FRANSIZ DEVR‹M‹
254
metlerin kolonilerin zorunlu tasfiyesi nedeniyle sürekli olarak
tehlikeli bir tutars›zl›k içinde olmalar›yd›. Fransa özellikle Çin-
hindi Savafl›’nda (1945 - 1954) ve Kuzey Afrika (Tunus, Fas ve
özellikle Cezayir’de) ba¤›ms›zl›k hareketleri karfl›s›nda baflar›-
s›zl›¤a u¤rayarak ç›kmaza girdi. Hükümetlere ve baflkana daha
genifl yetkiler veren yeni bir anayasay› halkoylamas›ndan geçi-
ren De Gaulle, 1958’de kurdu¤u V. Cumhuriyet’in ilk cumhur-
baflkan› oldu (21 Aral›k 1958). Evian Antlaflmalar› ile Cezayir’in
ba¤›ms›zl›¤› tan›nd› (1962). 19 Aral›k 1965’te General de Gaul-
le halkoyu ile tekrar cumhurbaflkan› seçildi. May›s 1968’de bafl-
layan ö¤renci hareketleri bütün Fransa’ya yay›ld›. De Gaulle
meclisi feshetti. 20-30 Haziran ve 7 Temmuzdaki seçimleri, De
Gaullecüler kazanm›flt›. Anayasa’da baz› de¤ifliklikler öngören
tasar› 27 Nisan 1969’da yap›lan referandumda reddedilince 28
Nisan 1969’da De Gaulle baflkanl›k görevinden istifa etti. Boher
geçici olarak baflkan seçildi. 15 Haziran 1969’da yap›lan bafl-
kanl›k seçimlerinde, Georges Pompidou baflkan oldu. Pompi-
dou’nun 1974’te ölmesi üzerine yap›lan baflkanl›k seçimlerini
ise Valéry Giscard d’Estaing kazand›. Bu dönemde Fransa eko-
nomisi oldukça önemli sars›nt›lar geçirdi; iflsizlik artt›, hükümet
kemerleri s›kma politikas› uygulad›. 10 May›s 1981’de, oylar›n
% 51,75’ini alan François Mitterrand devlet baflkan› oldu. 1981
May›s ay›nda parlamentoyu fesheden Mitterrand ayn› y›l›n Ha-
ziran ay›nda yap›lan parlamento seçimlerine kadar, ülkeyi geçi-
ci bir kabineyle yönetti. Seçimlerde ço¤unlu¤u elde eden Fran-
s›z Sosyalist Partisi, Frans›z Komünist Partisi’yle bir koalisyon
hükümeti oluflturdu. Pierre Mauney baflkanl›¤›nda kurulan yeni
hükümet, özel bankalarla önde gelen baz› sanayi kurulufllar›n›
devletlefltirdi. ‹flçilerin lehine ücret düzenlemeleri yapt›. Ancak
ekonomiyi düzeltmede çok baflar›l› olamayan hükümet ihracat
gelirlerinin düflmesi üzerine 1982’de devalüasyona giderek üc-
ret ve fiyatlar› geçici olarak dondurdu. Mitterrand 1984’te ko-
münist bakanlar› hükümetten uzaklaflt›rd› ve Komünist Parti ile
ittifaka son verdi. Baflbakanl›¤a Laurent Fabius geçti ve ekono-
mide Liberalizme belirli bir dönüfl yap›ld›. Enflasyon oran› düfl-
mesine karfl›l›k, iflsizlik ve d›fl borçlar sorun olmaya devam et-
ti. 1986’da yap›lan Ulusal Meclis ve Senato seçimlerinde sa¤
partiler az farkla ço¤unlu¤u ele geçirdi. Baflbakanl›k görevini
Chirac üstlendi. May›s 1988’de yap›lan cumhurbaflkanl›¤› se-
çimlerini ise oylar›n %54,7’sini alan Mitterrand kazand›. Ve ye-
di y›ll›k ikinci dönem için yeniden bu görevi üstlendi. Haziran
1988 seçimlerinde ise Sosyalist Parti ço¤unlu¤u ele geçirdi ve
Michel Rocard baflbakanl›¤a getirildi. 1990’da Rocard’›n yerini
Edith Cresson ald›; ama 1992’de Sosyalist Parti’nin ald›¤› a¤›r
yenilgi üzerine o da yerini Pierre Bérégovoy’a b›rakt›. 1993’te is-
tifa eden Bérégovoy’›n ard›ndan genel seçimlerde Sosyalist Par-
ti bozguna u¤rad›. Mart 1993’te Mitterand, Cumhuriyet için Bir-
lik Partisin’den Edeuard Balladur’u baflbakanl›¤a atad›. Mitte-
rand’›n süresi dolunca May›s 1995’te yeni cumhurbaflkan› için
seçim yap›ld›. Cumhuriyet için Birlik Partisi’nden Jacques Chi-
rac cumhurbaflkanl›¤›na seçildi; ayn› partiden Alain Juppe’de
baflbakanl›¤a atand›. 2002 y›l›nda yap›lan cumhurbaflkanl›¤› se-
çimini Chirac kazanarak cumhurbaflkanl›¤› görevine devam etti.
FRANSIZ DEVR‹M‹,
Fransa’da 1789’dan 1799’a kadar
süren ve dünya tarihinin önemli dönüm noktalar›ndan birini
oluflturan büyük devrim. 18. yüzy›lda Fransa mutlak monarfliy-
le yönetilmekteydi. Soylular ve din adamlar› ayr›cal›kl› s›n›flar›
oluflturuyorlard›. Bunlar›n d›fl›nda kalan halk›n büyük ço¤unlu-
¤unun (köylüler, iflçiler, burjuvazi) hiçbir hak ve özgürlü¤ü yok-
tu. Oysa çal›flan ve vergileri ödeyen bunlard›. Soylular ve din
adamlar› ise çal›flmaz, halktan toplanan vergilerle geçinirlerdi.
Rönesans’tan sonra Avrupa’da h›zla geliflen bilim ve teknik, top-
lumsal ve ekonomik alanda birtak›m geliflmelere yol açt› ve dü-
flünce alan›nda yeni görüfllerin ortaya ç›kmas›na neden oldu
(Montesquieu, J. J. Rousseau, Voltaire vb.nin fikirleri ve fizyok-
ratlar). Siyasal alanda kral - soylular - din adamlar› üçlüsünün
sürmekte olan iktidar›na karfl›n, sosyal ve ekonomik alanda üs-
tünlü¤ü burjuvazi ele geçirmiflti. Ortaya ç›k›p güçlenen bu yeni
s›n›f, do¤al olarak siyasal iktidara da aday olmaktayd›. Sürege-
len savafllar ve çökmekte olan feodal s›n›flar›n israflar› nedeniy-
le ekonominin de zay›flamas›, devrimi haz›rlayan son etkenler-
den biri oldu. Kral, XVI. Louis ekonomik bunal›ma çare bulmak
amac›yla Etats Généraux (Eta Jenero) ad›yla an›lan meclisi top-
lant›ya ça¤›rd› (5 May›s 1789). Önemli sorunlar ç›kt›¤›nda kral
taraf›ndan toplant›ya ça¤r›lan bu meclis, soylular›n, din adam-
lar›n›n ve halk›n temsilcilerinden oluflur ve ayr› salonlarda top-
lan›rd›. Bu kez halk›n temsilcileri ayr› salonda toplanmay› red-
dettiler. Ayr›cal›kl›lar birlikte toplant›y› kabul etmeyince de ken-
di bafllar›na toplan›p kendilerini “Ulusal Meclis” ilân ettiler. Din
adamlar›n›n bir bölümü de halk›n temsilcilerine kat›ld›. Bafllan-
g›çta direnen kral ve soylular sonunda boyun e¤erek birlikte
toplant›y› kabul ettiler ve meclis “Ulusal Kurucu Meclis” ad›n›
alarak çal›flmalar›na bafllad›. Bununla birlikte kral ve soylular
meclise karfl›yd›lar. Çal›flmalar›n› meclisi kapatmak, Paris çev-
resine asker getirtmek yönünde yo¤unlaflt›rd›lar. Bu haberlerin
duyulmas› üzerine Paris’te kar›fl›kl›k ç›kt›. Halk silâha sar›ld›,
“komün” ad›n› verdi¤i ihtilâlci bir belediye yönetimi kurdu ve 14
Temmuz 1789’da Bastille Kalesi’ni basarak tutuklular› serbest
b›rakt›. Bu arada Kurucu Meclis, toplant›lar›n› sürdürmekteydi.
4 A¤ustos 1789’da feodal haklar ve kilisenin ald›¤› vergiler kal-
d›r›ld›, her yurttafl›n devlet hizmetlerine al›nmas›nda eflitlik ilke-
si kabul edildi (ama bu “görevlere giriflte eflitlik”, ancak eflit e¤i-
tim görmüfl olanlar aras›nda söz konusuydu, böylece bu haklar
yoksul halktan çok, zengin burjuvazi ve eskisi gibi soylular ta-
raf›ndan kullan›lmaya baflland›). Ekonomik s›k›nt›y› önlemek
amac›yla kilise mallar›n›n sat›lmas›na karar verildi. Paris d›fl›n-
da da halk yer yer ayakland›, kiliselere ve soylular›n malikâne-
lerine sald›rd›. Soylular ve kimi din adamlar› yurtd›fl›na kaçt›lar
ya da sakland›lar. 27 A¤ustos 1789’da “‹nsan ve Yurttafl Hakla-
r› Bildirisi” yay›nland›. Do¤a ve yasa önünde herkesin eflitli¤i,
özgürlü¤ü, can, mal ve ›rz güvenli¤i, yarg›lama güvenli¤i gibi il-
keleri kapsayan bu bildiri, daha sonraki y›llarda bütün dünyaya
yay›larak demokrasi ve özgürlük hareketlerine temel oldu. Bildi-
ri ayr›ca egemenlik hakk›n› kral›n elinden alarak “millet” tüzel
kiflisine tan›yordu. Böylece Fransa’da mutlak monarfli dönemi
sona erdi. 1790’da kral Fransa d›fl›na kaçmay› denediyse de ya-
kalanarak geri getirildi. 1791’de ilk anayasa ilân edildi. Bu ana-
yasa kral›n yetkilerini s›n›rlamakla birlikte, ona veto hakk› tan›-
yordu. Anayasan›n kabulünden sonra Kurucu Meclis kendi ken-
