çok serbestlik tan›nd›. 1945’e kadar süren tek parti rejimi s›ras›n-
da giderek anayasa egemenli¤i yerine hükümet egemenli¤i ve
meclis egemenli¤i görüldü. 1945’te çok partili sisteme geçilince
1924 anayasas› yetersiz kald›. 1950’de iktidara gelen Demokrat
Parti, bu yetersizlik ve boflluklardan yararlanarak antidemokratik
ve keyfî bir yönetim uygulad›. Bu tutum 27 May›s 1960 hareke-
tine yol açt›. 27 May›s’tan sonra Millî Birlik Komitesi (MBK) ta-
raf›ndan ç›kart›lan 1 say›l› kanunla 1924 Anayasas›’n›n baz› hü-
kümleri yürürlükten kald›r›ld› ve baz›lar› da de¤ifltirildi. Böylece
oluflturulan geçifl dönemi anayasas›nda MBK taraf›ndan kabul
edilen bir yasayla temsilciler meclisi kurulmas› öngörüldü. Bu
meclis, MBK ile birlikte Kurucu Meclis ad› alt›nda 1961 anaya-
sas›n› haz›rlad›. Haz›rlanan anayasa 27 May›s 1961’de Kurucu
Meclis taraf›ndan kabul edildi. 9 Temmuz 1961’de yap›lan refe-
randumla da kabul edilerek yürürlü¤e girdi. Yeni anayasada ya-
sama yetkisi, Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu ad›nda iki
meclise verildi. Yasalar›n kabulünde son söz Millet Meclisi’nin-
di. Yürütme organ›, cumhurbaflkan› ve bakanlar kurulundan olu-
fluyordu. Yürütme organ›, yetkisini eski anayasalarda oldu¤u gi-
bi meclisten de¤il, do¤rudan do¤ruya anayasadan al›yordu.
Böylece Meclis hükümeti sistemi terk edilmifl ve kuvvetlerin
eflitli¤i ilkesine dayanan parlamenter sisteme geçilmifl oldu.
Yarg› yetkisi, Türk milleti ad›na ba¤›ms›z mahkemelere verildi.
Yarg›çlar›n ba¤›ms›zl›¤› teminat alt›na al›nd›. ‹lk kez bu anaya-
sayla, yasalar›n ve meclis içtüzüklerinin anayasaya uygunlu¤u-
nu denetlemekle görevli Anayasa Mahkemesi kuruldu. Önceki
anayasalarda hiç belirtilmemifl olan sosyal haklara bu anayasa-
da yer verildi. Gene eski anayasalarda görülmeyen, demokrasi-
nin vazgeçilmez güvencesi sayd›¤› siyasal partileri de anayasal
düzeyde ele ald›. Partilerin ancak belli durumlarda Anayasa
Mahkemesi taraf›ndan kapat›labilece¤ini kabul etti. 1971 muht›-
ras›ndan sonra 1961 Anayasas›’nda baz› önemli de¤ifliklikler
gerçeklefltirildi. Devletin ve yürütmenin güçlenmesi, baz› temel
hak ve özgürlüklerin, millî güvenli¤in tehlikeye düflmesi hâlinde
s›n›rlanabilmesi için gerekli görülen de¤ifliklikler yap›ld›. Anaya-
sa Mahkemesi’nin ve Dan›fltay’›n yetkileri s›n›rland›r›ld›. Devlet
Güvenlik Mahkemeleri kurulmas›n› öngören f›kralar eklendi.
1980 y›l›na kadar baflka bir de¤ifliklik yap›lmad›. 12 Eylül
1980’de yap›lan harekât sonucunda ilk önce anayasan›n tamam›
ask›ya al›nd›. Daha sonra baz› maddelerinin yürürlükte oldu¤u
aç›kland›. Millî Güvenlik Konseyi (MGK) ve valiler taraf›ndan se-
çilen 150 üyeden oluflan Dan›flma Meclisi kuruldu. Dan›flma
Meclisi’nin kendi içinden seçti¤i bir komisyon taraf›ndan haz›r-
lanan yeni anayasa, Dan›flma Meclisi’nde görüflülerek oyland› ve
kabul edildi. Daha sonra MGK taraf›ndan görüflüldü ve baz› de-
¤ifliklikler yap›larak son fleklini ald›. 7 Kas›m 1982’de halkoyuna
sunularak kabul edildi. 1982 anayasas›yla baz› yeni kurumlar
oluflturuldu. Yasama görevi, 400 üyeli tek bir meclise verildi.
Cumhurbaflkan›n›n yetkileri art›r›ld›. Anayasaya eklenen geçici
maddelerle MGK Baflkan› Kenan Evren, anayasan›n kabulüyle
birlikte cumhurbaflkan› s›fat›n› ald›. TBMM’nin seçilip göreve
bafllamas›ndan sonra MGK’nin alt› y›ll›k bir süre için cumhur-
baflkanl›¤› konseyi hâline dönüflmesi ve konsey üyelerinin bu
süre içinde TBMM üyelerinin özlük haklar› ile dokunulmazl›kla-
r›na sahip olmas› benimsendi ve bu konseyin görevi cumhur-
baflkan›na çeflitli konularda dan›flmanl›k yapmak olarak belirlen-
di. 12 Eylül öncesinde siyasal parti yöneticisi konumunda olan
kiflilerin 10 y›l için parti kuramayacaklar›, kurulan partilere üye
olamayacaklar›, ba¤›ms›z olarak da aday olamayacaklar› bir ge-
çici maddeyle anayasaya eklendi. 1982 Anayasas› bir bafllang›ç
metni ve yedi k›s›m içinde 177 esas ve 16 geçici maddeden olu-
flan uzun bir anayasad›r. De¤ifltirilmesiyle ilgili 175. maddeye
göre anayasa de¤iflikli¤i TBMM üye say›s›n›n en az üçte biri ta-
raf›ndan önerilerek meclis tam say›s›n›n üçte iki ço¤unlu¤unca
kabulüyle gerçekleflebilir. Gene madde de¤iflikli¤iyle ilgili olarak
cumhurbaflkan›na de¤ifliklik önerisini halkoyuna sunma yetkisi
tan›nm›flt›r. 1995 y›l›nda TBMM’de yer alan tüm partilerin kat›l›-
m›yla 1982 Anayasas›’n›n 15 maddesinin de¤ifltirilmesi kabul
edildi.
AND, Metin
(1927 ‹stanbul), yazar. ‹lk ve ortaö¤renimini
Galatasaray Lisesi’nde, yüksekö¤renimini ‹stanbul Hukuk Fa-
kültesi’nde tamamlad›. 1956’da Rockfeller bursu alarak bir bu-
çuk y›l Avrupa ve ABD’de sahne sanatlar› üzerine araflt›rmalar
yapt›. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi’nde
ö¤retim görevlisi oldu ve “Meflrutiyet Ça¤› Siyasal, Hukuk ve
Toplumsal Düzeninin Türk Tiyatrosuna Etkisi” konusundaki te-
zi ile doktoras›n› verdi. Bu fakültede ve Siyasal Bilgiler Fakülte-
si Bas›n ve Yay›n Yüksek Okulu’nda ö¤retim görevlisi olarak ça-
l›flt› ve profesör oldu. ‹lk yaz›lar›n› Forum dergisinde (1956) ya-
y›mlayan Metin And, daha sonra De¤iflim, Dost, Türk Dili der-
gileriyle Ulus, Vatan, Milliyet Sanat dergi ve gazetelerinde elefl-
tiri ve inceleme yaz›lar› yazd›. “Geleneksel Türk Tiyatrosu” adl›
kitab› ile 1970 Türk Dil Kurumu Bilim Ödülü’nü, Türkiye ‹fl Ban-
kas›’nca düzenlenen “Kültürel Etkinliklerde Malî, S›naî ve Ticarî
Büyük Kurulufllar›n Rolü Ne Olmal›d›r?” konulu yar›flmada da bi-
rincilik ödülünü ald› (1980). Ayr›ca Metin And 1983’te Sedat Si-
mavi Vakf› Sosyal Bilimler Ödülü’nü, 1986’da da Légion d’Hon-
neur niflan›n›n “officier” unvan›n› ald›. And’›n önemli yap›tlar›:
“100 Soruda Türk Tiyatrosu” (1970), “Meflrutiyet Döneminde
Türk Tiyatrosu 1908-23” (1971), “Tanzimat ve ‹stibdat Döne-
minde Türk Tiyatrosu” (1972), “Tiyatro K›lavuzu” (1973), “Os-
manl› Tiyatrosu” (1976), “Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu”
(1977), “‹nsanüstülük Tasl›yanlar›n ‹ç Yüzü” (1981), “Cumhuri-
yet Dönemi Türk Tiyatrosu” (1983), “Türk Tiyatro Tarihi” (1994,
“Bale ve Opera Sahnelerinde Kanunî Süleyman ‹mgesi” (1999).
ANDAY, Melih Cevdet
(1915 ‹stanbul-2002 ‹stanbul),
flair, yazar. ‹lkö¤renimini Kad›-
köy 35. ‹lkokul’da (1928), orta-
ö¤renimini Kad›köy Ortaokulu
(1931) ve Ankara Gazi Lise-
si’nde (1936) tamamlad›. Top-
lumbilim ö¤renimi için gitti¤i
Belçika’da, II. Dünya Savafl›’n›n
ç›kmas› nedeniyle, iki y›l kala-
rak yurda döndü. Milli E¤itim
Bakanl›¤› Yay›m Müdürlü-
¤ü’nde görev ald›. Bir süre de
AND, Metin
38
