Samanyo-
lu’nun sar-
mal bir ko-
lu üzerin-
dedir. Mil-
yonlarca y›l
sonra, ga-
l a k s i n i n
sarmal kol-
lar› merke-
ze do¤ru
katlanarak, sonuçta eski y›ld›zlar›n ço¤unlukta oldu¤u, çok az
gaz ve toz içeren elips biçiminde bir galaksi oluflur. Her galak-
si, sonunda küreselleflir ve bu evreden sonra, büyük bir olas›-
l›kla kara delik hâline gelir. Samanyolu’na en yak›n galaksi And-
romeda’d›r. Çok daha büyük bir sarmal galaksi olan Androme-
da’n›n elips biçiminde iki uydusu vard›r. Önceleri, Samanyolu
içinde bir nebula oldu¤u san›lan Andromeda’n›n ba¤›ms›z bir
galaksi oldu¤unu, 1924’te Hubble saptad›. Andromeda Galaksi-
si’nin incelenmesi, kendi galaksimize de ›fl›k tutucu olmas› ba-
k›m›ndan önemlidir. Galaksiler radyo dalgalar› yayarlar ve bu
bak›mdan güçlü bir kaynak oluflturanlara radyo galaksi ad› ve-
rilir. Bunlardan, merkezleri etkin olan sarmal yap›l› bir grup ga-
laksiye, Seyfert Galaksileri denmektedir. Galaksiler, kümeler
oluflturma e¤ilimi tafl›rlar. Örne¤in Samanyolu ve Andromeda,
afla¤› yukar› 20 galaksiden oluflan bir grubun üyeleridir. Astro-
nomlar, bugün kullan›lan teleskoplarla gözlenebilecek bir mil-
yar galaksi bulundu¤unu tahmin etmektedirler. Orta büyüklükte
bir galaksi olan Samanyolu’nda 100 milyar kadar y›ld›z bulun-
maktad›r. Büyüklü¤ü hakk›nda bir fikir edinmek için, ›fl›¤›n bir
ucundan öbürüne 100.000 y›lda eriflebilece¤ini (Günefl’ten
Dünya’ya ›fl›k 8 dakikada gelebilmektedir) ve Günefl’in galaksi-
mizi bir kez dolanmas› için 250 milyon y›l gerekti¤ini söylemek
herhâlde yeterlidir.
→
KARA DEL‹K
GALATA,
‹stanbul’da, günümüzde “Karaköy” ad›yla bilinen
semt. Galata ad›n›n nereden geldi¤i konusunda kesin bir kan›t
olmamas›na karfl›n, bu konuda çeflitli görüfller vard›r. Tüm eski
Bizans kaynaklar›nda ad› Galata olarak geçer. Burada genellikle
Hristiyan az›nl›klar yaflam›fllard›r. Rumlar buraya “Pera”, yani
“Karfl›yaka, Geçit” ad›n› vermifllerdir. Bizansl›lar döneminde
birçok kavimlerin ilgisini çeken ve bunlara konaklama yeri olan
Galata, 1453’te Fatih Sultan Mehmet’in ‹stanbul’u almas›yla Os-
manl›lara geçti. Önemli bir liman ve ticaret merkezi olma özel-
li¤ini her zaman için sürdürdü.
GALATA KÖPRÜSÜ,
‹stanbul’da Karaköy ve Eminönü
semtlerini birlefltiren köprü. ‹stanbul yakas›n› Galata’ya birefltir-
mek için ilk giriflimler II. Bayezit zaman›nda oldu. Nihayet 1827
y›l›nda 500 m. uzunlu¤unda, dubalar üstüne oturtulan bir köprü
yap›ld›. 18 y›l kullan›lan bu köprüden sonra, III. Napoléon’un ‹s-
tanbul’u ziyareti dolay›s›yla Abdülaziz döneminde ikinci bir köp-
rü hizmete aç›ld› (1863). 12 y›l sonra bu köprü, flimdiki Unka-
pan› Köprüsü’nün yerine çekildi. ‹ngiltere’ye ›smarlanan üçüncü
Galata Köprüsü 1875’te bitirildi. Bu köprü, 480 m. uzunlu¤unda
ve 14 m. geniflli¤indeydi. 1912 y›l›na kadar kullan›lan bu köp-
rüden sonra, 462 m. uzunlu¤unda ve 25 m. geniflli¤indeki köp-
rü hizmete sokuldu. 1987’de de bu köprünün Haliç taraf›nda,
onun yerini alacak yeni bir köprünün temeli at›ld›. Her biri 80 m.
boyunda 200 kaz›k üzerine oturtuldu. 484 m. uzunlu¤unda, 42.
m geniflli¤inde, 6 fleritli olan köprü 1992’de hizmete girdi. Eski
dubal› köprü de Hasköy-Balat aras›na kuruldu.
GALATA KULES‹,
‹stanbul’un Galata semtinde, Ceneviz-
lilerden kalan kule. Cenevizlilerin Bizans döneminde ‹stanbul’un
bugünkü Galata ve Karaköy semtlerine yerleflmesinden sonra,
Galata Kulesi semtin korunmas› için yap›lan surlara ek olarak
1348’de infla edildi; daha sonraki y›llarda yükseltilerek sa¤lam-
laflt›r›ld› (1445-1446). ‹stanbul’un fethinden sonra depremler-
den zarar gördü ve her seferinde onar›ld›. 16. yüzy›lda Kas›mpa-
fla tersanelerinde çal›flan Hristiyan esirlerin bar›na¤› olarak ya-
rarlan›ld›. 1717’den itibaren kös çalarak gece yar›s›n› belirtmek;
18. yüzy›ldaysa, ç›kan yang›nlar› flehir halk›na duyurmak için
kullan›ld›. III. Selim ve II. Mahmut dönemlerinde iki defa yand›
ve onar›ld›. 1875’te bir f›rt›nada külah› uçtu; ayn› y›l yap›lan ona-
r›mla d›fl görünüflü de¤iflti. 1964-1967 aras›nda, 1833-1875
aras›ndaki görünümü esas al›narak yap›lan restorasyonla, bu-
günkü fleklini ald› ve turistik bir e¤lence merkezi oldu.
GALATA MEVLEVÎHANES‹,
‹stanbul’da ilk Mevlevî
tekkesi. 1491 y›l›nda, ‹skender Pafla taraf›ndan kuruldu. 1765’te
bir yang›n sonucu kullan›lmaz hâle gelen tekke, 1791 y›l›nda,
III. Selim zaman›nda, fieyh Galip’in iste¤i üzerine onar›ld›. fieyh
Galip, burada uzun süre dersler verdi. K›sa sürede ünü artt›. Da-
ha sonra birçok flair, burada fleyhlik yapt›. Cumhuriyet döne-
minde kapat›ld›. Daha sonra Turizm ve Tan›tma Bakanl›¤›’na
ba¤l› müze olarak kullan›lmaya bafllanan tekkede, Mevlevî ayin-
lerinin de yap›ld›¤› gösteriler sunulmaya baflland›. Tekkenin av-
lusunda Hasana¤a Çeflmesi ve kap›s›n›n yan›nda Halet Efendi
Sebili vard›r.
GALATASARAY L‹SES‹,
Bat› tipinde e¤itim anlay›fl›
uygulanan ilk Türk lisesi. 1 Eylül 1868’de Mektebi Sultani ad›y-
la aç›ld›. Lisenin aç›lmas› 1856 Paris Antlaflmas› s›ras›nda, Ba-
b›âli Hükümeti’nin kabul etti¤i flartlar sonucu kararlaflt›r›ld›.
Fransa’n›n 1867’de verdi¤i muht›ra, ‹stanbul’da ö¤retim dili
Frans›zca olan bir okulun aç›lmas› iste¤ini de içeriyordu. Böy-
lece lise, k›flla olarak yap›lm›fl Beyo¤lu’ndaki binas›nda e¤itime
bafllad›. Lisede din dersleri, Türkçe, ‹slâm ve Osmanl› tarihin-
den baflka, di¤er bütün dersler Frans›zca okutuluyordu. ‹lk mü-
dürü Frans›z M. M. de Salve idi. 1873 Eylülü’nde Gülhane’deki
T›p Fakültesi ile yer de¤ifltirerek “Lycée de Gul-hane” ad›n› al-
d›. 1876’da yine Beyo¤lu’ndaki binas›na tafl›nan lise, ö¤retime
halen bu yerde devam etmektedir.
GAL‹LE‹, Galileo
(1564 Pisa - 1642 Arcetri), ‹talyan ma-
tematikçi, fizikçi ve gökbilimci. Modern fizik ve teleskopik gök-
bilimin kurucusu, bilimsel araflt›rma özgürlü¤ünün baflta gelen
savunucusudur. Türkçede Galile ad›yla da tan›n›r. 1581’de Pi-
sa’da üniversite ö¤renimine bafllad›. Önceleri t›p okuduysa da,
yar›m b›rakarak matemati¤e döndü. Bu dalda k›sa zamanda h›z-
GAL‹LE‹, Galileo
261
