GEÇ‹RGENL‹K
268
GEÇ‹RGENL‹K,
bir maddenin, içinden, baflka bir maddeyi
geçirme özelli¤i. Mutlak ve göreli geçirgenlik olmak üzere ikiye
ayr›l›r. Mutlak geçirgenlik, bir ortam›n, elektrik yükü ak›fl›na gös-
terdi¤i direncin ölçüsüdür. Birimi farad/metre olup de¤eri 1’den
büyüktür. Uzay›n, yani bofllu¤un mutlak geçirgenli¤i, elektrik sa-
biti (8,85418x10
-12
farad/metre) ad›yla an›l›r. Göreli geçirgenlik,
bir ortam›n mutlak geçirgenli¤inin elektrik sabitine oran›d›r.
Boflluk için 1 olmak üzere 4.000’e kadar de¤erler al›rsa da, gö-
reli geçirgenlik, ço¤u maddeler için 10’un alt›ndad›r. Kondansa-
törlerin dielektrik ortam›n›n özelli¤i belirtilirken, göreli geçirgen-
lik, dielektrik sabiti ad›yla da an›l›r ve kondansatörün s›¤as›n›n,
dielektri¤in yoklu¤undaki s›¤as›na oran› olarak tan›mlan›r.
GED‹K AHMET PAfiA
→
AHMET PAfiA, Gedik
GED‹Z IRMA⁄I,
Ege Bölgesi’nde Büyük Menderes’ten
sonra ikinci önemli ›rmak. Gediz, ‹çbat› Anadolu’da, Murat ve
fiaphane Da¤lar› yöresinden do¤ar. Genellikle bat›ya akarak Sa-
lihli kuzeyinde kendi ad›n› tafl›yan ovaya girer. Tarihsel
Sard’dan (Lidya’n›n baflkenti) ve Manisa yak›n›ndan geçer ve
Foça’n›n güneyinde ‹zmir Körfezi’nin d›fl k›sm›na dökülür. Eski-
den körfezin daha s›¤ olan iç k›sm›na kar›fl›rd›. 1886’da yata¤›
de¤ifltirilmifl ve bugünkü yere akmas› sa¤lanm›flt›r. Bafll›ca kol-
lar› Akhisar ve Nif çaylar›d›r. Uzunlu¤u 401 km.
GED‹Z OVASI,
Ege Bölgesi’nde, Sar›göl’den Manisa’n›n
bat›s›na kadar uzanan ova. Uzunlu¤u 150 km’dir; geniflli¤i baz›
yerlerde 20 km’yi bulur. Bozda¤lar’la güneydeki Küçük Mende-
res Ovas›’ndan, Yunt Da¤›’yla kuzeydeki Bak›rçay Ovas›’ndan
ayr›l›r. Ovan›n k›raç kesimlerinde tah›l, tütün ve baklagiller, su-
lanabilen alanlar›nda pamuk, susam, meyve ve sebze yetifltirilir.
Manisa, Alaflehir, Salihli, Akhisar, Turgutlu, ovadaki en önemli
yerleflimlerdir.
GELG‹T,
Ay’›n ve Günefl’in yeryüzündeki çekim fark›ndan
do¤an alçalma ve kabarma olay›. Yeryüzü denizlerle kapl› oldu-
¤u için, gözlemlenebilen gelgit, okyanuslarda ve kimi iç deniz-
lerde görülür, fakat ayn› etki alt›nda yerkabu¤unun sert bölüm-
lerinde (karalarda), atmosferde de gözle görülemeyen gelgit
olay› oluflur. Ay’›n ve Günefl’in, yerkabu¤una uzakl›klar›na ve
uzaydaki hareketlerine göre de¤iflen oranlarda çekim etkileri
vard›r. Bu etkiler, Ay ile Günefl, ekvator düzlemine göre ayn›
do¤rultuya geldiklerinde birbirine eklenir ve büyük gelgit olay›-
na, ayn› do¤rultularda bulunduklar›nda da birbirlerini ters yön-
de etkileyerek küçük gelgit olay›na neden olurlar. Yer’in kendi
çevresinde, Ay’›n Dünya çevresinde ve her ikisinin Günefl çev-
resinde dönüflü, Ay çekimi ile Günefl çekiminin birbirlerini do¤-
ru ya da ters yönde etkilemesi, Ay ve Günefl günlerinin uzunluk
fark›, etki alt›ndaki yer biçimleri vb. etkenlerine göre günde, ya-
r›m günde, 15 günlük, ayl›k ve belirli y›llarda belirli aral›klarla
dönüflümlü olarak deniz sular› alçal›r, kabar›r. Yükselen sular
karalar› basar, çekilirken karalardan içerlere parçalar sürükler,
yerinde batakl›klar b›rak›r. Irmak a¤›zlar›n› afl›nd›rarak haliçler
oluflturur. Hem karada hem suda yaflayan özel yosun ve yumu-
flakça türleri üretir. Atlas ve Hint okyanuslar›n›n hemen bütün
Afrika, Bat› Avrupa ve Kuzey Amerika’n›n do¤u k›y›lar›nda yar›m
günlük, Büyük Okyanus’un bütün Amerika ve Asya anakaralar›
k›y›lar›nda, Güneydo¤u Asya Adalar›’nda günlük ya da kar›fl›k
gelgit olaylar› görülür. Gelgit dalgalar›, ortalama 1-2 m.dir. En
uzun dönüflümlü gelgit olay› 18 y›l 8 ayl›kt›r.
GEL‹BOLU,
Çanakkale iline ba¤l› ilçe ve bu ilçenin merke-
zi olan kasaba. ‹lk kurulufl tarihi kesinlikle saptanamamakla bir-
likte Gelibolu’nun, Sancak Teflkilât›’n›n kald›r›ld›¤› 1923 y›l›na
kadar Edirne’ye ba¤l› “Gelibolu Sanca¤›” idarî birimi oldu¤u bi-
linmektedir. 1923’te il olan Gelibolu, 15 Temmuz 1926’da ilçe
hâline getirildi. ‹ki buca¤› (Bolay›r ve Kad›köy) ve 28 köyü var-
d›r. ‹stanbul’a deniz yoluyla ba¤l› olan Gelibolu, Çanakkale Bo-
¤az›’n›n Avrupa yakas›nda, kendi ad›n› tafl›yan yar›mada üzerin-
de kurulmufltur. Ayr›ca Çanakkale’yi ‹stanbul’a ba¤layan kara-
yoluna, 2 km.lik bir yolla ba¤l›d›r. Bal›k, sebze ve meyve kon-
servesi, ilçe ekonomisinde önemli yer tutar. Yüzölçümü 806
km
2
, ilçe nüfusu 41.418, merkez nüfusu 20.180 (1997).
GEL‹NC‹K,
sansargillerden y›rt›c› ve etçil bir memeli
(Mustela nivalis).
Vücudu yaklafl›k 15-25, kuyru¤u 5 cm.,
bacaklar› k›sa, çenesi sivri, postu k›z›la çalan esmer renklidir.
Avrupa’da, Orta ve Kuzey Asya’da yaflar. Genellikle geceleri av-
lan›r. Fare, tavflan, köstebek gibi hayvanlarla beslenir; kümesle-
re de sald›r›r. Pek de¤erli olmayan postu, ancak boyanarak zer-
deva taklidi deri yap›m›nda kullan›l›r.
GEL‹NC‹K,
gelincikgillerden, yaz›n k›rlarda ve tah›l tarlala-
r›nda yetiflen, çiçe¤i çok zaman parlak k›rm›z›, nadiren de pem-
bemsi ya da beyaz ve büyük olan bitki
(Papaver moeas).
Haflhafl türünden olan bu bitkinin, haflhafl gibi uyuflturucu bir
özelli¤i yoktur. Çiçekleri flurup ve reçel yap›m›nda kullan›l›r.
GEM‹,
deniz, göl ya da akarsu üstünde yol alan, buharl›, akar-
yak›tl› ya da yelkenli türleri olan büyük tafl›t. Son y›llarda yelken-
li türleri tamamen ortadan kaybolan gemilerin, nükleer enerjiyle
çal›flanlar› yap›lm›flt›r. ‹lk geminin ne zaman yap›ld›¤› bilinme-
mektedir. Yaln›zca ‹.Ö. 3000 y›l›nda Girit’te, esas olarak kürekle,
yard›mc› olarak da yelkenle hareket eden gemilerin yap›ld›¤›
saptanm›flt›r. Geçmiflte Vikinglerin “drakar” ve “snekar” kürekli
gemileri, Kristof Kolomb’un “karavela”s› ve 19. yüzy›l›n yelkenli
“klipper”i gemi yap›m›nda ve türlerinde bilinen çeflitli aflamalar-
d›r. 1821’de buhar makinesinin sa¤lad›¤› güçle ilk demir tekne
olan “Aaron Manby” yap›lm›fl ve onu çabucak 27.000 tona ka-
dar f›rlayan büyük ve h›zl› demir tekneler izlemifltir. 1870’lerden
sonra ticaret filolar›ndaki gemi say›s› h›zla artm›fl; gemiler ifllev-
lerine göre özellikler kazanmaya bafllam›fl, yük ve yolcu gemile-
ri aras›ndaki ayr›m çok kesinleflmifl ve savafl gemileriyle z›rhl›-
lar›n yap›m›na geçilmifltir. 19. yüzy›l›n sonunda ilk denizalt›lar,
I. Dünya Savafl›’ndan sonra da uçak gemileri ortaya ç›km›flt›r.
Gemi yap›m tekni¤i ve motor güçlerinin son y›llarda yaratm›fl ol-
duklar› büyük olanaklardan dolay› boylar› 300 m.yi, a¤›rl›klar›
500.000 tonu bulan tekneler (tankerler) yap›lm›flt›r. Geminin bi-
rinci derecede önem tafl›yan parças› gövdesidir. Gövde, k›çtan
bafla (bafl tarafa pruva denir) kadar uzanan bir omurga ve bu
omurgadan iki yana dik olarak birer kaburga gibi yükselen pos-
talardan oluflur. Geminin gövdesini birbirine paralel birkaç düz-
