‹DAM
330
sonras›nda ilkokuldan sonra aç›lan bütün yedi s›n›fl› okullara
idadî dendi. Sultanîler ile idadîler birleflti. Cumhuriyet’ten son-
ra hepsi lise ad›n› ald›.
‹DAM
, hukuk yasalar›na uygun olarak öldürme ve ölüm ceza-
s›na mahkûm olan kimse hakk›nda uygulanan infaz ifllemi. Ta-
rihin her döneminde, her ülkede çeflitli idam biçimleri uygu-
lanm›flt›r. Ça¤›m›zda ise, idam cezalar› azalmaktad›r. Bat› Avru-
pa ülkelerinin ço¤unda ve ABD’nin kimi eyaletlerinde, bu ceza
art›k uygulanmamaktad›r. Türk Ceza Kanunu’nda idam›n nas›l
ve hangi durumlarda yap›laca¤›, 1965 y›l›nda yürürlü¤e konan
bir kanunda belirtilmifltir. Buna göre Türkiye’de idam, suçluyu
asma yoluyla infaz edilir. Mahkûmun ba¤l› oldu¤u din ve mez-
hebin bayram ve özel günlerinde infaz ifllemi yap›lmaz. Ba¤›m-
s›z yarg› organlar› taraf›ndan verilen idam karar›, önce bakan-
lar kurulunda görüflülür ve bir baflbakanl›k tezkeresiyle yasama
organ›na aktar›l›r. Yasama organ›n›n karar› onaylamas›ndan
sonra, bir yasa ifllemi görmeye bafllayan karar, cumhurbaflka-
n›n›n onay›na sunulur. Cumhurbaflkan›, yasa statüsündeki bu
karar› imzalar. Karar, Resmî Gazete’de yay›nland›¤› anda yürür-
lü¤e girer.
‹DD‹ANAME
, savc›n›n, davayla ilgili iddialar›n› toplam›fl ol-
du¤u ve soruflturma sonunda mahkemede okudu¤u yaz›. ‹ddi-
aname, kamu davas› yoluyla kovuflturulan ya da kiflisel flikâyete
ba¤l› bir eylemin son soruflturmas›n›n yap›labilmesi, yani san›k
hakk›nda mahkûmiyet ya da beraat karar› verilebilmesi için iddia
makam›nca (savc›l›k) düzenlenen yaz›l› belgedir. Buna dava di-
lekçesi de eklenebilir. Bir iddianamede, san›¤›n eylemi, suç sa-
y›lan fiil, suçun yasal ögeleri, uygulanacak yasa maddeleri, du-
ruflman›n yap›laca¤› mahkeme, kan›tlar vb. bulunur.
‹DEA
, Platon’un idealist felsefesinde, her biri de¤iflmez bir
gerçekli¤i karfl›layan ve duyulur dünyadaki de¤iflken gerçeklik-
lerin özünü oluflturan yetkin gerçeklik.
‹DEAL‹ZM
, tüm varl›¤› düflünceye indirgeyen ve düflüncenin
d›fl›nda tüm nesnel gerçekli¤i ya da maddî gerçekli¤i yads›yan
ö¤retilerin genel ad›.
‹DEOLOJ‹
, bir toplumda ya da bir toplum s›n›f›nda ortaya ç›-
kan ve özellikle toplumsal yaflam koflullar›n›n düzenlenmesi ve
dönüfltürülmesini öngören sistemli düflünce.
‹DR‹S
, Kuran’da ad› geçen bir peygamber. Cebrail’in vahiy ge-
tirdi¤i ilk peygamber oldu¤u söylenir. Efsaneye göre Tanr›’ya,
melekleri bile flafl›rtacak ölçüde tap›n›rm›fl. Bu nedenle Azrail,
can›n› alamam›fl, gö¤e a¤m›fl. ‹lk yaz› yazan, ilk giysi diken in-
san›n ‹dris oldu¤una inan›l›r. Terzili¤in piri ‹dris’tir. Cennetteki
u¤rafl›n›n, cennetliklere giysiler dikmek oldu¤u söylenir.
‹GLU
, Eskimo kulübesi. Mevsimlik konut olarak kullan›lan
bu kulübe, kar ve buz katmanlar›n›n dairesel olarak üst üste
yerlefltirilmesiyle yap›l›r. Yaln›z k›fl aylar›nda kullan›lan bir ya-
p› tipidir. ‹glu yapan Eskimo, ifle içeriden bafllar ve bir kubbe
oluflturur, sonra kap› ifllevi gören bir ç›k›fl yeri açarak d›flar›
ç›kar. Daha çok konar göçerlik ve av için yap›l›r.
‹GUANA
, iguanagillerden, iri bir kertenkele (‹guana). Ame-
rika’n›n s›cak bölgelerinde yaflar. Boyu, kuyru¤uyla birlikte 1,8
m., a¤›rl›¤› 15 kg. kadard›r. Dili kal›n ve a¤›z taban›na yap›fl›k,
gözkapaklar› hareketli, parmaklar› sivri, kuyruklar› uzundur.
S›rt›nda ve kuyru¤unun üstünde dikenli yeleler, gerdan›nda
sark›k bir deri vard›r. Yumurtayla üreyen bu hayvanlar akarsu
k›y›lar›ndaki ormanl›k yerlerde yaflar, bitkilerle beslenirler. Et-
leri ve yumurtalar› yerlilerce sevilerek yenir.
‹⁄DE
, ikiçeneklilerin i¤degil-
ler familyas›ndan, Akdeniz ikli-
minde yetiflen bitki cinsi (Ela-
eagnus). Ço¤unlukla çal›, kimi
zaman da a¤aç durumundad›r.
K›fl›n yapra¤›n› döker. Çiçekle-
ri sar› renkli ve güzel kokulu-
dur. Meyvesi zeytin biçiminde,
deri gibi sert ve parlak k›z›l›ms›
sar› kabuklu, eti beyaz, unlu,
mayhofl ve burukçad›r. Hepsi
de kuzey yar›kürede bulunan
10 kadar türü vard›r. Türki-
ye’nin her yerinde yetiflir.
‹HRACAT
, bir ülkenin, ürünlerini baflka ülkelere satmas›
ve sat›lan mallar›n tümü; d›flsat›m; eksport. Türkiye, ihracat›-
n›n en büyük bölümünü Avrupa Birli¤i ülkelerine yapmakta-
d›r. Türkiye’nin ihraç etti¤i mallar aras›nda miktar ve de¤er
olarak en büyük bölümü imalat ürünleri oluflturur.
‹K‹ÇENEKL‹LER
, kapal›tohumlu bitkilerin embriyonunda
iki çenek bulunan s›n›f›; çiftçenekliler (Dicotyledoneae). Kök ve
gövdelerinde kambiyum tabakas› vard›r. Bu nedenle gövdeleri
her y›l kal›nlafl›r ve kesitinde, merkezden çevreye do¤ru dizilmifl
halkalar görülür. Yaprak biçimleri çok çeflitlidir. Yaklafl›k
200.000 türü bulunur. Odunsu olanlar sö¤üt, kay›n, mefle, kes-
tane, manolya vb.; otsu olanlar lahana, gül, fasulye, ball›baba,
maydanoz, han›meli vb.dir.
‹K‹NC‹ DÜNYA SAVAfiI
→
DÜNYA SAVAfiI II
‹K‹Z
, bir do¤umda dünyaya gelen iki kardefl. Gerçek ikizler (tek
yumurta ikizleri) döllenmeden sonra, yumurtan›n bölünmesiyle
oluflur. Yumurtan›n ikiye ayr›lmas› ilk mitozdan sonra olur; yu-
murtan›n özdefl olan her bir yar›s›ndan birbirine t›pat›p benze-
yen iki yavru oluflur. Yalanc› ikizler ise (ayr› yumurta ikizleri) iki
ayr› spermatozoitin iki ayr› yumurta ile ayn› ve ard›fl›k zamanlar-
da döllenmesinden meydana gelir. Oluflan bireyler ikiz olmayan
kardefller gibi az çok benzer olabilece¤i gibi, karfl›t cinsiyette de
olabilir. Gerçek ikizler genellikle tek eteneye ba¤l›d›r. ‹kisi de
ayn› amnios torbas›n›n içinde bulunur. Bu ikizler ömürleri bo-
yunca beden ve ruh bak›m›ndan küçük benzerlikler gösterirler.
‹kizlerin incelenmesiyle (ikizler metodu) biyoloji, kal›t›m ve pa-
taloji alan›nda birçok nokta aç›kl›¤a kavuflmufltur. ‹kiz gebelik,
nispeten seyrek görülür. ‹kiz olma olas›l›¤›, yaklafl›k olarak bin-
de birdir.
