›fl pozitif film. ‹ki cam
aras›nda ya da karton çerçevelerde saklan›r. Baz›lar› flerit fleklin-
dedir. Büyüklükleri 85x100 mm, 60x60 mm, 18x24 mm, olabi-
lir 24x36 ve 18x24 mm.likler 35 mm.lik filme çekilir. 16 mm.lik
filme al›nanlar› da vard›r.
D‹YARBAKIR,
Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nin orta bölü-
münde il ve bu ilin merkezi olan kent. Yüzölçümü 15.400 km
2
olan il topraklar›, 37º30
′
ve 38º43
′
kuzey enlemleriyle, 40º37
′
ve 41º20
′
do¤u boylamlar› aras›nda kalmaktad›r. ‹lin do¤usun-
da Batman, Mufl; güneyinde Mardin, bat›s›nda fianl›urfa, Ad›ya-
man, Malatya; kuzeyinde de Elaz›¤ ve Bingöl vard›r. Kuzeyde
Güneydo¤u Toroslar, bat›da Karacada¤ ve güneyde de, bat›-do-
¤u yönünde yay›lan ve “Mardin Efli¤i” ad› verilen kitle aras›nda
kalan Diyarbak›r ili topraklar›, ortas›ndan Dicle Irma¤›’n›n geçti-
¤i çanaklaflm›fl bir havzad›r. ‹lin en yüksek tepesi denizden yük-
sekli¤i 2.830 metreyi bulan Anduk Da¤›’d›r. ‹lin öteki önemli
yüksekliklerini ise Berbikif (2.593 m) ve fieryakflan (2.564 m)
da¤lar› oluflturmaktad›r. Diyarbak›r ilindeki ovalar, Dicle Irma-
¤›’na kar›flan dere ve çaylar›n vadilerinde zincirleme bir s›ra bi-
çimindedir. ‹ldeki önemli ovalar aras›nda Gevran, Karahan, Di-
yarbak›r, Kiki ve Behremki ovalar› say›labilir. Daha çok stepler-
le kapl› olan Diyarbak›r Havzas›’ndaki yaylalar, havzan›n kuze-
yinde, do¤usunda ve bat›s›nda yer al›r. Diyarbak›r’›n en önemli
akarsuyu Dicle’dir. ‹lin, ço¤unlu¤u Dicle’ye dökülen öbür akar-
sular› aras›nda ise, Batman Çay›, Ambar Çay›, Kalhane Suyu,
Sinek Çay›, Sinan Suyu ve Çüngüfl Çay› say›labilir. Diyarbak›r
ilinde sert bir kara ve yar› kurak yayla iklimi egemendir. ‹lde
yazlar çok s›cak geçer. ‹l merkezinde y›l›n en s›cak ay ortalama-
s› 30.5º’dir (maksimum 45.9º). K›fllar ise Do¤u Anadolu’ya
oranla daha ›l›k geçmektedir. En so¤uk ay ortalamas› da 1.8º’dir
(minimum -24.2º). Y›ll›k ya¤›fl tutarlar›, Güneydo¤u Toros-
lar’dan Suriye s›n›r›na do¤ru düzenli flekilde azal›r (Lice 1.194,
Kulp 1.105, Ergani 721, Silvan 730, Diyarbak›r 496 mm). Kar
ya¤›fll› gün say›s› ile kar›n kal›fl süresi Do¤u Anadolu’ya göre
çok daha azd›r. Bu durum, karasall›¤›na karfl›n, kuzeye kapal›
olufluyla ilgilidir. Egemen do¤al bitki toplulu¤u otsu bozk›rd›r.
A¤aca su boylar›nda, ormana ise kuzeydeki da¤l›k kesimlerde
rastlanabilir. Ekonomisi tar›m ve hayvanc›l›¤a dayan›r. Tar›m
ürünleri çeflitli de¤ildir. Ekili yerlerin büyük bir bölümünün ta-
h›la ayr›lm›fl olmas› bunu aç›kça gösterir. Ancak, bu kadar ge-
nifl yer kaplamas›na ra¤men tah›l ve baklagil üretimleri Türkiye
ölçe¤inde dikkati çekecek bir düzeyde de¤ildir. ‹lde yetifltirilen
bafll›ca bitkisel ürünler bu¤day, arpa, dar›, pirinç, mercimek,
pamuk ve tütündür. Kavun, karpuz ve üzüm üretimi de önemli-
dir. Meyvecilik fazla geliflmemifltir. Sanayi bitkilerinden de pa-
muk, tütün, keten ve susam yetifltirilir. ‹lde sulama kaynaklar›
zengin olmas›na karfl›n, sulama tesisleri çok azd›r. Diyarbak›r,
imalat sanayiinin geri düzeyde oldu¤u illerden biridir. ‹l imalat
sanayiinde en çok yo¤unlafl›lan sektörler g›da, içki, tütün ve do-
kumad›r. Yeralt› kaynaklar› içinde, Türkiye üretiminin yar›s›na
yak›n›n› oluflturan ham petrol ile linyit önemli yer tutur. Eskiden
beri Güneydo¤u ve Do¤u Anadolu’nun bir bölümünün önemli
ticaret merkezlerinden biri olan Diyarbak›r’da ticarete konu olan
bafll›ca sanayi ürünleri rak›, pamuklu dokuma, et ve süt ürünle-
ri, yem ve bak›r eflya, tah›l, baklagiller ve canl› hayvand›r. Diyar-
bak›r, öteki bölgelerle hava, kara ve demiryolu ile ba¤lant› sa¤-
lar. Elaz›¤ yak›n›ndaki Yolçat›’da, Mufl-Tu¤-Van-‹ran s›n›r› ana
demiryolundan ayr›lan bir kol, Maden-Ergani üstünden Diyar-
bak›r’a gelir; buradan do¤uya yönelerek Bismil-Garzan’dan ge-
çip Kurtalan’a ulafl›r. En önemli iki ana karayolu, Elaz›¤-Diyar-
bak›r-Mardin-Suriye s›n›r› ve Çukurova’dan gelerek Gazian-
tep-fianl›urfa üstünden Diyarbak›r’a ulaflan ve buradan da Sil-
van-Bitlis’ten geçerek Van Gölü k›y›s›na varan yoldur. Diyarba-
k›r ça¤lar boyunca daima bir konak, bir kale, depo ve ticaret
merkezi olmufltur. Buras› ‹.Ö. 3000’lerde, Subartu ad›yla an›l›-
yordu. Bölgenin ilk uygar kavmi Hurriler ve onlar›n bir kolu olan
Mitanniler idi. Ülke ‹.Ö. 14. yüzy›lda Asurlular›n eline geçti. ‹.Ö.
775’te Asur Kral› Salmanassar’›n ölümünden sonra, Urartu Kra-
l› ‹spuinus o tarihlerde Amid ad› verilen kente egemen oldu. An-
cak, Urartular, bölgedeki egemenliklerini sürdüremediler. ‹.Ö.
736’da Amid yeniden Asurlular›n eline geçti. ‹.Ö. 653’te ‹skitle-
rin yerlefltikleri kent 625’te Medlerin, ‹.Ö. 550’de de Perslerin
egemenli¤i alt›na girdi. ‹mparator III. Darius’un ‹skender’e yenik
düflmesi üzerine Diyarbak›r ve çevresi de ‹skender’in yönetimi
alt›na girdi. Kent ‹.Ö. 255’e kadar Part Devleti s›n›rlar› içinde
kald›. Daha sonra Roma egemenli¤i alt›na giren kenti ‹.S.
359’da Sasanîler ald›. 395’te Bizans’a ba¤land›. Halife Ömer za-
man›nda, 639’da Araplar›n eline geçti. 930’da Hamdanilerin
kentte egemenlik kurduklar› dönemden sonra s›ras›yla Büvey-
ho¤ullar›, Büyük Selçuklu ‹mparatorlu¤u, Suriye Selçuklular›,
