GENÇ OSMAN
270
GENÇ OSMAN
→
OSMAN II
GENELKURMAY,
silâhl› kuvvetlerin bar›fltaki en büyük
komutan›n›n taktik, teknik, lojistik ve di¤er etkinlik ve hizmetle-
rini yürütmek üzere görevli büyük askerî karargâha verilen ad.
Genelkurmay, ayn› zamanda seferde kurulacak Baflkumandanl›k
Karargâh›’n›n da çekirde¤ini oluflturur. Genelkurmayda hizmet-
ler, ana görevler ve özel görevler olarak iki bölümde yürütülür.
Ana görevler: Personel Baflkanl›¤›, Haber Alma Baflkanl›¤›, Ha-
rekât Baflkanl›¤›, Lojistik Baflkanl›¤›; özel görevler: Tarih Baflka-
n›, Merkez Dairesi, ‹stihkâm, ‹nflaat, Muhasebe Grubu, Ulaflt›r-
ma, Z›rhl› Birlik, Ordudonat›m, Sa¤l›k ve Veteriner Daireleri, Le-
vaz›m Grubu, Maliye ve Bütçe Dairesi, Hukuk ‹flleri, Teftifl ‹flle-
ri ve Yarg›lama olarak ayr›l›r. Genelkurmay baflkan› 1924-1944
y›llar›nda Cumhurbaflkanl›¤›’na, 1944-1949 y›llar›nda Cumhur-
baflkanl›¤›’na, 1949-1961 y›llar›nda Millî Savunma Bakanl›¤›’na
ba¤land› ve 1961 Anayasas› ile yeni statüsüne girdi. Bar›flta Si-
lâhl› Kuvvetler’in en büyük komutan›d›r; kara, deniz ve hava
kuvvetleri komutanl›¤› yapm›fl general ve amiraller aras›ndan
Bakanlar Kurulu’nun önerisiyle cumhurbaflkan›nca atan›r. Gö-
rev ve yetkileri özel kanunla belirlenmifltir. 1961 ve 1982 ana-
yasalar›na göre, genelkurmay baflkan› bu görev ve yetkilerin-
den, ancak baflbakana karfl› sorumludur. Genelkurmay baflkan-
l›¤› makam›n›n boflalmas› hâlinde, en geç 45 gün içinde bir ata-
ma yap›lmas› gerekir.
GENET‹K,
bitki, hayvan ve insanlarda soyaçekim olaylar›n›
inceleyen biyoloji kolu; kal›t›m bilimi. Daha çok bitkiler ve hay-
vanlar üzerinde yap›lan deneylere dayanarak geliflmifltir. ‹nsan-
da deney yapma olanaklar› s›n›rl› oldu¤undan, ço¤u zaman göz-
lemlerle ve bitkilerle hayvanlardan elde edilen sonuçlara göre
yorumlar yapmakla yetinilir. Genetik bilimi, çok yeni bir bilim
dal›d›r. 19. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda Mendel, Naudin ve Mor-
gan’›n çal›flmalar›yla ortaya ç›kt›¤› söylenebilir. Bu ilk çal›flma-
lar, daha çok gözlemlere ve oldukça basit deneylere dayan›yor-
du. As›l geliflme, 20. yüzy›lda gerçekleflti. Bu bilim dal›na “ge-
netik” ad›n› veren Bateson’d›r (1906). Hücre biliminin geliflme-
si, canl›lar›n molekül yap›s›n›n incelenebilmesi, gametin tan›n-
mas›, kromozomlar›n ve döllenme olay›n›n araflt›r›l›p ayd›nlat›l-
mas› gibi geliflmeler, genetik alan›nda h›zl› ilerlemelere yol aç-
m›fl ve molekül geneti¤i ça¤›na girilmifltir. Günümüzde geneti-
¤in befl bölümü vard›r: 1) kal›tsal karakterlerin geçifl kanunlar›-
n› saptayan, bu geçiflte rol oynayan kromozomlar›n, genlerin
yap›s›n› ve de¤iflim mekanizmas›n› inceleyen “biçimsel ve hüc-
resel genetik”, 2) genlerin kal›tsal karakterleri nas›l tafl›d›klar› ve
çevrenin, genin belirledi¤i karakter üzerindeki etkisini araflt›ran
“fizyolojik genetik”, 3) de¤flinim (mutasyon) ve ay›klanma olay-
lar›n› inceleyerek bundan canl›lar›n jeolojik devirler boyunca
geçirdi¤i evrim hakk›nda sonuçlar ç›karan “evrimsel genetik”,
4) bilimsel araflt›rma sonuçlar›n›, hayvan ve bitki türlerinin ›sla-
h›nda kullanarak verimi art›rmay› amaçlayan “uygulamal› gene-
tik”, 5) normal ve patolojik insan kal›t›m›n› inceleyen ve elde et-
ti¤i sonuçlar› hekimlik vb. pratik alanlarda kullanmay› amaçla-
yan “insan geneti¤i”. Genetik çal›flmalar›n›n ortaya koydu¤u il-
ginç bir sonuç da, saf ›rklar›n ve yak›n akrabalar›n birleflmesi-
nin (evlenmesi), anormal özelliklerin belirme olas›l›¤›n› art›rd›-
¤›d›r. Buna karfl›l›k melezlik ise yozlaflm›fl genleri törpüler ve gi-
derek kaybolmalar›n› kolaylaflt›r›r. Bu sonuç Hitler’in “üstün ari
›rk” teorisinin ne kadar bofl ve temelsiz oldu¤unu da ortaya koy-
maktad›r. Hitler, e¤er bu düflü gerçeklefltirebilseydi, saf üstün
›rk yerine, olsa olsa soysuzlaflm›fl bir kitle elde edecekti.
GENLEfiME,
koflullar›n, özellikle s›cakl›k ve bas›nc›n de-
¤iflmesi sonucunda bir maddenin hacminde meydana gelen ar-
t›fl. Kat›lar ve s›v›lar s›cakl›k art›nca, gazlarsa hem s›cakl›k art›n-
ca, hem de bas›nç düflünce genleflir. S›cakl›k, kat› ve s›v›larda
atomlar›n gelifligüzel hareketlerini art›rarak birbirlerinden uzak-
laflma e¤ilimlerini kamç›lar ve genleflmeyi do¤urur. Ancak, su-
yun genleflmesinde bir tuhafl›k göze çarpar. Su, 4C s›cakl›ktan
bafllanarak so¤utuldu¤unda, baflka s›v›lar gibi hacmi küçülece-
¤ine büyür, yani genleflir. Bu, yo¤unlu¤un azalmas› anlam›na
geldi¤inden 0C’ta oluflan buz, suda yüzer. Suyun genleflmesin-
deki bu tuhafl›k, nehir ve göllerin yüzeyden bafllayarak donma-
s›na yol açar ve suda yaflam›n sürmesini sa¤lar. Genleflme mik-
tar›, genellikle genleflme katsay›s›yla verilir. Genleflme katsay›-
s›, birim s›cakl›k de¤iflimi için maddede meydana gelen uzun-
luk ya da hacim de¤iflimidir. Her maddenin genleflme katsay›s›
de¤ifliktir. Kat›larda genleflme, genellikle alfa harfiyle gösterilen
uzama katsay›s›yla ifade edilir. Yüzey genleflme katsay›s›, uza-
ma katsay›s›n›n iki kat›, hacim genleflme katsay›s›ysa üç kat›
olarak al›n›r. S›v›lar için iki genleflme katsay›s› kullan›l›r: ‹çinde
bulunduklar› kab›n genleflmesinin dikkate al›nmad›¤› “görünen
genleflme katsay›s›” ve kaptaki genleflmenin de hesaba kat›ld›¤›
“mutlak genleflme katsay›s›”. Mutlak genleflme katsay›s›, görü-
nen genleflme katsay›s›yla kab›n hacimsel genleflme katsay›s›-
n›n toplam›na eflittir. Gazlar için sabit bas›nç ve sabit hacimde
olmak üzere iki ayr› katsay›dan söz edilir ve ideal bir gaz için her
iki katsay› 0,0036608 1/C’a eflittir.
GENSORU,
Anayasa’n›n 98. maddesine göre Türkiye Büyük
Millet Meclisi’nin hükümeti denetleme yollar›ndan biri ve en
önemlisi. Gensoru önergesi, bir siyasî parti grubu ad›na ya da
en az yirmi milletvekilinin imzas›yla verilir. Gensoru, hüküme-
tin genel politikas›n›n ya da bir bakan›n karar ve uygulamalar›-
n›n yasama organ›nca incelenmesi dile¤idir. Gensoru önergesi,
veriliflinden sonraki üç gün içinde bast›r›larak üyelere da¤›t›l›r;
da¤›t›lmas›ndan itibaren on gün içinde gündeme al›n›p al›nma-
yaca¤› görüflülür. Bu görüflmede, ancak önerge sahiplerinden
biri, siyasî parti gruplar› ad›na birer milletvekili, bakanlar kuru-
lu ad›na baflbakan ya da bir bakan konuflabilir. Gündeme alma
karar›yla birlikte, gensorunun görüflülme günü de belli edilir;
ancak, gensorunun görüflülmesi, gündeme alma karar›n›n veril-
di¤i tarihten bafllayarak iki gün geçmedikçe yap›lamaz ve yedi
günden sonraya b›rak›lamaz. Gensoru görüflmeleri s›ras›nda
üyelerin ya da gruplar›n verecekleri gerekçeli güvensizlik öner-
geleri veya bakanlar kurulunun güven iste¤i, bir tam gün geç-
tikten sonra oylan›r. Bakanlar Kurulunun ya da bir bakan›n dü-
flürülebilmesi, üye tamsay›s›n›n salt ço¤unlu¤uyla olur. Oyla-
mada yaln›z güvensizlik oylar› say›l›r.
GEO‹T,
yerkürenin jeodezik modeli. Yerçekiminin her nokta-
