F‹LD‹fi‹ KIYISI
243
r›n çeperlerini geçerek, do¤al ya da sonradan oluflan bir delik-
ten d›flar› taflmas› biçiminde görülür. Bulundu¤u yere göre ad-
land›r›l›r: Kas›k kanal› f›t›¤›, göbek f›t›¤›, diyafram f›t›¤› vb. F›t›k,
embriyonda oluflan bir deli¤in, durumunu sürdürmesi, kar›n za-
y›fl›¤›, cerrahî müdahale hatas› gibi nedenlerle oluflur. Tedavi
amac›yla f›t›k ba¤› gibi özel ba¤lar kullan›l›r. En iyi tedavi yolu
ameliyatt›r.
F‹FA,
Uluslararas› Futbol Birli¤i Federasyonu’nun k›sa ad›
(Fédération ‹nternationale de Football Association). 21 May›s
1904’te Paris’te kuruldu, Türkiye, F‹FA’ya 21 May›s 1923’te ka-
t›ld›. Federasyonun bafll›ca amaçlar›, futbolun tüm dünyada ay-
n› kurallar çerçevesinde oynanmas›n› sa¤lamak, uluslararas›
karfl›laflmalar› düzenlemek ve baflar›l› hakemlere kokart vermek
olarak özetlenebilir.
F‹GÜRAN,
bir filmde ya da oyunda fazla dikkati çekmeyecek
kadar görünen, ço¤u kez konuflmaya kat›lmayan oyuncu. Figü-
ranlardan genellikle bir filmin ya da oyunun kalabal›k sahnele-
rini doldurmak amac›yla yararlan›l›r.
F‹⁄,
baklagillerden, bir ya da çok y›ll›k otsu bir bitki
(Vicia
sativa).
Genellikle t›rman›c›d›r. Tah›l saplar›na tutunarak da-
ha iyi geliflmesi için tah›lla birlikte ekilir. Baya¤› fi¤, koca fi¤
(Vicia narbonensis),
tüylü fi¤
(Vicia villosa)
gibi
çeflitleri Türkiye’de hayvan yemi olarak yetifltirilir. Beyaz taneli
olan›, Avrupa’da insan besini olarak da kullan›l›r. Bad›çlar› sa¤-
lam olan Anadolu fi¤leri az yatar ve kurakl›¤a dayan›kl›d›r. Ana-
dolu fi¤i bu özellikleriyle Avrupa ve Kuzey Yar›küre’nin ›l›man
bölgelerinde yetiflen fi¤lerden üstündür. Türkiye’de 114 bin
hektar alanda y›lda ortalama 84 bin ton fi¤ üretilir (1980).
F‹HR‹ST,
bir kitab›n kapsad›¤› konular› gösteren çizelge. Bu
anlamda, kitaplar›n bafl›nda ya da sonunda yer alan “içindeki-
ler” bölümünü karfl›lamaktad›r. Arapçada bibliyografya kitapla-
r›n›n ad› olarak kullan›lm›fl, Osmanl›lar’da da kimi kronolojik ta-
rih kitaplar›na bu ad verilmifltir.
F‹‹L
→
EYLEM
F‹KRET MUALLA
(1904 ‹stanbul - 1967 Fransa), Türk
ressam› ve desencisi. Soyad› Sayg›. 1930 y›l›na kadar Alman-
ya’da gravür, Paris’te resim çal›flmalar› yapt›. 1934’te Türkiye’ye
dönerek resim ö¤retmeni olarak çal›flt›. ‹stanbul’da bir y›l ak›l
hastanesinde kald›. 1938’de Paris’e yerleflti. Yaflam› yoksulluk
ve yaln›zl›k içinde geçti. Son y›llar› Alp eteklerindeki bir köy
olan Reillane’›n belediye baflkan›n›n kar›s› Madam Angles’in
evinde geçti. Figüratif resimleriyle elefltirmenlerin övgüsünü
kazand›. Yap›tlar›n›n ço¤u, Madam Angles’in, koleksiyoncu
Bruna Basrano’nun ve dekoratör France Bertin’in koleksiyonla-
r›nda ve ‹stanbul Resim ve Heykel Müzesi’ndedir.
F‹KRET, Tevfik
→
TEVF‹K F‹KRET
F‹L,
hortumlulardan, otçul memeli hayvan. Burnu, uzay›p ya-
kalay›c› bir hortum biçimini alm›flt›r. Üstçenesindeki kesicidifl-
ler de uzayarak savunma organ›na dönüflmüfltür. Kal›n derilidir
ve yaflayan kara hayvanlar›n›n en irisidir. Kolayca evcillefltirile-
bilir. Yeryüzünde bugün yaln›zca iki türü bulunur. Afrika fili
(Loxodonta africanus)
ve Asya fili
(Elephas maxi-
mus).
Afrika fili öbüründen daha büyüktür. Bafl› ve kulaklar›
çok iri, difllerinin içi bofltur. Her bir difli 70 kg. kadar gelir. Fil-
lerin renkleri aç›k gri ile siyah aras›nda de¤iflir. Otla beslenir,
günde ortalama 500 kg. ot yer. Ömürleri 85 y›l kadar, gebelik
süreleri 21,5 ayd›r. Büyük sürüler hâlinde yaflarlar. Fildiflinin
de¤erli olmas› nedeniyle çok say›da öldürülen Afrika fillerinin
soylar›n›n tükenme tehlikesi ortaya ç›km›fl ve avlanmalar› s›k›
kontrol alt›na al›nm›flt›r.
F‹LARMON‹,
müzik konserleri derne¤i. Günümüzde bu der-
neklerin düzenledi¤i türde konserler ilk olarak 1672’de, halk›n
be¤enisine sunuldu. Derneklerin kurulmas›na 1710’larda bafl-
land›. Türkiye’de ilk filarmoni derne¤i ‹stanbul’da kuruldu
(1946). 1953’te kurulan Ankara Filarmoni Derne¤i, müzi¤in,
Cumhuriyet devrimlerine koflut olarak tüm yurtta yay›lmas›n›
amaç edindi, ayl›k Filarmoni dergisini yay›mlad›.
F‹LAYA⁄I,
cami, kilise gibi yap›larda kubbeyi tafl›yan, dört
köfle ya da yuvarlak örme ayak; filpaye, pilpaye. Osmanl› fila-
yaklar› ço¤unlukla dörtgen ya da çokgen kesitlidir. Tu¤la ve kü-
çük tafllar harçla örülerek yap›l›r. Ayaklar›n baz› köflelerine biti-
flik olarak sütunlar da konulur. Büyük cami kubbelerinin ço¤u,
birçok sütunun bir araya getirilmesiyle oluflturulan ayaklar üze-
rine oturtulmufltur. Bu tür filayaklar›na deste sütunlu ayak deni-
lir. Sultanahmet Camii’nde yuvarlak, Süleymaniye Camii’nde
ise dört köfle filayaklar bulunur.
F‹LD‹fi‹,
filin savunma arac› olarak kulland›¤› kemiksi yap›l›
difller. ‹lkça¤dan bu yana, M›s›r ve Ege uygarl›klar›nda, süs efl-
yas› ve mobilya yap›m›nda kullan›ld›. Harun Reflid’in Charle-
magne’a hediye etti¤i satranç tak›m›, Phidias’›n Atina Parthe-
non’u heykelleri fildiflinden yap›lm›flt›r. Fildifli, Bat›’da yontma-
c›l›kta yayg›n olarak kullan›l›rd›. Osmanl›lar ise fildiflini genellik-
le kitap kapa¤› süsleri, k›l›ç kabzalar› ve satranç tafllar› yap›m›n-
da kulland›lar. Japonya ve Çin’de fildifli heykelcikler yap›ld›. En
de¤erli fildifli, yeni öldürülen hayvandan ç›kar›lan ya da yeflil
renkli olan fildiflidir. Benzerleri mors, suayg›r›, domuz ve gerge-
dandan elde edilir. Kemik tozundan yapay olarak da yap›l›r.
F‹LD‹fi‹ KIYISI
(Fr.: Cote d’‹voire, ‹ng.: ‹vory Coast), Bat›
Afrika’da, Gine Körfezi’nin kuzeybat›s›nda devlet. Dikdörtgen bi-
çiminde bir ülke olan Fildifli K›y›s›, bat›da Liberya ve Gine, ku-
zeyde Mali ve Burkino Faso, do¤uda Gana ile s›n›rlan›r. Güney-
de Atlas Okyanusu’na aç›l›r. Yüzölçümü 322.463 km
2
, nüfusu
14.400.000 (1995), baflkenti Abidjan (Abican), öbür önemli
kentleri Bouake, Daloa ve Mam’d›r. Resmî dili Frans›zcad›r. Hal-
k›n ço¤u Müslüman ve Animist’tir. Ülkedeki 50.000 kadar Av-
rupal›’n›n beflte dördünü Frans›zlar oluflturur. Subekvatoral ik-
lim alt›nda yo¤un ormanlarla kapl› k›y› bölgelerinde plantasyon
tar›m› yap›l›r. Y›ll›k ya¤›fl tutar› 2000 mm
3’
ü bulur; s›cakl›k y›l
içinde büyük de¤ifliklik göstermez. K›y›dan içe do¤ru koflullar
de¤iflir. ‹ç kesimlerde savan iklimi egemendir. Fildifli K›y›s›,
ekonomik bak›mdan göreli olarak geliflmifl bir Afrika ülkesidir.
Bir bölümü ihracata yönelik çeflitli tar›m ürünleri üretilir ve de-
