GEVHER‹
272
geri alarak beyli¤i tekrar toparlad›ysa da, bu geçici oldu. II. Ya-
kup Bey’in ölümüyle beylik kesin olarak ortadan kalkt›.
GEVHER‹,
17.-18. yüzy›lda yaflam›fl bir halk flairi. Mehmet
(Mustafa) Gevheri de denir. Yaflam› üzerindeki bilgiler aras›nda
‹stanbul’da Mehmet Bahri Pafla’n›n divan kâtipli¤ini yapt›¤›
(Prof. Köprülü), K›r›ml› oldu¤u, Suriye ve Arabistan’› gezdi¤i,
askerli¤inde Rumeli s›n›rlar›nda bulundu¤u do¤ruluk kazan-
m›flt›r. Prof. Boratav, Tameflvarl› ‹brahim Naimeddin’in “Hadi-
kat-üfl fiüheda” adl› yap›t›nda E¤ri Kalesi alaybeyi olan büyük-
babas›na yazd›¤› a¤›t›n yay›mland›¤›n› aç›klam›flt›r. Son y›llarda
bulunan bir fliirindeki “Sene bin yüz elli yaz›ld› tarih” dizesin-
den 1150’de (1737) hayatta oldu¤u anlafl›lmaktad›r. fiiirlerinde
aruz ölçüsünü baflar›yla kullanmasa bile, bu ölçüyle yazma al›fl-
kanl›¤›ndan bir söyleyifl ustal›¤› kazand›¤› anlafl›lan Gevheri’nin
koflma ve türkülerinde titizlikle arad›¤› sözcükleri dize içinde
sa¤layacaklar› uyum aç›s›ndan de¤erlendirdi¤i görülür. Bu ne-
denle divan fliirinde rastlanan sözcükleri kullanmay› sak›ncal›
bulmaz: “Yari benden böyle ayr› düflüren / Âdu mudur, engel
midir, el midir” ya da “Tuza¤›m yok avlanacak a¤›m yok / Kaç-
ma benden ben yâd avc› de¤ilim” dizelerinde görüldü¤ü gibi
sesli, sessiz harfler aç›s›ndan sözcüklerin yap›lar›na önem verir.
Kimi fliirlerinde öz ve kurulufl yönlerinden kendisinden sonra
gelen flairlere örnek olacak ustal›klara kavuflur. Sadettin Nüz-
het’in “Gevheri” (1928) adl› kitab›nda 115 deyifl vard›r.
GEV‹fiGET‹RENLER,
çiftparmakl› memeli hayvanlar›n bir
alttak›m›
(Ruminantia).
Ço¤u boynuzludur. Üstçenelerinde
kesicidifl bulunmaz. Buna karfl›l›k altçenede sekiz kesicidifli var-
d›r. Mideleri dört odal›d›r (iflkembe, börkenek, k›rkbay›r, flirden).
Bacaklar› uzun, parmaklar› iki tane ve toynakl›d›r. Otla beslenir-
ler. Ço¤unlu¤u sürü hâlinde yaflayan, sakin hayvanlard›r. Bir
k›sm› eski ça¤lardan beri evcillefltirilmifl, sütünden, etinden ve
gücünden yararlan›lmaktad›r. Dünyan›n her taraf›nda bulunurlar.
Bafll›calar› deve, s›¤›r, koyun, zürafa, geyik, antilop vb.dir.
GEY‹K,
geviflgetiren çiftpar-
makl›lardan bir memeli
(Cervus
elaphus).
Kuzey Amerika, Av-
rupa ve Asya’da yaflar. Vücut bü-
yüklü¤ü genellikle yaflad›¤› bölge-
ye göre de¤iflmekle beraber, orta-
lama olarak 2-2.80 m. uzunlu¤un-
da, 1.35 m. yüksekli¤indedir. Ge-
yikler, y›lda iki kez renk de¤ifltirir-
ler. May›s ay›nda renkleri esme-
rimt›rak k›rm›z›ya, ekim ay›nda ko-
yu kahverengi-külrengine dönü-
flür. Renk de¤ifltirme, k›llar›n dökülmesiyle olur. Geyik, ikinci
yafl›ndan itibaren her y›l düflüp yeniden ç›kan bir boynuz ç›kar›r.
Boynuzdaki çatal say›s› her y›l bir artar. Böylece boynuzuna ba-
k›larak geyi¤in yafl› bulunabilir. Genellikle sürüler hâlinde yaflar.
GEY‹KBÖCE⁄‹,
k›nkanatl›lardan bir böcek
(Lucanus
cervus).
Boyu yaklafl›k 20-60 mm.dir. Geyik boynuzunu an-
d›ran sa¤lam çeneleri vard›r. Yaprakl› a¤açlar üzerinde yaflar,
a¤aç kabu¤undaki çatlaklardan s›zan özsuyla beslenir. Kurtçuk-
lar›, çürümekte olan odunlarda ve hastal›kl› a¤açlar›n odunlar›n-
da yaflar.
GEYfiA,
çal›flt›¤› ya da ça¤r›ld›¤› yerlerde müflterilerine ince-
likle hizmet sunacak ve onlara hofl vakit geçirtecek biçimde özel
olarak yetifltirilmifl Japon k›z›. Bu k›zlar banyolardan otellere,
lokantalardan özel flölenlere de¤in türlü alanlarda hizmet görür-
lerdi. On yafl›na basm›fl k›zlar aras›nda en güzelleri seçilerek
özel okullara al›n›rlard›. Buralarda müzik, dans, güzel konuflma,
fliir okuma, çay sunma vb. geleneksel Japon inceliklerini ö¤re-
nirlerdi. Ç›rakl›k döneminden geçtikten sonra geyflal›k hizmet-
lerine al›n›rlard›. Bunlar, Bat›l›lar›n sand›¤› gibi fahifle ya da gö-
nül e¤lencesi de¤illerdi. Japon toplumunda sayg›n bir yerleri
vard›. Japon edebiyat›nda da geyflalarla ilgili fliir ve yaz›lar
önemli bir yer tutar.
GEZEGEN,
bir y›ld›z çevresinde dolanan, kendi ›fl›¤› olma-
yan gökcismi. Eskiden gezegen ad› yaln›zca Günefl Sistemi’nin
bafll›ca 9 gökcismi için kullan›l›rd›. 1963’te Bernard Y›ld›z›’n›n,
Jüpiter’in bir buçuk kat› büyüklü¤ünde en az bir yoldafl›n›n bu-
lundu¤unun anlafl›lmas› üzerine, gezegenlerin yaln›zca Günefl’e
özgü olmad›¤› kabul edilmifltir. Gezegenlerin kendi ›fl›klar› ol-
may›p çaplar› da görece küçük oldu¤undan, en güçlü teleskop-
larla bile baflka y›ld›zlara özgü gezegenlerin varl›¤› saptanama-
maktad›r.
→
GÜNEfi S‹STEM‹
GEZER, Hüseyin
(1920 Mut/‹çel), Türk heykelcisi. Güzel
Sanatlar Akademisi’nden burs alarak Paris’e gitti, bir süre hey-
kelcilik üzerine çal›flt›ktan sonra yurda döndü. 1950’de Güzel
Sanatlar Akademisi’ne asistan, 1966’da müdür ve 1969’da Re-
sim ve Heykel Müzesi müdürü oldu. Genellikle an›t heykelcili¤i
üzerinde çal›flan Gezer, an›t heykelcili¤ine, kaidenin de an›t›n
anlat›m›na kat›lmas› yönünden yenilik getirdi. Bal›kesir, Antalya,
Karabük, Polatl› gibi kentlerde bulunan Atatürk an›tlar›n›n yan›
s›ra, Dumlup›nar Zafer An›t›, ‹stanbul Belediye Saray› giriflinde-
ki an›t ve Hacettepe Üniversitesi’ndeki kompozisyonuyla tan›n›r.
GEZ‹ YAZILARI,
bir yazar›n, gezip gördü¤ü yerlerden
edindi¤i izlenimleri, bilgileri aktard›¤› yaz› türü; seyahatname.
Amaç, yurt içinde ve d›fl›nda, gezilen, görülen yerleri; do¤as›,
yerel özellikleri, insanlar› ve onlar›n yaflay›fl biçimleriyle tan›t-
makt›r. Salt gezi türünde yaz›lm›fl yap›tlar›n yan› s›ra, bu amac›
tafl›mayan yap›tlar›n kimi bölümleriyle mektuplarda gezi izle-
nimlerinin yer ald›¤› görülür. Piri Reis’in “Bahriye”si, Nam›k Ke-
mal, Abdülhak Hamit gibi sanatç›lar›n mektuplar› buna örnektir.
Ayr›ca Osmanl› döneminde yabanc› ülkelere gönderilen elçilerin
yazd›klar› sefaretnamelerin siyasal görüflmeler ve bunlara iliflkin
yorumlar d›fl›nda kalan bölümleri de seyahatname niteli¤i tafl›r.
GILGAMIfi DESTANI,
Uruk Kral› G›lgam›fl’›n serüvenle-
rini anlatan destan. 12 tabletten oluflan destan›n çiviyaz›s›yla
Akadl› yaz›c›lar taraf›ndan ‹.Ö. 2000 y›l›nda yaz›ld›¤› san›lmak-
tad›r. G›lgam›fl Destan›, Kral G›lgam›fl’›n ölümsüzlü¤ü aray›fl›n›
anlat›r. G›lgam›fl, çok ak›ll› ve çok çal›flkan bir genç krald›r. Hal-
k›n›n da kendisi gibi hiç bofl oturmamas›n› ister. Bütün delikan-
