FOTON
251
FOTO⁄RAFÇILIK,
foto¤raf makinesi ve foto¤raf basma
teknikleri kullan›larak yap›lan ifl, meslek. Nesnelerin görüntüle-
rinin foto¤raf filmleri üzerinde bulunan gümüfl tuzlar›n›n ve di-
¤er organik maddelerin ›fl›k etkisiyle bozulup parçalanmas› yo-
luyla ço¤alt›lmas›. Çekilen foto¤raflar›n nitelikleri, kullan›lan
makineye ve filme, ›fl›k ayar› ve film banyosu gibi teknik, konu
ve görüfl aç›s› seçimi gibi sanatsal etkenlere ba¤l› olarak de¤i-
flir. Foto¤raf makinesi, ön yüzünde mercek sisteminden oluflan
bir objektif olan bir kutudur. Ifl›k görmemifl film, kutunun arka
yüzüne yerlefltirilir. Bu temel üzerine yap›lan foto¤raf makinele-
ri, teknik geliflmelere koflut olarak gelifltirildi. Günümüzde ›fl›k
ayar›n› ve diyafram aç›kl›¤›n› kendi kendine belirleyen fotoselli
amatör foto¤raf makineleri kullan›lmaktad›r. Foto¤raf makinele-
rinin objektiflerine teleobjektif tak›larak, uzak nesnelerin yak›n-
laflt›r›lm›fl foto¤raflar› çekilebilir. Foto¤rafç›l›kta kullan›lan film-
lerin üzerine, metal tuzlar› ve organik bilefliklerden oluflan
emülsiyon, çok ince bir tabaka hâlinde sürülür. Emülsiyonlar›n
kontrast ayar› foto¤raf› çekilecek konunun niteli¤ine göre de¤i-
flir. Örne¤in portreler için yumuflak kontrastl›, endüstri foto¤raf-
lar› için orta kontrastl›, evrak kopya etmek amac›yla afl›r› kont-
rastl› emülsiyonlar kullan›l›r. Ayr›ca negatif filmlerin ortokroma-
tik ve pankromatik çeflitleri de vard›r. Özel amaçlarla kullan›lan
k›z›lalt› ve morötesi ›fl›nlara duyarl› emülsiyonlar da bulunur.
Konu film üzerine tespit edildikten sonra, film karesi üzerindeki
foto¤raf›n bir daha bozulmayacak flekilde ortaya ç›kar›lmas›
amac›yla birtak›m kimyasal ifllemlerden oluflan “developman”
banyolar› yap›l›r. Developman sürecinde önce film üzerinde bu-
lunan gizli görüntü, gümüfl indirgenerek görünür görüntü duru-
muna getirilir (aç›mlama ya da izhar banyosu). Kullan›lmayan
yani üzerlerine ›fl›k de¤memifl gümüfl zerrecikleri daha sonra y›-
kanarak ortadan kald›r›l›r (saptama ya da tespit banyosu). Orta-
ya ç›kan negatif film üzerinde konunun ›fl›kl› yerleri koyu, ›fl›k
almam›fl yerleri saydam olarak görülür. Konunun do¤ada oldu-
¤u gibi görünmesi, yani pozitif duruma dönüfltürülmesi için,
üzeri yine duyarl› emülsiyonlarla kapl› foto¤raf k⤛tlar›, camla-
r› ya da kartlar› kullan›l›r. Negatif film üzerindeki görüntüyü kart
üzerine istenen boyutlarda aktarabilmek amac›yla agrandisör
denilen optik ayg›t kullan›l›r. Üzerine negatif görüntü aktar›lan
foto¤raf kart› yine developman banyolar›ndan geçirilerek pozitif
foto¤raf elde edilir. Renki foto¤rafç›l›k, do¤adaki tüm renklerin
mavi, yeflil ve k›rm›z› renklerin uygun oranlarda kar›flt›r›lmas›y-
la elde edilebilece¤i ilkesine dayan›r. Renkli foto¤raflar bu renk-
lerin ve tonlar›n ç›kard›¤› ›fl›k ›fl›nlar›na duyarl› emülsiyonlardan
oluflan üç katl› filmlerle çekilir. Ancak renkli filmlerin negatifle-
rinde, bu renklerin “tamamlay›c›lar›” olan renkler, yani mavi için
sar›, yeflil için k›z›l - mor (macenta), k›rm›z› için de mavi - yeflil
(siyah) renkleri görünür. Gerek negatif, gerek pozitif film üzerin-
deki renkleri ortaya ç›kartmak amac›yla ayr› ayr› renklere duyar-
l› emülsiyon tabakalar›na kal›c› ve yapay boyalar uygulan›r.
Renkli foto¤rafç›l›k teknikleri son zamanlarda büyük geliflmeler
göstermifl, do¤adaki bütün renk tonlar›n› aynen verebilecek
emülsiyonlar ve banyolar gelifltirilmifltir. Foto¤rafç›l›k günü-
müzde çok yayg›n bir düzeydedir. Salt sanat amac›yla foto¤raf
çekilmesi, foto¤rafç›l›¤› ayr› bir sanat dal› durumuna getirmifltir.
Ayr›ca astronomide, uzay araflt›rmalar›nda, t›pta, kristalbilimin-
de, endüstride ve askerlikte özel foto¤rafç›l›k teknikleri kullan›-
l›r. Deniz alt› foto¤rafç›l›¤› özel özen gerektirir. S›¤ sularda, su
s›zd›rmayan özel foto¤raf makineleri kullan›larak siyah - beyaz
ya da renkli foto¤raflar çekilebilir. Daha derinlerde foto¤raf çe-
kebilmek için yapay ayd›nlatma gerekir. Su d›fl›nda geçerli olan
ayarlamalar su alt›nda geçersiz oldu¤undan baflar›l› sualt› fo-
to¤raflar› çekebilmek için çok deneyim gerekir. 100 m.nin alt›n-
da, uzaktan kumandal› ya da otomatik makineler kullan›larak
yaln›z siyah - beyaz foto¤raflar çekilebilir. Hava ve uzay foto¤-
rafç›l›¤› teknikleri II. Dünya Savafl›’ndan sonra h›zla geliflti. Gü-
nümüzde havadan ve uzaydan k›z›lalt› ›fl›nlar kullan›larak çeki-
len foto¤raflarla yeralt› maden yataklar›n›n ve okyanuslardaki
bal›k sürülerinin yerleri belirlenmektedir.
FOTOKOP‹,
yaz›-
l› ya da bas›l› bir sayfan›n, ›fl›k ve kimyasal yöntemlerle k›sa sü-
rede ç›kar›lan kopyas› ve bu tür kopya ç›karma ifli. Fotokopi ma-
kineleri elektrikle çal›fl›r. En basit (ve ilkel) fotokopi makinesi,
orijinali, bir k⤛da negatif olarak saptay›p bunun ilâçl› bir k⤛-
da pozitifini aktararak çal›fl›r. Bu tür makineler yerlerini giderek
daha geliflkinlerine b›rakmaktad›r. Küçülterek (ya da büyülterek)
ve renkli olarak çekim yapan ya da y›rt›l›p yap›flt›r›lm›fl, burufl
burufl bir orijinalden, çok daha düzgün kopyalar veren fotokopi
makineleri de yap›lm›flt›r.
FOTOL‹Z,
›fl›k ya da öteki elektromanyetik ›fl›n›m etkisiyle
moleküllerin kimyasal bozunmaya u¤ramas› ya da ayr›flmas›.
Ifl›lbozunma da denir.
FOTOMETRE
ve
FOTOMETR‹,
›fl›k ölçen araç (foto-
metre) ve ›fl›k fliddeti ile ayd›nlanma miktar›n›n ölçülmesi (foto-
metri). Ifl›kölçer ve ›fl›kölçüm adlar›yla da an›l›rlar. Fotometride
ya insan gözünün de¤iflik ›fl›k fliddetlerini karfl›laflt›rabilme
özelli¤inden yararlan›l›r ya da fotometri ölçümleri fotosel, ›s›lpil
gibi fiziksel ayg›tlarla yap›l›r. Ayr›ca ›fl›n›m› enerji ya da güç bi-
rimleri cinsinden elde eden radyometreler kullan›l›r. Ifl›k flidde-
tini ölçen fotometrelerde fliddeti ölçülecek lamba, standart bir
lambayla karfl›laflt›r›l›r. En yayg›n yöntem, her iki lamban›n ayn›
fliddette bir ayd›nlanma yap›ncaya de¤in bir ekrana olan uzak-
l›klar›n› ayarlamaya dayan›r. Bu durumda her iki lamban›n ›fl›k
fliddetleri, ekrandan olan uzakl›klar›n›n karesine ba¤l›d›r. Bazen
ekran yerine ortas›nda bir ya¤ lekesi bulunan ve ya¤ lekesi gö-
rünmez olunca her iki yüzü eflit miktarda ayd›nlanm›fl olan bir
k⤛t kullan›l›r (Bunsen fotometresi). Baz› ›fl›k kaynaklar›n›n flid-
deti özel yap›ml› fotometrelerle ölçülür. Ayr›ca ›fl›k kayna¤›n›n
yöne ba¤l› özelliklerini gösteren fotometreler ve küresel foto-
metreler de vard›r.
FOTOMONTAJ,
foto¤raf parçalar›n›, belli bir amaçla ve
yeni bir bütün oluflturacak biçimde bir araya getirerek haz›rla-
nan foto¤raf. Özellikle reklâm afifllerinin haz›rlanmas›nda, fo-
to¤raf ve çizgiyi bir arada kullanabilmek için fotomontajdan ya-
rarlan›l›r.
FOTON,
elektromanyetik enerjinin kuvantumu. Ifl›¤›n ya da
öteki elektromanyetik ›fl›n›m›n kolay kavranabilmesi için foton,
›fl›k h›z›yla hareket eden bir tür temel parçac›k gibi düflünülür.
