GAZ‹MA⁄USA
266
ilinde, genellikle Akdeniz iklimi egemendir. Bu iklimin simgesi
olan zeytin a¤açlar›n›n ilin güneybat›s›nda oldukça yayg›n olma-
s›, bunun en aç›k görüntüsüdür. Ancak Akdeniz k›y›lar›ndan az
çok uzak oluflu ve araya Amanoslar gibi sürekli bir da¤ s›ras›n›n
girmifl bulunmas› gibi nedenlerle, özellikle s›cakl›kta baz› ayr›-
l›klar belirir ve bu ayr›l›klar do¤uya gidildikçe daha da kuvvetle-
nir. En so¤uk ay ortalamas›, komflu Akdeniz illerine göre olduk-
ça düflüktür. En s›cak ve en so¤uk ay ortalamalar› 27,1º ve
2,6‘dir. Karla örtülü gün say›s› 12, donlu günlerin ortalama sa-
y›s› ise 55’tir. Ya¤›fl bak›m›ndan benzerlik daha belirgindir. Y›l-
l›k ya¤›fl tutar› ortalamas› 559 mm.dir. Yaz mevsimi, Akdeniz’de
oldu¤u kadar kurak, k›fl ise çok ya¤›fll›d›r. ‹lin kuzeybat›s›nda yer
alan yükseklikler d›fl›nda ormana rastlanmaz. ‹slahiye ve Kilis
çevresinde dikkati çeken bozulmufl Akdeniz maki örtüsü, zeytin-
likler, yer yer antepf›st›¤› a¤açlar› d›fl›nda, il topraklar›n›n genifl
k›sm› bozk›rlarla kapl›d›r. Ekonomi; çeflit ve özellikle üretim
miktarlar›yla bat› komflular› Adana ve Hatay illeri ile karfl›laflt›r›-
lamazsa da, burada da tar›m ve hayvanc›l›¤a dayan›r. Bafll›ca
ürünler tah›l ve mercimek baflta olmak üzere baklagillerdir. Sa-
nayi bitkileri içinde pamuk ve çi¤it ön s›ray› al›r; zeytin ve üzüm
üretimiyle Türkiye çap›nda önem tafl›r. Sebze ve öteki meyvele-
rin üretimi dikkat çekici de¤ildir. Ancak Gaziantep, bu bölgeye
özgü bir meyve olan ve d›fl ticarette de önem tafl›yan antepf›st›-
¤›n›n bafll›ca yetiflme alan›d›r. Hayvanlardan k›lkeçisi ve koyun
beslenir. Yer alt› kaynaklar› ve sanayi bak›m›ndan Türkiye’nin
önde gelen illerinden de¤ildir. Küçük yataklar hâlinde görülen
ve iflletilen krom en önemli yer alt› kayna¤›d›r. Ço¤u il merke-
zinde bulunan bafll›ca sanayi kurulufllar›, çimento, içki (Tekel’e
ve özel sektöre ait flarap ve rak› imalathaneleri), zeytinya¤›, sa-
bun, deterjan, deri ve mamulleri üreten kurulufllard›r. ‹lin Türki-
ye bütünü içindeki ekonomik gücü ve yeri, Akdeniz k›y›lar›yla
Do¤u ve Güneydo¤u Anadolu bölgeleri, Suriye ve Irak aras›nda-
ki çok önemli co¤rafî konumu, yo¤un say›labilecek bir ulafl›m
a¤›na sahip oluflu ve bütün bu avantajlar›n yaratt›¤› etkin ticaret
hayat›yla belirlenir. Adana, ‹skenderun ve daha bat›da Mer-
sin’den gelen karayollar›, yukar›da ad› geçen bölgelere Gazian-
tep’ten ulafl›r. Ayr›ca Narl› istasyonunda Adana - Malatya - Di-
yarbak›r ana demiryoluna ba¤land›¤› gibi, Fevzipafla - ‹slahiye -
Tahtaköprü (Meydan› Ekber) ve Gaziantep-Nizip-Barak (Karka-
m›fl) hatlar›yla Suriye s›n›r›na ve Barak istasyonu üstünden de
Irak’a ba¤l›d›r. ‹l merkezi Gaziantep’in eski ad› Ay›ntap’t›; sonra
Antep oldu. I. Dünya Savafl›’ndan sonra Frans›z iflgaline karfl›
buradaki kahramanca çarp›flmalar nedeniyle ad› Gaziantep ola-
rak de¤ifltirildi. Türkiye’nin alt›nc› kalabal›k kentidir.
GAZ‹MA⁄USA:
Kuzey K›br›s Türk Cumhuriyeti’nde, K›b-
r›s’›n do¤u k›y›s›nda liman kenti. Eski ad› Magosa. Merkez nü-
fusu 21.722 (1994). Bal›kç›l›k ve ticaret merkezi olan kent, na-
renciye ihraç eder. K›br›s’›n do¤usundaki en ifllek d›flsat›m li-
man› ve turizm merkezidir. Kentte, makine, tekstil ve besin sa-
nayileri kuruludur. 274 y›l›nda kurulan kent, Orta Ça¤’da Vene-
dik ve Cenevizlilerin elindeydi. 1571 y›l›nda Osmanl›lar›n eline
geçti ve sancak merkezi oldu. 1974 y›l›nda yap›lan K›br›s Bar›fl
Harekât›’ndan sonra K›br›s’›n Türk kesiminde kald›. 13 fiubat
1975’te Gazima¤usa ad› verildi.
GAZNEL‹ MAHMUT
→
MAHMUT GAZNEL‹
GAZNEL‹LER,
merkezi Afganistan’da Gazne kenti olan
devlet ve bu devlete egemen olan hanedan (963 - 1187). Dev-
letin ve hanedan›n kurucular› Samano¤ullar› Devleti’nin ordu-
sundaki Türk köle askerleri ve bu askerlerin komutanlar›d›r. Bu
bak›mdan Gazneliler Devleti, milliyet özelli¤inden uzak, ücretli
ve köle askerlere dayal› bir politik oluflumdur. Güçlü kiflilikler
elinde büyük bir devlet olmufl; ancak, bu güçlü kiflilerin etkisi
ve iç kar›fl›kl›klar sonucunda ortadan kalkm›flt›r. Orta Ça¤
Türk-‹slâm devletleri aras›nda önemli bir yer tutan Gazne Dev-
leti’nin kurucusu, Samano¤ullar› Devleti’nin hizmetinde bulu-
nan Türk komutan› Alp Tigin’dir. Sonra devletin bafl›na yine Sa-
mano¤ullar› ordusunda ücretli Türk komutanlar›ndan olan Bilge
Tigin, ard›ndan da Sebük Tigin geçti. Sebük Tigin’in o¤lu Mah-
mut zaman›nda devlet, en parlak ve güçlü devrini yaflad›. Mah-
mut’un o¤lu Mesut zaman›nda Gazneliler, O¤uzlar karfl›s›nda
a¤›r yenilgilere u¤rayarak ‹ran ve Horasan’› Selçuklulara b›rak-
mak zorunda kald›lar; Afganistan ve Hindistan’a çekildiler. Sul-
tan Sencer zaman›nda Büyük Selçuklu ‹mparatorlu¤u’na ba¤-
land›lar. Daha sonra Afganistan’›n yerlileri Gurlular taraf›ndan
ortadan kald›r›ld›lar.
GAZOZ,
içinde fleker, meyve esans› ve karbon asidi bulunan,
bas›nçl› havayla fliflelere doldurularak haz›rlanan bir çeflit alkol-
süz içki. Gazoz, hazm› kolaylaflt›r›c› ve serinletici bir özellik gös-
terir. Türkiye’ye ilk önce 1850 y›l›nda girmifl; 1952’de de G›da
Maddeleri Tüzü¤ü’yle bugünkü fleklini alm›flt›r.
GAZYA⁄I,
ham petrolün ayr›msal dam›t›lmas› s›ras›nda,
150-300C aras›nda elde edilen ürün. Molekülünde 10-16 kar-
bon atomu içeren hidrokarbonlar kar›fl›m›d›r. Yo¤unlu¤u
0,8’dir. A¤›r yak›t olarak, ayd›nlatma ifllerinde, soba ve ocaklar-
da, ayr›ca çözücü olarak kullan›l›r. Tepkili motor yak›t› olarak
kullan›lan cinsi kerozin ad›yla da tan›n›r.
GAZZAL‹
ya da
GAZAL‹, El
(1058 Tus - 1111 Tus), ke-
lâmc› ‹slâm düflünürü. As›l ad› Ebu Hamit bin Muhammet’tir.
‹nsan›n, akl›n yard›m›yla de¤il, ancak iman›n yard›m›yla gerçe-
¤i bulabilece¤ini savundu. Bu bak›mdan “akl›n yard›m›yla ger-
çe¤i aramak” fleklinde tan›mlanan felsefeye; özellikle Aristoteles
felsefesine sert elefltiriler yöneltti. Düflünceleriyle ‹slâm’da taas-
subun yerleflmesinde etkili oldu. Görüflleri, Hristiyan dünyas›n-
da da felsefeyi, özellikle Aristoteles felsefesini benimseyen mu-
taass›plar için bir silâh oldu. Akl› ve felsefeyi kabul etmeyen dü-
flünceleri, daha sa¤l›¤›nda Endülüs ‹slâm düflünürleri, özellikle
‹bni Rüflt taraf›ndan elefltirildi.
GAZZE,
Güney Filistin’de Akdeniz ile ‹srail aras›nda kalan
bölge. Yüzölçümü 378 km
2
, nüfusu 443.800’d›r. Bölgenin mer-
kezi olan Gazze kentinin nüfusu 120.000’dir. Kutsal Kitap’›n Ke-
nan diyar› s›n›r›nda yer verdi¤i ve ‹brahim Peygamber’den ön-
ceki bir zamana ait olan bu çok eski yer, ‹.Ö. 332’de ‹skender ve
‹.S. 632’de Araplar taraf›ndan zaptedildi. Daha sonra uzun bir
süre Osmanl› egemenli¤i alt›na girdi. I. Dünya Savafl› sonunda
‹ngilizler taraf›ndan iflgal edildi. 1949’da I. Arap-‹srail Savafl›
sonunda M›s›r’a b›rak›lan bölge, II. Arap-‹srail Savafl›’nda ‹srail
