FUTBOL
258
ile Akdeniz çevresinde yay›lm›fl 500 kadar türü vard›r. Kimileri
süs bitkisi olarak kullan›l›r. Türkiye’de iki türü do¤al olarak ye-
tiflir. Bunlar
Erica arborea
ve
Erica verticillata’
d›r.
Kimi sistematikçilere göre süpürgeçal›s›
(Calluna vulga-
ris)
da fundalardan say›lmaktad›r. Funda, maki floras›n›n bafl-
l›ca elemanlar›ndan biridir.
FUTBOL,
topu karfl› kaleye sokmak temeline dayanan, on bi-
rer kiflilik iki tak›m aras›nda oynanan top oyunu, ayaktopu.
Oyuncular bedenlerinin el d›fl›ndaki bölümlerini, özellikle ayak-
lar›n› ve kafalar›n› kullanarak topu karfl› tak›m›n kalesine sokmak
amac›n› güderler. Orta Ça¤’dan beri ‹ngiltere ve Fransa’da oyna-
nan ve topa elle de vurulan bir oyun günümüz futbolunun atas›
say›labilir. Bu eski oyun “rugby” ad›yla bugün de oynanmakta-
d›r. 19. yüzy›lda ‹ngiltere’de “rugby”den ayr›lan futbol h›zla tüm
dünyay› sard›. Oyun kurallar›n› 1860’l› y›larda Londra’da kurulan
Futbol Derne¤i saptad›. Futbol 90-120 m. uzunlu¤unda ve
45-90 m. geniflli¤inde dikdörtgen bir çim alanda oynan›r. Oyun-
da kullan›lan top, çevresi 68-61 cm., a¤›rl›¤› 396-453 gr. olan
bir küredir. Süre, uzatmalar d›fl›nda 90 dakikad›r ve 45’er daki-
kal›k iki devre hâlinde oynan›r. Devre aras› 15 dakikad›r. Kaleler
7,32 m. genifllikte, 2,44 m. yüksekliktedir. Kale arkas› bir file
(a¤) ile kapat›lm›flt›r. Her iki yar› alan›n d›flar› çizgisi ortas›nda
bulunur. Oyunu bir orta hakem ve iki yan hakem yönetir. Hake-
min hata yapan oyuncular› ç›karma, oyunu durdurma, bafllatma
ve bitirme yetkisi vard›r. Yap›lan say›lar› hakem kaydeder. Ha-
kem, oyuna gereksiz yere kar›flan yan hakemleri oyundan ç›ka-
rabilir. On bir oyuncunun biri kaleyi korumakla görevlendirilir.
Oyun, kalelerin seçimi için para at›larak bafllar. Her tak›m oyun
süresinde iki oyuncu de¤ifltirebilir. Kaleci sakatlan›rsa yerine
oyunculardan bir arkadafl› geçer. Top taç çizgisi denilen yan çiz-
gileri geçerek alan›n d›fl›na ç›karsa, karfl› tak›ma topu oyuna el-
le atarak sokma hakk› tan›n›r. Topa elle dokunmaya yaln›zca taç
at›fllar›nda izin verilir. Hatal› oyun, ceza at›fl›yla cezaland›r›l›r.
E¤er hata tak›m›n kendi kalesi önünde yap›lm›flsa do¤rudan ka-
leye at›fl yap›l›r. Bu at›fla “penalt›” denilir. Topun kaleye her gi-
riflinde at›fl› yapan tak›m bir say› kazanm›fl, yani “gol” atm›fl olur.
Top, kaleye girmeden o kale alan›nda oynayan tak›m›n bir oyun-
cusu taraf›ndan kale çizgisi d›fl›na ç›kart›l›rsa, karfl› tak›m kale
do¤rultusundaki köfleden korner at›fl› yapar. 19. yüzy›lda konu-
lan oyuncular›n yerleriyle ilgili kurallar, 1958’de Brezilyal›lar›n
4-2-4 (dört bek, iki haf, dört forvet) düzenini uygulamalar›yla
de¤iflti. 1960’tan sonra savunmaya yönelik olarak 1-4-2-3 dü-
zeni gelifltirildi. Bu düzende dörtlü savunman›n arkas›na “libe-
ro” denen boflta bir oyuncu gizlenir. Sonralar› daha yak›n y›llar-
da 4-3-3 lük karma düzen yayg›nl›k kazand›. Bu düzende sonu-
ca gitmek daha güvenceli k›l›nm›flt›r. Futbolun tüm ülkelere ya-
y›lmas› ve birçok amatör ve profesyonel klübün kurulmas› üze-
rine Dünya Futbol Federasyonu kuruldu. Dört y›lda bir Dünya
Kupas› maçlar› düzenlendi. 1958, 1962 ve 1974 kupalar›n› Bre-
zilya, 1930 ve 1950 kupalar›n› Uruguay, 1934,1982 ve 1994 ku-
palar›n› ‹talya, 1978 ve 1986 kupalar›n› Arjantin; 1954, 1970 ve
1990 kupalar›n› Bat› Almanya, 1998 kupas›n› Fransa kazand›lar.
1966’da kupan›n sahibi ‹ngiltere oldu. 1958 y›l›ndan bafllayarak
iki y›lda bir ve çift y›llarda olmak üzere Avrupa fiampiyonas› ve
Avrupa fiampiyon Kulüpler Kupas› düzenlendi. Her y›l düzenle-
nen Avrupa fiampiyon Kulüpler Kupas›’n› kazanan tak›m, Ame-
rika k›tas› flampiyonu ile karfl›lafl›r. Ayr›ca 1960 y›l›ndan sonra,
yine Avrupa çap›nda her y›l, bir kupa galipleri turnuvas› düzen-
lendi. Türkiye’de 1890’larda dernek kurmak yasak oldu¤undan
futbolu yaln›zca yabanc›lar oynayabiliyordu. Bu nedenle Türki-
ye’de futbolu 1890’da ‹zmir’de ve 1894’te ‹stanbul’da ‹ngilizler
oynad›lar. 1902’de James Lafontaine, Kad›köy Kulübü’nü kurdu.
1903’te yine ‹ngilizler Moda ve ‹mogene, 1904’te de Rumlar El-
pis kulüplerini kurdular. Kad›köy Kulübü ilk kez bir Türk’e (Fuat
Hüsnü Kayacan) takma adla oynama izni verdi. Bu dört kulüp
1904-1914 y›llar› aras›nda bir flampiyona düzenlediler. Kupay›
‹mogene tak›m› ald›. Ali Sami Yen ve arkadafllar› 1905’te Gala-
tasaray Lisesi’nde ilk Türk futbol tak›m›n› kurdular. Galatasaray’›
1907’de Fenerbahçe, daha sonra Vefa ve Beykoz (1908) ve Be-
fliktafl (1910) tak›mlar› izledi. ‹zmir’in ilk tak›mlar› Panionios
(1900), Apollon ve Pelops adl› Rum ve Karfl›yaka (1912), Altay
(1914), Alt›nordu (1923) ve Göztepe (1925) adl› Türk tak›mlar›-
d›r. Yabanc› tak›mlarla ilk maç› 1911 y›l›nda Macarlar ile karfl›-
laflan Galatasaray yapt›. 1923’te ilk Türk Futbol Federasyonu ku-
ruldu. Baflkanl›¤›na Fuat Hüsnü Kayacan seçildi. Ulvi Ziya Ye-
nal, Orhan fieref Apak dört kez federasyon baflkanl›¤› yapt›lar.
Futbol Federasyonu, F‹FA üyeli¤ine 21 May›s 1923’te kabul
edildi. 26 Ekim 1923’te ‹stanbul’da Romanya ile yap›lan ilk mil-
lî maç berabere sonuçland›. Futbol alan›nda önemli yeniliklerin
ortaya ç›kt›¤› 1924 y›l›nda ‹ngiltere’den futbol antrenörleri geti-
rildi ve olimpiyatlara kat›l›nd›. Ayn› y›l içinde ilk Türkiye birinci-
li¤i yap›ld› ve Hamdi Emin Çap adl› Türk hakemi Moskova’da
Türkiye - SSCB maç›n› yönetti. Türkiye futbol ligleri günümüz-
deki yap›s›na kavufluncaya de¤in çeflitli adlar alt›nda oynand›.
Millî Küme ad› alt›nda toplanan ve 1937’den 1943’e de¤in Ma-
arif Mükâfat›, 1944’ten 1951’e de¤in de Millî E¤itim Mükâfat›
olarak an›lan liglerden sonra 1959’da Türkiye I. Ligi kuruldu.
1952 y›l›nda profesyonellik ilkeleri aç›kland›.
FUZUL‹
(1495 ?, Kerbela ? - 1556 Kerbela), divan flairi. Ya-
flam› Irak topraklar›nda Kerbelâ, Ba¤dat ve Hille’de geçti. Yafla-
m› üzerinde bilgiler tam bir kesinlik tafl›mamakla birlikte Bayat
adl› Türkmen afliretine ba¤l› bir aileden geldi¤i bilinmektedir.
Önce Ba¤dat ve yöresini iflgal eden fiah ‹smail’e, sonra ayn›
bölgeyi alan Kanunî Süleyman’a kasideler sunarak, onlar›n ilgi
ve “himmet”lerini kazand›. Evkaftan günde dokuz akçe maafl
