GAZ‹ANTEP
265
GAZ,
maddenin, atomik ölçekten daha büyük ölçekte düflünü-
lebilen üç evresinden biri. S›cakl›k sabit kalmak kofluluyla, bü-
yüklü¤ü ne olursa olsun, içine konuldu¤u tüm uzay› sürekli bi-
çimde kaplamaya çal›flan madde olarak da tan›mlanabilir. Gaz-
lar, yo¤unlu¤u ve viskoziteleri düflük, s›k›flt›r›labilirli¤i yüksek,
optik bak›mdan saydam, kesinlikle rijit olmayan, baflka gazlarla
homojen biçimde kar›flabilen maddelerdir. Bunun en basit ör-
ne¤i hava ve su buhar›d›r. Yeterince yüksek s›cakl›klarda, bütün
maddeler (birço¤u da bu duruma gelmeden önce kimyasal de-
¤iflimler geçirerek) buharlafl›r. Bazen gazlar örne¤in karbon di-
oksit ve su buhar›nda oldu¤u gibi, bir yanma ürünüdürler; ba-
z›lar› da do¤al olarak bulunan ya da petrol ve kömürden elde
edilebilen metan ve hidrojen gibi do¤rudan yak›t olarak kullan›-
labilirler. Evrenin büyük bölümü, y›ld›zlararas› hidrojenden olu-
flan gazl› bir ortamd›r. Gazlar bazen s›v›larda çözünmüfl hâlde
bulunurlar; çözünürlükleri bas›nçla birlikte artar, s›cakl›kla aza-
l›r. Örne¤in maden sodas›, gazoz vb.de kabarc›klar olmas›, için-
de çözünmüfl bulunan karbon dioksitten dolay›d›r. Kat› ya da s›-
v›lar›n tersine, gaz molekülleri, kendi büyüklüklerine oranla bir-
birinden çok uzakta bulunurlar ve saniyede 100 metre dolay›n-
daki h›zlarla gelifligüzel ve serbestçe hareket ederler. Belli bir
s›cakl›k ve bas›nçta eflit hacimli gazlar, eflit say›da molekül içe-
rirler. ‹çinde bulunduklar› kab›n çeperlerine çarpan molekülleri,
gaz bas›nc›n›n nedenini oluflturur. Atmosfer de dünyada bulu-
nan her fleye bir insan a¤›rl›¤›n›n birkaç kat› bir bas›nç uygular
ve atmosfer bas›nc› olmasa insan an›nda kaynay›p patlar. ‹deal
gazlar için bas›nç ve hacim çarp›m› mutlak s›cakl›kla orant›l›d›r
ve orant› sabitine evrensel gaz sabiti denir. Molekülleri aras›n-
da küçük çekim kuvvetleri bulunan gerçek gazlar, yüksek ba-
s›nçlarda, bu ideal davran›fltan saparlar.
GAZ MASKES‹,
zehirli duman ve gazlardan korunmaya
yarayan bafll›k. Esas olarak, içinden solunan havan›n geçti¤i bir
kömür filtre, plastik gözlükler ve solunum sonunda havan›n d›-
flar› at›ld›¤› bir supaptan oluflur. Kömür filtre, belirli zehirlere
karfl› özel kimyasal maddelerle de kaplanabilir. Örne¤in, bak›r
ve mangan oksitleri kar›fl›m›ndan oluflan hopkalit, karbon mo-
noksidi yükseltgeyerek karbon diokside dönüfltürür ve karbon
monoksit zehirlenmesini önler. Kimyasal silâhlardan korunmak
için gelifltirilen gaz maskesi, hava kirlili¤ine, zehirli gaz ç›karan
yang›nlara vb. karfl› da kullan›lmaktad›r.
GAZEL,
genellikle 5-12 beyitten oluflmufl, ilk beytinin dizele-
ri birbiriyle, öteki beyitlerin ise birinci dizeleri serbest, ikinci di-
zeleri ilk beyitle kafiyeli bulunan bir naz›m biçimi. Arapça olan
sözcük, “kad›nlarla âfl›kane söyleflme” anlam›ndad›r. Bafllang›ç-
ta Arap fliirinde gazel denilen ba¤›ms›z bir tür yoktur. Yaln›z Arap
flairleri, kasidelerde, konusu kad›n, aflk, flarap, güzellik olan bö-
lümler için tagazzül (gazel söyleme) terimini kullanm›fllard›r. ‹lk
gazel örneklerinin de Emevîler döneminde tagazzül bölümünün
kasideden ayr›l›p ba¤›ms›zlaflmas›yla do¤du¤u san›lmaktad›r.
Ama ba¤›ms›z bir biçim olarak as›l geliflimi ‹ran edebiyat›nda
gerçekleflmifltir. Türk edebiyat›na da ‹ran edebiyat› yoluyla gir-
mifltir. Bafllang›çta konusu aflk, güzellik ve kad›n olan lirik bir bi-
çimken, sonradan ö¤retici, dinsel ve tasavvufî konulardan da ga-
zel yaz›lm›flt›r. Gazelde naz›m birimi beyittir. Beyitler aras›nda
konu birli¤i bulunmas› zorunlu de¤ildir. AA, BB, CC, DD, EE bi-
çimindeki kafiye düzenine uymak gerekmektedir. Yek-ahenk, ga-
zelin beyitleri aras›nda konu birli¤i bulunmas›, anlam aç›s›ndan
bütünlük tafl›mas› demektir. Her beyti ayn› güzellikte olan gazel-
lere de yek-âvâz denilir. Gazelin beyit say›s› en az 5, en çok 15’le
s›n›rland›r›lm›flt›r. Ama dört beyitlik gazeller yaz›ld›¤› gibi, on
befl beyti aflan gazeller de bulunmaktad›r. Genelde flairler 10-12
beyti aflmamaya özen göstermifller, 5-7 beyitlik gazelleri makbul
saym›fllard›r. Bir gazelde ilk beyte matla (Arapça tulû: do¤-
mak’tan), ikinciye hüsn-i matla, son beyte makta denilir. Ayr›ca
son beyit, flair ad›n› belirtti¤i için mahlas beyti olarak da an›l›r.
Gazelin en güzel beytinin ad› ise beytü’l-gazel’dir. Gazellerin bel-
li bir ad›, bafll›¤› yoktur. Genellikle flairinin ad›yla birlikte kafiye-
si ya da redifi belirtilerek an›l›r. Divanlar›n gazeliyyat bölümleri
de kafiye ya da redif olan seslerinin son harfleri göz önünde tu-
tularak Arap alfabesine göre s›ralan›r.
GAZETE,
politik, ekonomik, toplumsal, edebî vb. konularda
her gün ya da belirli zamanlarda ç›kar›lan yay›n. Gazete haber-
leri yorumlu ya da yorumsuz bilgi verir. Her gazetenin ilk say-
fas›nda, o gazeteye iliflkin görüflü yans›tan ve baflmakale ad› ve-
rilen makaleler bulunur. Ait oldu¤u haberlere iliflkin foto¤raf ve
röportajlarla, ayr›ca belirli sütunlarda güncel konular›n de¤inil-
di¤i yaz›lar yay›mlan›r. ‹lk gazete, Avrupa’da 18. yüzy›lda; Türki-
ye’de de II. Mahmut döneminde Takvim-i Vekayi ad›yla yay›m-
land›.
→
BASIN
GAZ‹ OSMAN PAfiA
→
OSMAN PAfiA, Gazi
GAZ‹ ÜN‹VERS‹TES‹,
Ankara’da 1982’de kurulan yükse-
kö¤retim kurumu. 17 fakülte (Çorum ‹lâhiyat Fakültesi, Difl He-
kimli¤i Fakültesi, Eczac›l›k Fakültesi, Endüstriyel Sanatlar E¤i-
tim Fakültesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Gazi E¤itim Fakültesi,
Hukuk Fakültesi, ‹ktisadî ve ‹darî Bilimler Fakültesi, ‹letiflim Fa-
kültesi, Kastamonu E¤itim Fakültesi, K›rflehir E¤itim Fakültesi,
Meslekî E¤itim Fakültesi, Meslekî Yayg›n E¤itim Fakültesi, Mü-
hendislik-Mimarl›k Fakültesi, Teknik E¤itim Fakültesi, T›p Fa-
kültesi, Ticaret ve Turizm E¤itim Fakültesi) ve dört yüksekokul-
dan oluflur.
GAZ‹ANTEP,
Güneydo¤u Anadolu’da yer alan il ve bu ilin
merkezi olan kent. Gaziantep, kuzeydo¤uda Ad›yaman, kuzeyde
Kahramanmarafl, do¤uda fianl›urfa (F›rat Irma¤› bu iki il aras›n-
da s›n›rd›r), güneybat›da Hatay ve Kilis, güneyde Suriye ile s›-
n›rlan›r. Amanoslar’›n do¤u etekleri boyunca, güneyde Amik
Ovas›’ndan kuzeyde Kahramanmarafl’a kadar uzanan oluk flek-
lindeki bir çukurlu¤un do¤usunda yay›lan ve en yüksek yerinde
1.450 metreye ulaflan tepelik bir yöre d›fl›nda, Gaziantep ili, top-
raklar› vadilerle parçalanm›fl, az yüksek bir platodur. Kuzeybat›-
dan güneydo¤uya do¤ru e¤imli olan bu düzlüklerin yüksekli¤i
800 m.den 400 m.ye (Suriye s›n›r›nda) kadar iner. Bu topograf-
ya koflullar› alt›nda akarsular; do¤u, güneydo¤u ve güney yö-
nünde akarlar ve ço¤u F›rat’a, bir k›sm› ise Amik Ovas›’na ya da
Suriye’de yer alan kapal› çukurlara ve tuzlu göllere yönelirler.
Küçük bir bölümüyle zaten Akdeniz Bölgesi’nde kalan Gaziantep
