GERM‹YANO⁄ULLARI BEYL‹⁄‹
271
da ayn› olmas› hâlinde yerin almas› gereken ve okyanuslarda
deniz düzeyiyle, karalarda da buna karfl›l›k düflen düzeyle çak›-
flan hayalî kapal› yüzey.
GEOMETR‹,
çizgi, yüzey ve hacimsel flekilleri inceleyen
matematik kolu. Üçgen, dörtgen, çember, elips gibi iki boyutlu
flekillerle ilgilenen geometri dal›na düzlem geometri; piramit,
prizma, küre gibi üç boyutlu flekillerle ilgili olan›na uzay ge-
ometri denir. Uzaysal flekilleri izdüflümlerle gösteren tasar› ge-
ometri, daha çok mühendislik - mimarl›kta uygulama alan› bul-
mufltur. Geometrinin trigonometri, analitik geometri, uzaysal
e¤ri ve yüzeylerle ilgili diferansiyel geometri gibi de¤iflik bir s›-
n›flamas› da yap›labilir. Özellikle astronomi, fizik, kimya gibi bi-
lim dallar›nda geometriden genifl ölçüde yararlan›l›r. Bir ge-
ometrik sistem birtak›m tan›m, aksiyom ve postulatlara dayan›r.
Bu üç tür kavramdan türetilen yeni önermelere teorem denir.
Aksiyom, do¤rulu¤u sezgisel olarak hemen anlafl›labilen, pos-
tulatsa yanl›fll›¤› kan›tlanamayan önermedir. Buna benzer ola-
rak, tan›mlanmay›p anlafl›lmas› sezgiye b›rak›lan “nokta, do¤ru,
düzlem” gibi kavramlar vard›r. Geometrinin babas›, Yunanl› ma-
tematikçi Euklides’tir. ‹.Ö. 300 y›llar›nda yay›mlad›¤› 13 ciltlik
“Elemanlar” adl› kitab›nda kendi ad›yla an›lan geometriyi kur-
mufltur. Frans›z düflünür ve matematikçisi Descartes da analitik
geometriyi kurarak bu matematik koluna önemli bir katk›da bu-
lunmufltur. Öklid geometrisi d›fl›nda Gauss, Lobaçevski ve Ri-
emann gibi matematikçiler çeflitli çal›flmalar yapm›fllard›r. Tüm
bu matematikçiler, Euklides’in paraleller postulat›n›n tüm öteki
postulatlardan ba¤›ms›z oldu¤u, dolay›s›yla o postulat yerine
yeni bir postulat koymakla yeni bir geometri kurulabilece¤i ger-
çe¤inden yola ç›km›fllard›r.
GERÇEKÇ‹L‹K,
zihnimizden ba¤›ms›z olarak gerçekli¤in
bilgisini varsayan ve bu bilgiyi düflünce ve sanat için ç›k›fl nok-
tas› olarak belirleyen ö¤reti. Düflüncede gerçekçilik, ülkücülü¤e
karfl›t olarak özne-nesne iliflkisi içinde nesneye a¤›rl›k vermek-
le bafllar. Buna göre hiçbir öncesel bilgiye sahip olmayan zihin,
ancak duyular yoluyla d›fl dünya bilgisini alma yetene¤ine sa-
hiptir. Aristoteles’le bafllayan bu e¤ilim, tümelleri fleylerden ba-
¤›ms›z sayan Orta Ça¤ ö¤retisinden geçip daha çok deneyci ‹n-
giliz filozoflar›nda, özellikle de Locke’da anlat›m›n› buldu. Este-
tikte gerçekçilik, gerçekli¤i ülküsel süslemelerle ya da abartma-
larla bozmadan vermek e¤ilimidir ki, bu anlamda do¤alc›l›kla
kar›flt›¤› olur. Gerçekçilikle do¤alc›l›¤› ay›ran bafll›ca nokta, ger-
çekçili¤in nesneye yorum getirmekten kaç›nmay›fl›yla belirgin-
dir, oysa do¤alc›l›k, özneyi ortadan kald›rmak istercesine gerçe-
¤e uyarl›l›k peflindedir. Gerçekçilik, insanla ilgili aç›klamalarda
duygu abartmalar›ndan kaç›nma e¤ilimi ortaya koymakla da
duyguculukla karfl›tlafl›r.
GERÇEL SAYI
ve
GERÇEL SAYILAR KÜMES‹,
rasyonel ve irrasyonel say›lar›n genel ad› ve tüm bu say›lar›n
oluflturdu¤u küme (simgesi R). Reel say› ve reel say›lar kümesi
de denir. Bir baflka yaklafl›ma göre de, cebirsel ve transandant
say› kümelerinin birleflimi, gerçel say›lar kümesini verir.
GERGEDAN,
tekparmakl›lar›n gergedangiller familyas›na
giren memelilere verilen ad.
Asya ve Afrika’da yaflayan befl
türü vard›r. Burunlar›n›n üs-
tünde, boyu 1,5 m.ye varabi-
len bir ya da iki boynuz bulu-
nur. Ayaklar› üç parmakl›d›r.
Derileri kal›n ve hemen hemen
ç›plakt›r. Fillerden sonra karada yaflayan memelilerin en irisidir
(1 - 3,5 ton a¤›rl›¤›nda). Bitkilerle beslenir. Gebelik süresi
15-17 ayd›r; bir tek yavru do¤urur. Çok güçlü ve sald›rgan olan
gergedanlar›n Asya’da yaflayanlar›n›n soylar›, afl›r› avlanmalarla
tükenmek üzeredir. Türleri; Hint gergedan›
(Rhinoceros
unicornis),
Endonezya gergedan›
(Rhinoceros son-
daicus),
Sumatra gergedan›
(Dicororhinus sumat-
rensis),
Afrika gergedan›
(Diceros bicornis)
ve akger-
gedand›r
(Ceratotherium simus)
.
GER‹ TEPMES‹Z TOP,
namlu gerisi aç›k oldu¤undan
barut gazlar›n›n silâha geri tepme yapt›rmadan kolayca d›flar› ç›-
kabildi¤i hafif top. I. Dünya Savafl› s›ras›nda incelenmifl, II.
Dünya Savafl› s›ras›nda kullan›lm›flt›r.
GER‹L‹M,
bir elektrik devresinin belirli iki noktas› aras›nda-
ki potansiyel fark› (simgesi V). Voltaj da denir. Elektrik iletim ve
da¤›t›m flebekelerinde 650 voltun üzerindeki gerilimler yüksek
gerilim, 250 volta kadar olan gerilimler alçak gerilim olarak ad-
land›r›l›rlar. Enerji nakil hatlar›, çok yüksek gerilimler (134.000
volt gibi) tafl›rlar. Bu, kullan›m alan›na göre, trafo merkezlerin-
deki gerilim transformatörlerinde flebeke gerilimine düflürülür.
GER‹LME,
bir cisimde ya da cismin bir bölümünde hacim
ya da flekil de¤iflikli¤ine yol açmaya yönelik denge hâlindeki
kuvvetler sistemi. Kayma gerilmesi (birbirine perçinle ba¤l› ve
z›t yönde çekilen iki levhan›n perçinde yaratt›¤› gerilmeler);
e¤ilme gerilmesi (iki ucundan yay gibi bükülen bir çubuktaki
gerilmeler); çekme gerilmesi (iki ucundan z›t yönlerde çekilen
bir ipteki gerilmeler); bas›nç gerilmesi (iki ucundan s›k›flt›r›lan
bir çubuktaki gerilmeler); burulma gerilmesi (s›k›flt›r›lan bir so-
mundaki ya da iki ucundan z›t yönlerde döndürülmeye çal›fl›lan
bir çubuktaki gerilmeler), bafll›ca gerilme türleridir.
GERM‹YANO⁄ULLARI BEYL‹⁄‹,
Anadolu’da Kütah-
ya yöresinde Germiyan Aflireti taraf›ndan kurulan Türk beyli¤i
(1298-1429). Germi-yano¤ullar› Beyli¤i’nin kurucusu. I. Yakup
Bey’dir. Yakup Bey zaman›nda Germiyano¤ullar› Beyli¤i toprak-
lar›, Ege sahillerine kadar geniflledi; Anadolu’nun en güçlü bey-
liklerinden biri oldu. Bu tarihlerde Bizans, Germiyano¤ullar›
Beyli¤i’ne vergi veriyordu. Yakup Bey’in yerine geçen o¤lu
Mehmet Bey, Bizans’tan Kula ile Simav ve dolaylar›n› ald›. Meh-
met Bey’in yerine o¤lu Süleyman fiah geçti. Zaman›nda Germi-
yano¤ullar› Beyli¤i üzerinde Osmanl›lar›n etkisi duyulmaya
baflland›. Süleyman fiah, Karamano¤ullar›n›n bask›s›na karfl›
koyabilmek için k›z›n› I. Bayezit ile evlendirdi; Kütahya, Simav,
Emet ve Tavflanl› dolaylar›n› Osmanl›lara b›rakt›, kendisi de Ku-
la dolaylar›na çekildi. Ankara Savafl›’ndan sonra Süleyman
fiah’›n o¤lu II. Yakup Bey, Osmanl›lar›n eline geçen yerleri de
