273
G‹NE
l›lar› bofl oturmamalar› için ifle koflar. Uruklu k›zlar ve kad›nlar,
tanr›lara yalvar›p sevgililerinin ve kocalar›n›n biraz da kendileri-
ne b›rak›lmas›n› isterler. Tanr›ça Aruru, kad›nlara ac›r ve insan-
dan çok hayvana benzeyen Enkidu’yu yaratarak G›lgam›fl ile
dost olmas›n› sa¤lamaya karar verir. Böylelikle genç ve cesur
kral› çeflitli serüvenlere sürükleyip Uruk erkeklerini rahat b›rak-
mas›n› sa¤lar. Gerçekten de G›lgam›fl ile Enkidu’nun dostlu¤u,
birçok tehlikeli serüvene at›lmalar›n› gerektirir. Bu iki güçlünün
dostlu¤u bir güreflle bafllar. ‹ki yi¤idin ilk serüvenleri, Tanr› En-
lil’in Sedir Da¤›’n› korumakla görevlendirdi¤i Humbaba adl› de-
vi öldürmek olur. Bu baflar› G›lgam›fl’› öylesine yücelefltirip gü-
zellefltirir ki, Tanr›ça ‹fltar dayanamaz, onunla evlenmek ister.
Ama genç kral bu evlili¤e yanaflmaz, üstelik de tanr›çayla alay
eder. Çok k›zan ‹fltar, Tanr› Anu’ya baflvurarak öcünü alabilecek
kutsal bir bo¤a yaratmas›n› diler. G›lgam›fl ile Enkidu’nun ikin-
ci ifli, bu bo¤ay› öldürmek olur. Daha pek çok ola¤anüstü bafla-
r›lar kazanan iki yi¤idin bu serüvenlerinde sonucu alan hep G›l-
gam›fl’t›r, arkadafl› Enkidu sadece yard›mc› durumundad›r. Bü-
tün bu serüvenlerden sonra Enkidu hastalan›r ve ölür. Arkada-
fl›n›n ölümüne çok üzülen genç kral, böylelikle ilk kez ölümün
ac›l›¤›n› ö¤renir ve ölümsüzlü¤e eriflmenin yollar›n› araflt›rmaya
bafllar. Dedelerinden Utnapifltim’in (Mezopotamya Nuhu) tufan-
dan kurtularak ölümsüzlü¤e kavufltu¤unu hat›rlar ve onu bulup
ölümsüzlü¤ün yolunu ö¤renmek ister. Birçok serüvenden son-
ra dedesini bulur, ondan ünlü “tufan” öyküsünü dinler. Dedesi
ona, denizlerin dibinde büyülü bir ot bulundu¤unu, bu otu bu-
lup yerse ölümsüzlü¤e kavuflaca¤›n› söyler. Dönüflünde, deniz-
lerin dibine dal›p bu otu koparan G›lgam›fl, tam onu yiyece¤i s›-
rada otu bir y›lana kapt›r›r. Ölümsüzlük umudunu yitiren G›lga-
m›fl, Uruk’a döner ve Yeralt› Tanr›s› Nergal’›n izniyle bir kez için
yeryüzüne dönmüfl olan arkadafl› Enkidu’nun ruhuyla konuflup
avunmaya çal›fl›r. Ölümün kesin oldu¤unu bildi¤inden, dostuna
öbür dünya üstüne çeflitli sorular sorar. Destan, bu sorulardan
meydana gelen bir bölümle sona erer. Sümer destanlar›nda G›l-
gam›fl’›n ölümü de anlat›l›r. Kahraman, ölümsüzlü¤e ulaflma ça-
bas›n›n bofllu¤unu anlam›fl ve Tanr› Enlil’in ö¤ütleriyle, insan›n
ancak büyük bir ad b›rakmakla gerçek ölümsüzlü¤e eriflebilece-
¤ini kabul etmifltir. Sonunda Enlil onu, ahret diyar›nda ruhlar›n
yarg›çl›¤›na atar.
GIRTLAK,
soluk borusunun, boyun hizas›nda ve ön tarafta,
hemen derinin alt›nda bulunan üst bölümü; imik. Soluk verirken
ç›kan hava, g›rtla¤›n üstünde bulunan ses tellerini titrefltirerek
seslerin oluflumunu sa¤lar. Büyüklü¤ü yafla ve cinsiyete göre
de¤iflebilen g›rtlak, hareketlidir. Ayr›ca her türlü maddenin g›rt-
la¤a girmesini engelleyen bir g›rtlak kapa¤› bulunur.
GIYASETT‹N KEYHÜSREV I
(? - 1211 Alaflehir yak›n-
lar›), Anadolu Selçuklu Sultan›. Selçuklu Sultan› II. K›l›ç Ars-
lan’›n o¤ullar›n›n en küçü¤üdür. K›l›ç Arslan, Anadolu Selçuklu
Devleti topraklar›n› o¤ullar›na paylaflt›rd›; G›yasettin Keyhüs-
rev’e Uluborlu ve çevresini verdi. Bu bölüflmeden sonra, K›l›ç
Arslan’›n o¤ullar›yla aras› aç›ld›; yaln›z en küçük o¤lu G›yaset-
tin Keyhüsrev ile bozuflmad›. K›l›ç Arslan, G›yasettin Keyhüs-
rev’i veliaht tayin etti (1190) ve k›sa bir süre sonra da öldü
(1192). G›yasettin Keyhüsrev, babas›n›n yerine Anadolu Sel-
çuklu sultan› oldu; 1197’de kardefli Rüknettin Süleyman fiah ta-
raf›ndan tahttan indirildi. Saltanattan uzaklaflt›r›lan G›yasettin
Keyhüsrev, bir süre Anadolu’da di¤er kardefllerinin yan›nda
oturdu, sonra Trabzon’dan gemilerle ‹stanbul’a gitti. ‹mparator
III. Aleksios taraf›ndan çok iyi kabul gördü. ‹stanbul’dayken
Komnenoslardan bir prensesle evlendi. 1204’te ‹stanbul Haçl›-
lar›n eline geçince kentten ayr›ld› ve ‹stanbul civar›nda kay›npe-
derine ait bir kaleye çekildi. Bu s›rada kardefli Süleyman fiah’›n
ölümü üzerine Anadolu Selçuklu Devleti’nin ileri gelenleri tara-
f›ndan tahta davet edildi ve 1205’te ikinci kez Anadolu Selçuklu
taht›na ç›kt›. Sultanl›¤› s›ras›nda Karadeniz k›y›s›nda Samsun ve
Sinop (1206), Akdeniz’de Antalya (1207) Selçuklular›n eline
geçti, bu çok önemli limanlar›n al›nmas›yla Anadolu Selçuklu-
lar›n›n ticareti ve ticaretten elde ettikleri gelir büyük ölçüde art-
t›. Çukurova’daki Ermeni Krall›¤›’n›n önemli kalelerinden biri
olan Pertus Kalesi al›nd›. Musul, Halep, Erbil melikleri ve Erzu-
rum Meliki Tu¤rul fiah, G›yasettin Keyhüsrev ile ittifak antlafl-
malar› yapt›lar. G›yasettin Keyhüsrev, Ege Bölgesi’nde ‹znik
Rum ‹mparatoru Laskaris ile yapt›¤› bir savaflta savafl› kazan-
mas›na ra¤men, bir Bizans askerî taraf›ndan öldürüldü.
GIYASETT‹N KEYHÜSREV II
(? - 1246 Alanya), Ana-
dolu Selçuklu sultan›. Anadolu Selçuklular›n›n Büyük Sultan›
Alaettin Keykubat’›n büyük o¤ludur. Bir söylentiye göre babas›-
n› zehirleterek ve kardefli Veliaht K›l›ç Arslan’› da ortadan kald›r-
tarak 1237 y›l›nda sultan oldu. Çok genç yaflta, e¤lence, içki ve
kad›n düflkünü; vahfli hayvanlar› beslemek, onlar› insanlar›n
üzerine sald›rtmaktan hofllanmak gibi zevkleri olan II. G›yasettin
Keyhüsrev, devletin bütün ifllerini Sadettin Köpek’e b›rakt›. Söy-
lentiye göre Anadolu Selçuklu sultan› olmay› tasarlayan Sadet-
tin Köpek, kendine engel olabilece¤ini sand›¤› deneyimli ve nü-
fuzlu devlet adamlar›n› ortadan kald›rd›; ancak sonunda o da öl-
dürüldü. Sadettin Köpek’in bu politikas›, Anadolu Selçuklu
Devleti için çok zararl› oldu. Harizmliler ve Baba Ishak’›n etra-
f›ndan toplanan Türkmenler, Selçuklulara karfl› ayakland›lar. Bu
isyanlar, Anadolu Selçuklu Sultanl›¤›’n›n gücünü büyük ölçüde
sarst›. Tam bu s›rada Mo¤ollar Anadolu’yu iflgale bafllad›lar.
Görünüflte çok güçlü olan fakat iyi bir komuta mekanizmas›na
sahip olmayan Anadolu Selçuklu ordusu, Mo¤ollar karfl›s›nda
Köseda¤’da a¤›r bir yenilgiye u¤rad› (1243). Bu yenilgiyle Ana-
dolu tarihinde karanl›k bir devir bafllad›.
G‹NE
(Fr.: Guinée, ‹ng.: Guinea), Bat› Afrika’da devlet. Kuzey-
de Gine-Bissau, güneyde Sierra Leone aras›nda kal›r; ayr›ca Se-
negal, Mali, Fildifli K›y›s› ve Liberya ile de s›n›rlan›r. Bafll›ca
kentleri 950.000 (1992) nüfuslu olan baflkent Conakry (Konak-
ri), Kankan ve Kindia’d›r. K›y›lar alçak, yer yer batakl›k ve mang-
rovla örtülüdür. ‹çe do¤ru yükselir (Futa Jallon kitlesinin bir bö-
lümü, do¤uda yüksek platolar). Bu kesim savan ve orman bölge-
sidir. Ekonomi tar›ma dayan›r. Bafll›ca ürünleri, kahve, muz, pal-
miye ya¤›, pirinç, m›s›r, manyok ve tütündür. Ayr›ca hayvan bes-
lenir. Yeralt› kaynaklar› oldukça zengindir. Demir, alt›n, elmas,
boksit (ihracat›n›n % 65’ini boksit ve alüminyum meydana geti-
rir). Baz› sanayiler de kurulmufltur (en önemlisi Fria Alüminyum
