ISININ YAYILMASI
326
¤ini ancak üstün ›rk›n zaferi kurtarabilir.” Irkç›l›k kavram› ve ona
temel oluflturan düflünceler, çeflitli düflünürler taraf›ndan geliflti-
rilmifl, Nazi politikac› ve propagandac›lar› taraf›ndan da bu konu-
da “deneyler” ve “araflt›rmalar” yap›lm›flt›r. Irkç›l›k politikas› so-
nucunda, II. Dünya Savafl›’nda milyonlarca insan toplama kamp-
lar›nda öldü. Günümüzde de dünyada resmen ›rkç›l›k uygulayan
(Güney Afrika Cumhuriyeti vb.) ülkeler vard›r. Fakat Birleflmifl
Milletler ve birçok uluslararas› örgüt, ›rkç›l›¤› yasaklayan karar-
lar alm›fl, bu yasak hemen hemen bütün ülkelerin anayasalar›na
da girmifltir.
ISININ YAYILMASI,
›s›n›n bir yerden baflka bir yere iletim
(kondüksiyon), tafl›n›m (konveksiyon) ve ›fl›n›m (radyasyon)
yoluyla akmas›. ‹letim ya da iletkenlikle yay›lma (atefl tutulan
maflan›n elle tutulan bölümünün ›s›nmas›, bir ucundan ›s›t›lan
demir bir çubu¤un öteki ucunun da ›s›nmas›), iki noktas› ara-
s›nda s›cakl›k fark› bulunan cismin içinde, görünür herhangi bir
hareket olmaks›z›n ›s›n›n yer de¤ifltirmesidir.
ISIRGAN
, ›s›rgangillerden bir ot (Urtica). Il›man bölgelerde
harabeliklerde, duvar diplerinde s›k rastlan›r. Her taraf› sert, ya-
k›c› tüylerle kapl›d›r. Is›rgan otunun tüyleri, k›r›l›nca kar›nca asi-
di denilen çok kafl›nd›r›c› bir madde ç›kar›r. Boyu 1 m.yi aflabi-
lir. Yapraklar› almafl›k ya da karfl›t, çiçekleri birevcikli ve yefli-
limsidir. Büyük ›s›rgan, küçük ›s›rgan, yak›c› ›s›rgan, kuru ›s›r-
gan gibi birçok türü vard›r.
ISKARMOZ
, gemilerin kaburgalar›n› oluflturan e¤ri a¤açla-
r›n ad›. Eskiden a¤aç gemi yap›m›nda postalar sekiz parçadan
oluflurdu. Bunlar omurgadan bafllayarak döflek, yar›m döflek,
döflek kapa¤›; e¤e göve, ›skarmoz, bir voltal›, iki voltal›yd›. Gü-
nümüzde de küçük deniz araçlar› yapan ustalar aras›nda yekpa-
re kesilmifl postalar da bu adla an›l›r.
ISLAHAT FERMANI,
Âli Pafla’n›n sadrazaml›¤› s›ras›nda
Abdülmecit’in yay›mlad›¤› ünlü ferman (28 fiubat 1856). 1839
Gülhane Hatt›hümayunu (Tanzimat Ferman›) ile giriflilen ›slaha-
ta ek birtak›m ›slahat (iyilefltirme) önlemlerini öngörüyordu. Bu
nedenle fermana “Tanzimat› Hayriye” de dendi. Bütün devlet
adamlar› ve az›nl›klar›n önderleri önünde Bab›âli’de okundu.
Gülhane Hatt›, ‹ngilizler ile imzalanan ticaret antlaflmas›n›
(1838) izlemifl, 1856 ferman› ise Paris Antlaflmas›’ndan alt› haf-
ta önce ilân edilmiflti. Her iki fermanda da a¤›rl›kl› konular, az›n-
l›k haklar›yla ilgiliydi. Islahat Ferman› ise az›nl›k haklar›n› daha
da geniflletiyor, Rum, Ermeni, Yahudi din ve cemaat önderleri
önünde okunarak güvence veriyordu. Bu niteli¤i ile özellikle bu
ferman, Bat› emperyalizminin Osmanl› Devleti’ni sömürgelifltir-
me sürecinde bir baflka ad›m› oluflturuyordu. Rus Çarl›¤›, K›r›m
Savafl›’na bahane olarak Osmanl› uyru¤undaki Hristiyan hakla-
r›n› ileri sürmüfltü. Osmanl› uyru¤undaki Müslüman olmayan
az›nl›klar›n sözcülü¤ünü ve koruyuculu¤unu Rusya’ya kapt›r-
mak istemeyen ‹ngilizler ile Frans›zlar bu konudaki ortak tutu-
mu belirlemek için Viyana’da bir konferans düzenlediler. Bu
konferansta Rusya, Hristiyan uyru¤un haklar›n›n Avrupa devlet-
lerinin güvencesi alt›na al›nmas›n›, ‹ngilizler din özgürlü¤ü ile
hukuk eflitli¤i sa¤lanmas›n›, Frans›zlar ise Hristiyan uyruk ile
Müslüman halk›n her bak›mdan eflitli¤ini savunuyordu. Os-
manl› ‹mparatorlu¤u Frans›z tezini kabul etti ve Paris Antlaflma-
s›’na yetifltirmek için acele fermanlaflt›rd›. K›saca 1856 Tanzimat
Ferman› Frans›z tezinin bir program›d›r. Bu konuda 1839 Tan-
zimat Ferman›’na 20 madde ekleniyordu. Bu maddeler, Hristi-
yanlar ile Müslümanlar›n yasa önünde eflitli¤i, devlet hizmetle-
rine ve askerli¤e Hristiyanlar›n da kat›lmas›, din e¤itiminde her-
kese özgürlük, Hristiyanlardan da Müslümanlar kadar vergi
al›nmas›, iltizam usulünün kald›r›lmas› vb. az›nl›k hak ve özgür-
lüklerini içeriyordu.
ISLAHEV‹
, suç iflleyen 18 yafl›ndan küçük gençleri ve çocuk-
lar› ›slah etmek amac›yla Türk Ceza Yasas› gere¤ince faaliyette
bulunan kurum. Küçük yafltaki mahkûmlar›n infazlar›n›n büyük-
lerle bir arada yap›lmas›n›n do¤urdu¤u psikolojik sorunlar nede-
niyle bu yola baflvuruldu. Türkiye’de ilk kez 1937’de Edirne’de
bir çocuk ›slahevi aç›ld›. Bugün Ankara, Elaz›¤ ve ‹zmir’de kurul-
mufl ›slahevi ve çocuk cezaevlerinde çocuklar›n psikolojik so-
runlar›yla ilgilenilir ve çocuklar, yeteneklerine uygun sanat dal-
lar›na yönlendirilerek topluma kazand›r›lmaya çal›fl›l›r.
ISPANAK
, ikiçeneklilerin ›spanakgiller familyas›ndan, son-
bahar ve k›fl sebzesi olarak yetifltirilen bitki (Spinacia oleracea).
15. yüzy›lda Avrupa’ya götürülen bu bitkinin anayurdu Anado-
lu’dur. ‹ki y›ll›k ve ikievciklidir. Salk›m biçimindeki çiçekleri taç-
s›zd›r. Ispanak, protein, A, C vitaminleri, demir ve iyot tafl›yan
de¤erli bir besindir. Eskiden yapra¤›ndan kolonya ve likörleri
boyamak için yeflil bir boya ç›kar›l›rd›.
ISPARTA
, Akdeniz Bölgesi’nin kuzeybat›s›nda, Göller Yöre-
si’nde il ve bu ilin merkezi olan kent. Kuzey ve bat›da Afyonka-
rahisar, do¤uda Konya, güneyde Antalya ve Burdur illeriyle s›-
n›rlan›r. Komflusu Burdur iliyle yerflekilleri bak›m›ndan kendine
özgü yanlar› olan bir yörede yer al›r. Antalya Körfezi’nin iki ya-
n›ndan ‹ç Anadolu’ya sokulan Bat› Toroslar’›n birbirine kar›flt›¤›
bu yörede yerflekilleri bafll›ca üç ana bafll›k alt›nda toplanabilir:
a) Da¤lar, b) Da¤ s›ralar› aras›nda yerleflmifl ve onlar›n do¤rul-
tular›na uygun olarak s›ralanan çukur ovalar, c) Bu ovalar›n en
alçak kesimlerine yerleflmifl göller ve kapal› havzalar. Da¤lardan
bafll›cas›, Bat› Toroslar’›n en kuzey kolu olan ve iki çukur alan
aras›nda sürekli bir s›ra meydana getiren Sultan Da¤lar›’d›r. Bu
da¤lar›n bat› etekleri il topraklar› içinde kal›r. E¤ridir ve Kovada
gölleri bütünüyle, Beyflehir ve Burdur göllerinin bir bölümü il
s›n›rlar› içindedir. Bölgede kalkerli kayaçlar›n çok yayg›n olma-
s›, bir k›s›m akarsular›n 盤›rlar›n›n baz› kesimlerinde yeralt› ak›-
fl› durumuna geçmelerine neden olur. Bu yeralt› sular›, baz›
mevsimlerde ovalar›n çukur yerlerinde yüze kadar ç›karak geçi-
ci göller ya da batakl›klar oluflturur. Akdeniz’in ‹ç Anadolu’ya
komflu bir yöresinde bulunan Isparta ilinin iklimi, Akdeniz ve ‹ç
Anadolu’nun ortak özelliklerini tafl›r. S›cakl›k rejimi bak›m›ndan
‹ç Anadolu’ya yak›nl›k gösterirse de, ya¤›fl rejimiyle daha çok
Akdeniz’in özelliklerine yak›nd›r. Örne¤in Isparta il merkezinde
en so¤uk ay›n ortalamas› 1,8º (ocak), en s›cak ay›nki ise 23,2º-
dir (a¤ustos). 620 mm. olan y›ll›k ortalama ya¤›fl›n mevsimlere
düflen paylar› flöyledir: K›fl 280, ilkbahar 199, yaz 59 ve sonba-
har 101 mm. Görüldü¤ü gibi, en ya¤›fll› mevsim k›flt›r ve k›y›-
