FOTOSEL
252
Fotonun enerjisi Planck sabiti (h) ile ›fl›n›m frekans›n›n (v) çar-
p›m›na eflittir. Fotonlar atom moleküllerini uyarabilir ve yüksek
enerjili olanlar da iyonlaflmaya yol açabilir.
FOTOSEL,
›fl›k etkisiyle elektrik üreten araç. ‹lk fotoseller
bir diyot lambayd›. Fotokatotuna ›fl›k düflürüldü¤ünde anota
do¤ru akan elektronlarla içinde bir elektrik ak›m› oluflurdu. Gü-
nümüzde fotoseller yar› iletkenlerden yap›l›r ve üzerine, uygun
dalga boyunda bir ›fl›k düflürüldü¤ünde iletkenli¤inin artmas› il-
kesiyle çal›fl›r. Fotoseller sinemac›l›kta ses kayd› ve sesin yeni-
den üretiminde, ayr›ca ›fl›k olay›na ba¤l› birçok uyar› ve güven-
lik devresinde kullan›l›r.
FOTOSENTEZ,
klorofilli bitkilerin günefl ›fl›¤› alt›nda su ve
karbondioksiti, organik bilefliklere, niflastaya ve proteine çevir-
meleri. Tepkime sonunda karmafl›k yap›l› bileflikler yan›nda ok-
sijen a盤a ç›kar. Bu bileflikler canl›lar›n besinini oluflturur, ok-
sijen ise havan›n temizlenmesine yard›m eder. Emerson, olay›n
ilk evresinde ›fl›¤›n klorofiller taraf›ndan emildi¤ini, daha sonra
›fl›k ›s›s› yard›m›yla tepkimenin gerçekleflti¤ini aç›klad›. Klorofil-
li bitkiler her gün dünyaya düflen günefl enerjisinin % 1’ini kul-
lanarak iki milyar ton kadar CO
2
’i 1 milyar ton organik bilefli¤e
ve 1,3 milyar ton oksijene çevirir.
FRANKL‹N,
Benjamin
(1706 Boston - 1790 Philadelp-
hia), Amerikal› yazar, bilim ve dev-
let adam›. Kendi kendini yetifltirdi.
Babas›n›n mum imalathanesinde,
kardeflinin matbaas›nda çal›flt›. Da-
ha sonra ‹ngiltere’ye gitti ve matba-
ac›l›k bilgisini art›rd›. Amerika’ya
dönüflünde bir gazete ç›kard›. Bu
çal›flmalar›n›n yan› s›ra özel olarak
okumaya ve araflt›rmaya da vakit ay›r›yordu. Bu özel çal›flmala-
r› sonucu flimfle¤in elektrikle ilgisini anlad› ve 1751’de parato-
neri keflfetti. 1748 y›l›nda siyasete at›ld›. ‹ngilizlerin Amerika
sömürgelerine koymak istedikleri yeni vergilere itiraz etti. Jef-
ferson ve John Adams ile birlikte Amerikan Ba¤›ms›zl›k Sava-
fl›’nda yard›m sa¤lamak için Fransa’ya gitti ve bu ifli baflar›yla
yerine getirdi. 1778 y›l›nda Fransa ile Amerika aras›nda yap›lan
bir dostluk antlaflmas›n› ve 1783 y›l›nda ‹ngiltere ile Amerika
aras›nda yap›lan bar›fl antlaflmas›n› Amerika ad›na imzalad›.
Amerika’ya ancak 1785 y›l›nda döndü. Pennsylvania valisi oldu,
Amerikan Kongresi üyeli¤ine seçildi.
FRANSA
(Fr. ve ‹ng.: France), Bat› Avrupa’da devlet. Kuzey-
de Manfl Denizi ve güneyde Bat› Akdeniz aras›nda yer al›r. Orta
Avrupa’y› ‹ber Yar›madas›’na ba¤layan bir k›stak görünümünde-
dir. Kuzeydo¤uda Belçika ve Lüksemburg, do¤uda Federal Al-
manya, ‹sviçre ve ‹talya, güneybat›da ‹spanya ve bat›da Atlas
Okyanusu’nun genifl ve derin körfezi Biskay’la çevrelenir. Gü-
neyde Akdeniz k›y›s›nda tümüyle Fransa topraklar›yla çevrili
Monako Prensli¤i ve Pireneler üzerinde, ‹spanya - Fransa s›n›-
r›nda Andorra yer al›r. Yüzölçümü 543.965 km
2
, nüfusu
58.375.000’dir (1996). Baflkenti Paris, en önemli kentleri Mar-
silya, Lyon, Lille, Bordeaux, Toulouse, Nantes, Nice, Rouen,
Toulon, Strasbourg, Grenoble ve St. Etienne’dir. Yönetim bak›-
m›ndan 22 büyük bölgeye ayr›l›r. Bu bölgelerin her birinde bir-
kaç “departman” (idare bölgesi) yer al›r. Ülkede toplam 97 de-
partman vard›r. Ayr›ca Fransa d›fl›nda, Guadeloupe, Guyana,
Martinique ve Réunion adl› denizafl›r› departmanlar, Wallis ve
Futuna adalar›, Frans›z Polinezyas›, Yeni - Kaledonya ve Mayot-
te adl› denizafl›r› araziler bulunur. Do¤usunda ve güneyinde Alp
sisteminin baz› s›ralar›, hatta Avrupa Alpleri’nin en yüksek do-
ru¤u Mont Blanc’›n (4.807 m.) yer almas›na ra¤men, Fransa,
genellikle orta yükseklikte, bir kubbeleflmifl ve düzleflmifl eski
da¤lar ve ovalar ülkesidir. Do¤al peyzaj çeflitlilik gösterir. Ku-
zeyde Flandre’›n Fransa’da kalan kesimi, Orta ve Kuzey Avrupa
ovalar›n›n bir devam›n› ve sonunu oluflturur. Bunun güneyinde,
Kuzey Fransa’da en genifl alan› kaplayan Paris Havzas› yer al›r.
Havza çevresine do¤ru yükselir. Havzan›n merkezine do¤ru
e¤imli katmanlar bir “kuesta topografyas›” oluflturur. Paris Hav-
zas›’n›n daha uzak çevresinde hensinyen kitleleri yer al›r. Bu kit-
leler do¤uda Vosges (Voj), kuzeyde Ardennes, bat›da Armorik
(Bretagne), güneyde, ülkede en genifl yeri kaplayan ve Alp oro-
jenezi s›ras›nda yer yer yeniden gençleflmifl bir hensinyen kitle-
si olan Massif Central’dan (en yüksek yeri Mont Dore, 1.880
m.) oluflur. Massif Central’›n bat›s›nda, Paris Havzas›’n›n bir
benzeri olan Aquitain Havzas› yer al›r. Bafll›ca genç da¤lar gü-
neyde Akdeniz k›y›s›ndan Atlas Okyanusu k›y›s›na kadar uzanan
(410 km.) ve doruklar›n›n yüksekli¤i yer yer 3.000 metreyi ge-
çen Pireneler ile do¤u ve güneyde yer alan Alpler’dir. Frans›z
Alpleri, Massif Central’dan Saone-Rhone kulvar› ile ayr›l›r. Bu
do¤al kulvar, ayn› zamanda Kuzey Denizi’ni Akdeniz k›y›lar›na
ba¤lar. Alpler’in kuzeyinde yer alan Juralar da ayn› sistemin bir
koludur. Ancak yap›lar› ve k›vr›lma biçimleri Alpler’den farkl›d›r.
Fransa, akarsular bak›m›ndan zengin bir ülkedir. Akarsular›n
bafll›ca kaynak ve su bölümü alan› Massif Central’d›r. Bafll›ca
akarsular kuzeybat›da Ren, kuzeyde Sen, do¤uda Rhone, ortada
Loire ve güneybat›da Charente ve Garonne’dur. Fransa, k›stak
görünümü nedeniyle Avrupa’n›n bafll›ca üç iklim tipinin bir ge-
çifl alan›n› oluflturur. Kuzey ve bat›da tipik okyanus iklimi, gü-
neyde tipik Akdeniz iklimi görülür. ‹ç kesimlerde ve özellikle
do¤uda iklim az çok karasal nitelik tafl›r. Fransa, Avrupa’n›n
Sovyetler Birli¤i, Almanya, ‹ngiltere ve ‹talya’dan sonra beflinci
kalabal›k ülkesidir. Fakat nüfus yo¤unlu¤u aç›s›ndan Sovyetler
Birli¤i d›fl›nda, ad› geçen di¤er komflular›n›n gerisindedir. Özel-
likle Belçika ve Hollanda’ya oranla tenha bir ülke say›l›r. km
2
ye
Fransa’da 92, Belçika ve Federal Almanya’da 200’den çok, ‹tal-
ya’da 165, Hollanda’da 367 kifli düfler. Oysa Fransa 19. yüzy›l›n
bafllar›nda Almanya ve ‹ngiltere’den daha kalabal›k bir ülkeydi.
Nüfus o y›llardan bu yana çok az artm›flt›r. Fransa’da nüfus ar-
t›fl› 1850’lerden sonra durmufl hatta baz› y›llarda gerilemifltir.
Savafl sonras›nda ortalama binde 6 düzeyinde seyreden nüfus
art›fl h›z›, 1985 verilerine göre, binde 3,9’dur. Bu nedenle büyük
bir endüstri ülkesi olan Fransa d›fl ülkelerden yabanc› iflçi ge-
tirmek zorunda kald›. Ülkede 1971’de 3.2 milyon yabanc› çal›-
fl›yordu. Fransa’n›n nüfus yap›s›n›n ve ekonomisinin en önemli
özelli¤i, k›rsal ve kentsel nüfus oranlar›n›n Bat› Avrupa’daki
