DOLU
196
laziz’in tahttan indirilifli, ilk Osmanl› meclisinin toplan›fl›, Mithat
Pafla ve arkadafllar›n›n tutuklu kal›fl›, ilk Türk Tarih Kongresi, ilk
Türk Dil Kurultay›’n›n toplanmas› ve son olarak da Atatürk’ün
ölümü gibi olaylara tan›k oldu. ‹lk yap›ld›¤›nda içi ahflapt›, son-
ralar› yang›na karfl› kâgire çevrildi, iki ana kap›dan baflka ikinci
derecede birçok kap›s› olan sarayda, on yedi büyük salon ve
yüzlerce oda vard›r. Ana kap›lar›ndaki süslü, ayr›nt›l› ifllemeler,
saray›n genel görünümüne uyumuyla dikkati çeker. Selaml›k,
muayede (taht) salonu, hünkâr dairesi, mabeyn, mavi salon, ay-
nal› oda, k›rm›z› oda gibi bölümleri önemlidir. Taht salonu kur-
flun bir kubbeyle kapl›d›r. Saray›n r›ht›m› alt› yüz metre uzunlu-
¤undad›r. ‹ç yap›s›nda, birçok mimarî özelli¤i bir arada toplama
çabas›ndan do¤an bir karmafla göze çarpar. 750 lambayla ay-
d›nlanan dört buçuk tonluk avize, XVI. Louis tarz› k›rm›z› salon
tak›mlar›, ressam Ayvazovski’nin “elçiler salonu”nun duvarlar›-
na yapt›¤› resimler, Abdülaziz’in ya¤l›boya resim koleksiyonu ve
çeflitli ülkelerden gönderilen arma¤anlar dikkat çekicidir.
DOLU,
havan›n üst katmanlar›nda so¤uktan donan su damla-
c›klar›n›n, yuvarlak buz parçalar› hâlinde yere düflmesi. Dolu ta-
neleri 2-3 mm çapl› bir küreden bir yumurta büyüklü¤üne kadar
olabilir. Tar›m ve hayvanlar için zararl›d›r. Dolu bulutlar›, füze ya
da patlayan balonlarla da¤›t›larak ya¤›fl önlenebilir.
DOMATES,
patl›cangillerden otsu bir bitki ve bunun mey-
vesi
(Solanum lycopersicum).
Amerika’n›n keflfiyle
dünyaya yay›ld›. 19. yüzy›l sonlar›n› kadar, zehirli san›ld›¤›ndan,
süs bitkisi olarak yetifltiriliyordu. Küçük çekirdekli, etli, yeflil ve
yuvarlak olan meyvesi, olgunlaflt›¤› zaman k›rm›z› bir renk al›r.
Mor, sar› renklileri de olur. Don tehlikesi olmayan tropikal böl-
gelerde her mevsim; di¤er bölgelerdeyse ancak yaz›n yetiflir.
Dona karfl› seralarda ekilir. S›r›¤a ba¤lan›rsa iki metreyi bulan
sap›n›n dik ç›kmas› sa¤lan›r. Sap›n kendine özgü bir kokusu
vard›r. Yüksek oranda A, B, C ve K vitaminleri tafl›yan domate-
sin %90’›ndan ço¤u sudur; içinde bol miktarda da madensel tuz
vard›r. Çi¤ ya da piflmifl olarak yenen domatesin salças›, turflu-
su ve reçeli de yap›l›r.
DOM‹N‹K CUMHUR‹YET‹
(‹sp.: Republica Dominica-
na), Orta Amerika’da, Büyük Antil Adalar›’ndan biri olan La Es-
panola (Haiti) Adas›’nda devlet. Bu, adan›n do¤usunu ve tüm
alan›n›n 2/3’ünü kaplar (adan›n bat›s›nda Haiti Devleti vard›r).
Nüfusunun %73’ü siyah-beyaz kar›fl›m› melezlerden, %16’s›
beyaz ve %11’i de siyahlardan oluflur. En önemli kentleri San-
tiago de los Caballeros, San Francisco de Macoris ve Puerto
Plata’d›r. 1844’ten beri ba¤›ms›z bir devlet olan Dominik Cum-
huriyeti, fakir, olanaklar› yetersiz bir ülke olmas›, öte yandan da
d›fl bask›lar nedeniyle otoriter bir siyasal yönetime sürüklendi.
1930’da diktatör Rafael Trujillo iktidara geldi ve öldürüldü¤ü
1961 y›l›na kadar ülkeyi bask›c› bir yöntemle yönetti. 1961’den
sonra Trujillo yandafllar› da tasfiye edildi ve demokrasiye geçifl
süreci bafllad›. Ancak siyasî istikrar tutucu çevrelerin k›flk›rtma-
lar› yüzünden yaflanan kar›fl›kl›klar nedeniyle gerçeklefltirileme-
di. 1965’te ABD askerî müdahalede bulunarak ülkeyi iflgal etti.
Bir y›l sonra Jaoquin Balaguer devlet baflkanl›¤›na seçildikten
sonra ABD askeri çekildi. Ancak Amerikan ç›karlar›na dayal› bu
yönetim de halk› memnun etmedi. 1978 seçimlerini muhalif
aday›n kazanmas›na karfl›n grev ve gösteriler h›zla yay›ld›. Hü-
kümet kuvvetleriyle çat›flmalar oldu. 1982’de yap›lan seçimler-
de sol çizgide yer alan Salvador Jorge Blanco devlet baflkan› ol-
du. 1979’da geçirilen bir siklon f›rt›nas›, neden oldu¤u zararla
ulusal bir felâket olmufltur.
DOM‹NO,
iki ya da daha çok kifli taraf›ndan oynanan salon
oyunu. Yass› dikdörtgen fleklindeki 28 tane taflla oynan›r. Bu
tafllar›n bir yüzü çizgiyle ikiye bölünmüfltür. Bu bölümlerde
1’den 6’ya kadar noktalar vard›r. Yaln›z bir tafl›n bölümleri bofl-
tur. Baz› tafllar›n da tek bölümleri bofltur. Dominolar, noktal›
yüzleri altta kalacak flekilde masa üstüne yay›larak kar›flt›r›l›r.
Oyuna yedifler taflla bafllan›r. Elinde, en yüksek say› bulunan bir
tafl oynar. Di¤er oyuncular da ayn› say›daki tafllar› yan yana ge-
tirerek tafllar›n› dizerler; tafllar›n› önce bitiren oyunu kazan›r.
Domino ilk defa 18. yüzy›lda ‹talya’da oynanm›fl, oradan, dün-
yan›n di¤er yerlerine yay›lm›flt›r. De¤iflik flekillerde oynanan do-
minonun Türkiye’de yayg›n olanlar› basit domino ve “aznif”tir.
DOMUZ,
çiftparmakl›lar›n domuzgiller familyas›ndan, koyun
büyüklü¤ünde, dünyan›n her taraf›na yay›lm›fl, evcil türleri de
olan memeli
(Sus).
A¤›r ve hantal hayvanlard›r. A¤›z k›s›mlar›
uzundur. Difl say›s›n›n fazlal›¤› (44) nedeniyle ilkel memelileri
and›r›r. Erkeklerinin köpekdiflleri d›flar› do¤ru uzam›flt›r ve sa-
vunma ödevi görür, ayn› zamanda topra¤› eflerek besin bulmaya
da yarar. Gözleri küçüktür. Derileri kal›n, k›llar› f›rça gibi sert ve
çok seyrek, kuyruklar› ince-uzundur. Ayaklar› dört parmakl›d›r.
Bunlardan yaln›zca ikisini yere basarak yürür. Sürüler hâlinde
yaflar. Avrupa yabandomuzu
(Sus scrofa)
150 cm uzunlu-
¤undad›r. Kuyru¤u 25 cm kadard›r. Vücudu kuvvetli, bacaklar›
k›sad›r. Külrengi tüylüdür. Avrupa, Kuzey Afrika ve Bat› Asya’da
ormanl›k ve batakl›k yerlerde yaflar. Genellikle bitkilerle beslenir.
Evcil domuz
(Sus scrofa domesticus)
Avrupa yaban-
domuzundan türemifltir. Dinî inançlara göre etinin yenmesi ya-
sak oldu¤undan, Müslüman ülkelerinde beslenmez. Her türlü
yiyecekle beslenebildi¤i ve h›zl› üredi¤i için ekonomik bir hay-
vand›r. Y›lda iki kez 7-8 yavru do¤urur. Kimi evcil domuzlar›n da
Hint yabandomuzundan
(Sus cristatus)
türedi¤i kabul
edilmektedir. Bunlar Endülüs, Napoli ve Macar domuzlar›d›r.
Evcil domuzlar›n etinden, ya¤›ndan ve derisinden yararlan›l›r.
DON,
hava s›cakl›¤›n›n s›f›r derecenin alt›na düflmesiyle su-
yun kat› duruma geçmesi olay›.
DON K‹fiOT (Don Quijote de la Mancha),
‹spanyol
yazar› Cervantes’in en önemli yap›t› (1605-1616). Rönesans dö-
neminin bu en önemli yap›t›, ça¤dafl roman›n da öncüsü ve te-
mel yap› tafllar›ndan biridir. Romandaki bafl kifliler, Don Kiflot ile
ona yürekten ba¤l› Sancho Panza’d›r. Yoksul düflmüfl, yafll› bir
soylu olan Don Kiflot, okudu¤u flövalyelik romanlar›n›n etkisiyle
kendisinin de flövalye oldu¤una inan›r ve örnek ald›¤› kahraman-
lar gibi do¤ruluk u¤runa çarp›flmak üzere yola koyulur. Hayalci
flövalyenin, d›fl dünyan›n kat› gerçekleriyle çat›flmas›ndan kay-
naklanan say›s›z serüveni bir güldürü üslubunda verilir ama bir
a¤lat› kadar ciddî bir güldürüdür bu. Yap›t, Cervantes dönemin-
