DÜNYA SAVAfiI I
202
sifik olmak üzere alt› bölgeye da¤›lm›flt›r. Ayr›ca çeflitli yerlerde
bürolar› ve bölgesel komiteleri vard›r. WHO, kurulufl yasas›yla,
bütün insanlar›n en yüksek sa¤l›k düzeyine eriflmesini sa¤lama-
ya yönelik genifl yetkilerle donat›lm›flt›r. WHO’nun salg›n hasta-
l›klara karfl›, bu hastal›klar›n kaynaklar›n›n ortadan kald›r›lmas›
ve yayg›nlaflt›r›lm›fl afl› kampanyalar›yla özellikle 3. dünya ülke-
lerinde yürüttü¤ü u¤rafl baflar›l› olmufltur. WHO’a üye devletle-
rin ve yönetim bölgelerinin say›s› 1982 itibariyle 158’dir. Türki-
ye, Dünya Sa¤l›k Örgütü’ne 9 Haziran 1947’de kat›lm›flt›r.
DÜNYA SAVAfiI I,
Avrupa devletleri aras›nda, 1 A¤ustos
1914’te bafllayan ve 11 Kas›m 1918’de sona eren savafl. ‹ttifak
Devletleri (Almanya, Avusturya-Macaristan) ile ‹tilâf Devletleri
(‹ngiltere, Fransa, Çarl›k Rusyas›, ‹talya) aras›nda yap›lan bu sa-
vafl, daha çok Avrupa’da geçmesine karfl›n, daha sonra ABD,
Japonya, Avustralya, ‹ngiliz sömürgeleri ve dominyonlar› da sa-
vafla kat›lm›fllar; böylece, bütün dünya devletlerinin savafl› hâ-
linde gelmifltir. Birinci Dünya Savafl›’n›n bafll›ca nedenleri; 1)
1870’te birli¤ini tamamlayan ve sanayi devrimini de gerçeklefl-
tiren Almanya’n›n büyük bir sömürge imparatorlu¤u kurma po-
litikas› ve dünya ticaretinde ‹ngiltere ile ciddî bir rekabete girifl-
mesi; 2) Ruslar›n, Balkanlar ve Bo¤azlar üzerindeki istekleri; 3)
Ülkelerde milliyetçilik bilincinin geliflmesi olmufltur. Savafl›n
bafllamas›ndan çok önce, Avrupa’n›n büyük devletleri, kendi
aralar›nda çeflitli antlaflmalarla iki gruba ayr›lm›fl durumda bu-
lunuyorlard›. Bir yanda Almanya, Avusturya-Macaristan ve ‹tal-
ya aras›nda Üçlü ‹ttifak (1882), di¤er yanda Fransa, ‹ngiltere ve
Rusya aras›nda Üçlü ‹tilâf (1908) kurulmufltu. Bu uluslararas›
gerilim sürerken, Avusturya uyruklu Bosnal› üniversite ö¤renci-
si olan Gavrilo Princip, Haziran 1914’te Avusturya-Macaristan
taht›n›n vârisi Arflidük Franz Ferdinand’› Saraybosna’da öldür-
dü. ‹ki ülke aras›nda gerginlik son haddine ulaflt› ve Avusturya
28 Temmuz’da S›rbistan’a savafl açt›. Çat›flma bir anda yay›ld›.
11 A¤ustos’ta Fransa k›y›lar›n› döverek Türk karasular›na s›¤›-
nan Alman savafl gemileri Goeben (Göben) ve Breslau’yu, ‹ngil-
tere ve Fransa’n›n kendilerine teslim edilmesini istemeleriyle
patlak veren durum, Osmanl› Devleti ile ‹tilâf Devletleri aras›n-
da sert çat›flmalara yol açt›. Osmanl› hükümeti bu gemileri sa-
t›n alm›fl görünerek, Yavuz ve Midilli adlar›yla donanmas›na ka-
t›p Goeben’in komutan›n› Türk Deniz Kuvvetleri’ne amiral olarak
atay›nca, ‹ngilizler Çanakkale Bo¤az›’n› abluka alt›na ald›lar. Bu-
nun üzerine Osmanl› hükümeti bo¤az› kapatt› (1 Ekim). Bu olay-
lardan k›sa bir süre sonra da Karadeniz’e keflif amac›yla ç›kan
Alman amiralinin komutas›ndaki Yavuz z›rhl›s›n›n, 28 Ekim
1914’te Sivastopol ve Odessa’y› bombalamas›, gerginli¤i büs-
bütün art›rd›. Bunun üzerine 2 Kas›m 1914’te Rusya ve 5 Kas›m
1914’te de öbür ‹tilâf Devletleri Osmanl› Devleti’ne savafl açt›.
11 Kas›m’da da Osmanl› Devleti resmen savafla kat›ld›. Alman-
lar›n 11 Kas›m 1918’de ateflkes istemesiyle sonuçland›. Vittorio
Veneto zaferini kazanan (29 Ekim 1918) ‹talyanlar da 3 Ka-
s›m’da Avusturyal›lar› ateflkes istemek zorunda b›rakt›lar. ‹tilâf
Devletleri’nin Do¤u ordusuna karfl› koyamayan Bulgaristan, 25
Eylül 1918’de, Suriye ve Filistin’de yenilen Osmanl› Devleti de
30 Ekim 1918’de ateflkes istediler. Ateflkesleri bar›fl antlaflmala-
r› izledi. Almanya ile 28 Haziran 1919 Versay (Versailles),
Avusturya ile 10 Eylül 1919 Saint-Germain-en Laye, Bulgaris-
tan ile 23 Kas›m 1919 Neuilly, Macaristan ile 4 Haziran 1920
Trianon ve Osmanl› Devleti ile de 10 A¤ustos 1920 Sevr (Sév-
res) Bar›fl Antlaflmalar› imzaland›.
DÜNYA SAVAfiI II,
1939-1945 y›llar› aras›nda, birçok
devletin kat›ld›¤›, dünya tarihinin en kanl› ve büyük savafl›. I.
Dünya Savafl› sonunda, dünya üzerinde oluflabilecek çat›flmala-
r› engellemek, sorunla-
r› bar›flç› yoldan çöz-
mek amac›yla kurulan
Milletler Cemiyeti (Ce-
miyeti Akvam) güçsüz
ve yapt›r›m olanakla-
r›ndan yoksun oldu¤u-
nu kan›tlad›. Japonlar›n
Çin’e sald›r›s› (1937),
‹talya’n›n Etiyopya’y›
iflgali (1935-1936), ‹spanya ‹ç Savafl› (1936-1939) gibi, gelecek
büyük bir savafl›n habercisi niteli¤indeki olaylar karfl›s›nda ye-
tersiz kald›. I. Dünya Savafl›’n›n sonunda yenen devletler ile Al-
manya aras›nda imzalanan Versailles (Versay) Antlaflmas›, Al-
manlar taraf›ndan çok a¤›r olarak nitelendi. Alsace-Lorraine’in
Fransa’ya, di¤er baz› anavatan topraklar›n›n Belçika, Litvanya ve
Polonya’ya verilmesi, Uzakdo¤u ve Afrika’daki ayr›cal›k ve top-
raklar›n›n yenen devletler aras›nda paylaflt›r›lmas›, Alman savafl
ve ticaret filolar›na el konulmas›, Almanya’n›n çok a¤›r savafl
tazminat› ödemek zorunda b›rak›lmas› gibi antlaflma koflullar›,
ülkenin ekonomik geliflme olanaklar›n› çok daraltt›. Ayn› antlafl-
maya göre Almanya, Prusya’dan ayr›lm›fl ve Avusturya ile birlefl-
mesi engellenmiflti. Bütün bu a¤›r koflullar ve 1929 ekonomik
bunal›m›n›n getirdi¤i s›k›nt›lar, Adolf Hitler’in iktidara gelmesini
sa¤lad›. Hitler 1935’te, Versay Antlaflmas› ile kald›r›lm›fl olan
zorunlu askerli¤i yeniden getirdi. 1936’da, askerden ar›nd›r›lm›fl
olan Ren Bölgesi’ni iflgal etti. 1938’de “huzuru sa¤lamak” ge-
rekçesiyle Avusturya’y› Alman topraklar›na katt› (Anschluss).
Daha sonra, nüfusunun büyük ço¤unlu¤unu Almanlar›n olufl-
turdu¤u Südet Bölgesi’ni istedi. Büyük bir savafl›n patlamas›n-
dan çekinen Bat›l› liderler Münih’te toplanan konferansta Südet
Bölgesi’ni Almanya’ya verdiler. Hitler k›sa bir süre sonra Çekos-
lovakya’n›n tümünü iflgal etti (Mart 1939). ‹ngiltere ve Fransa bu
oldubitti karfl›s›nda yine etkili bir tav›r alamad›lar. Bu durumdan
cesaret alan Hitler, Litvanya’dan Memel’i ald› ve Polonya’dan
Balt›k k›y›s›ndaki Danzig serbest kentine bir koridor istedi. 1939
May›s›’nda ‹talya ile bir ittifak antlaflmas› imzalayan Almanya,
ayn› y›l›n A¤ustos ay›nda Sovyetler Birli¤i ile bir sald›rmazl›k
antlaflmas› imzalad›. ‹ngiltere ve Fransa, Almanya’n›n tehdidi al-
t›ndaki Polonya’ya, herhangi bir sald›r›ya u¤ramas› durumunda,
yard›m edeceklerini vaat ettiler. 1 Eylül 1939’da bir düzmece s›-
n›r olay›n› bahane eden Almanya, Polonya’ya sald›rd›. “Blitzkri-
eg” (Y›ld›r›m Savafl›) ad› verilen yepyeni bir savafl takti¤i kulla-
nan Alman birlikleri, çok k›sa sürede Polonya ordular›n› yenerek
Polonya’y› iflgale bafllad›lar. 1 Eylül’de Alman birliklerinin geri
çekilmesini isteyen ‹ngiliz ve Frans›z yönetimleri, bu istekleri
yerine getirilmeyince, 3 Eylül 1939’da Almanya’ya savafl açt›lar.
