‹,
Türk alfabesinin on ikinci harfi. sesbilim bak›m›ndan, ince,
dar ve düz ünlü. S›n›flama ve s›ralamalarda, maddelerin s›ras›
harflerle gösterildi¤inde, on ikinci maddenin bafl›na getirilir. Fi-
zikte, elektrik ak›m› fliddetini, matematikte, kartezyen koordinat
sisteminde X ekseni üzerindeki birim vektörü ve karmafl›k say›-
lar›n temel birimi olan A-1 say›s›n› gösterir.
‹B‹B‹K
→
ÇAVUfiKUfiU
‹BN‹ S‹NA
(980 Buhara/Afflane - 1037 Hemedan), Türk/‹slâm
hekimi ve filozofu. Bat›’da Avicenna diye an›l›r. Samano¤ullar›
saray kâtiplerinden Abdullah bin Sina’n›n o¤ludur. Babas›ndan
ve ça¤›n›n ünlü bilginlerinden özel dersler ald›; bilim, felsefe, din
konular›nda genifl araflt›rmalar yapt›. T›p ve tabiiyat (biyoloji) bi-
limlerinde ileri gitti. Daha 17 yafl›ndayken Buhara prensini
önemli bir hastal›ktan kurtard›. Bundan sonra saraya al›nd›. Sa-
mano¤ullar›’n›n düflmesi ve babas›n›n ölümünden sonra Harizm,
Horasan ve Cürcan’a gitti. Bütün Eski Anadolu ve Yunan filozof-
lar›n› da inceledi. Farabi ve Ebu Bekir Razi’nin etkisinde kald›.
Aristoteles’e özel e¤ilimi vard›. Din ile felsefeyi birlefltirmeye u¤-
rafl›yordu. Felsefesini yarat›l›fl-ahret, peygamberlik, Tanr› bilgisi
temelleri üzerine oturttu. Bu bak›mdan tam bir Orta Ça¤ filozofu-
dur. Dinsel konular› kavray›fl› fleriatç›, do¤a olaylar›na bak›fl› ta-
savvufidir. Tasavvufta yeni-Platoncu felsefe ile ‹slâm felsefesini
ba¤daflt›rd›. Ak›l konusunda Aristoteles’ten de, Farabi’den de ay-
r›ld›¤› hâlde, gerek bu konuda gerek ruh ve bilgi konusunda, ça-
¤›nda, bilinenlerden öte bir fley getirmedi. Bütün bilgi sistemi
içinde yer yer ak›lc›l›k, deneycilik, matematik e¤ilimleri gösterdi.
Bu bak›mdan Orta Ça¤ Avrupas›’ndan ileri, Rönesans düzeyin-
dedir. Ustas› Farabi’nin etkisi ile musiki konular› üstünde de
durdu. Hekimlik dal›nda, tarihinin seçkin adlar›ndan biridir. ‹lk
önemli yap›t› “Kitab-üfl fiifa”d›r (fiifa Kitab›). 5 ciltlik bir t›p an-
siklopedisi olan “Al Kanun Fi’t T›p” (T›p Kanunu), do¤uda ve ba-
t›da uzun y›llar hekimlik e¤itiminde kullan›lm›flt›r. Öbür yap›tlar›
“Kitab-ün Necat” (Kurtulufl Kitab›) ile Farsça “Daniflname”dir.
‹BRAH‹M MÜTEFERR‹KA
(1674 Kolozsvar - 1745 ‹s-
tanbul), Osmanl› ‹mparatorlu¤u’nda ilk matbaan›n kurucusu.
Aslen Macar ya da Erdelli oldu¤u san›lmaktad›r. Erdel’de papaz-
l›k ö¤renimi ve e¤itimi gördü. 1692 y›l›nda Macar ‹syan›’nda
Osmanl›lara tutsak oldu, ‹stanbul’a gönderildi. ‹stanbul’da Müs-
lüman oldu ve bir süre sonra da müteferrikal›¤a getirildi. Müte-
ferrika olarak Avusturya ordular› baflkomutan› Prens Eugéne ile
Mora meselesi konusunda görüflmelere kat›ld›. Fakat Osmanl›
tarihindeki as›l önemi, yazd›¤› risalelerden ve matbaan›n kuru-
luflunda oynad›¤› rolden ileri gelir. Yazd›¤› risalelerde 15. yüz-
y›l sonlar›ndan itibaren dünyada ve Avrupa’da meydana gelen
geliflmeleri (Amerika k›tas›n›n keflfi, dünya ticaretindeki gelifl-
meler, Avrupal›lar›n yeni k›ta ve denizlerdeki faaliyetleri gibi),
Osmanl› toplumunun ve tüm ‹slâm âleminin bu geliflmeler kar-
fl›s›nda gösterdi¤i ilgisizli¤in tehlikelerini anlatt›. Bu konularla
ilgili olarak yazd›¤› “Risale-i ‹slâmiye” ve “Usul-ül Hikem fî Ni-
zam-ül Ümem” adl› iki risalede ilk defa Nizam› Cedit deyimini
kullanarak Avrupa’daki iktisadî geliflmeleri, askerî alanda taktik
ve stratejik yenilikleri, yeni silâhlar› ve bunlar›n Osmanl› ordu-
sunca kabulünü savundu. 1727 y›l›nda Yirmisekiz Çelebi Meh-
met Efendi’nin o¤lu Sait Mehmet Efendi ile birlikte Arap harfle-
riyle bask› yapan ilk Osmanl› matbaas›n› kurdu. ‹brahim Müte-
ferrika’n›n kurdu¤u bu matbaa 1742 y›l›na kadar aral›ks›z çal›fl-
t›, bu süre içinde 17 eser bast›.
‹BRANÎLER
, ‹lk Ça¤’da bugünkü Filistin’de yaflam›fl olan
‹
328
