‹NCE KENARLI MERCEK
333
nucu ‹lhanl›lar’›n s›n›r› F›rat, Kafkaslar ve Maveraünnehir’e ulafl-
t›. Bu da, afla¤› yukar› Sasani ‹mparatorlu¤u’nun s›n›rlar› idi.
Abaka Han’›n yerine geçen Teküder, Müslüman olarak Ahmet
Han ad›n› ald›. Ahmet Han’dan sonra ‹lhanl›lar Devleti içinde
büyük iktisadî, dinî bunal›mlar ç›kt›ysa da Gazan Han zaman›n-
da bu bunal›mlar bir dereceye kadar atlat›ld›. Gazan Han ile bir-
likte ‹lhanl› Devleti, göçebe bir Mo¤ol Devleti olmaktan ç›karak,
‹ran kültürünün, eski ‹ran devlet geleneklerinin a¤›r bast›¤› bir
devlet hâline geldi. Gazan Han ile birlikte ‹slâm dini de kesin
olarak yerleflti. ‹ranl› unsurlar devlet idaresinde a¤›r basmaya,
daha çok yer iflgal etmeye bafllad›lar. fiiî mezhebine daha çok
hoflgörü gösterilir oldu. ‹lhanl› Devleti Ebu Sait Bahad›r Han’›n
ölümünden sonra (1335) parçaland›, birçok Mo¤ol prensi tahta
ç›kt›ysa da hiçbiri devletin birli¤ini sa¤layamad›. 1335 y›l›nda
‹lhanl›lar Devleti kesin olarak ortadan kalkt›.
‹L‹K
, kemiklerin iç boflluklar›n› dolduran, k›rm›z› ya da sar›m-
s› renkli, peltemsi, ya¤l› madde.
‹LK ÇA⁄
, yaz›n›n
bulunmas›ndan,
‹.S. 4.-5. yüzy›la ka-
dar sürdü¤ü kabul
edilen ça¤. ‹nsanl›k
tarihinin, tarihönce-
si dönemden sonra
gelen ilk ça¤d›r. ‹lk
Ça¤ sözüyle, genel
olarak, en eski uygarl›klar›n tarihi belirtilir. Dar anlamda ise Sü-
merler, M›s›rl›lar, Babilliler, Asurlular, Urartular, Frigler, Lidyal›-
lar, Yunanl›lar ve Romal›lar gibi Yak›n Do¤u’daki uygarl›klar›n ta-
rihi anlafl›l›r. Bu devletler, dört bin y›ll›k bir süreç içinde günü-
müz uygarl›¤›n›n temellerini atm›fllard›r. Ayn› ça¤da baflka böl-
gelerde de devletler ve uygarl›klar vard› (Hint, Çin vb. uygarl›k-
lar›). ‹lk Ça¤’›n bitimini belirleyen tarih tart›flmal›d›r. Genel olarak
Roma ‹mparatorlu¤u’nun ikiye ayr›ld›¤› tarih olan ‹.S. 395 ya da
Bat› Roma ‹mparatorlu¤u’nun y›k›ld›¤› ‹.S. 476 y›l› kabul edilir.
‹LT‹ZAM
, Osmanl› Devleti’nde, mülkiyeti ve tasarrufu devlete
ait baz› kaynaklar›n gelirini, bu geliri devlete toptan ödeyip daha
sonra halktan kendisi tahsil edecek bir kimseye devretme. ‹lti-
zam usulü, maden, gümrük, de¤irmen gelirlerinin vergilendiril-
mesinde eskiden beri kullan›l›yordu. 16. yüzy›l›n ikinci yar›s›nda
“dirlik” düzeni bozulmaya bafllay›nca, eski dirliklerin geliri de bu
yolla toplanmaya baflland›. Devlet, vergi kaynaklar›n›n y›ll›k ver-
gi tutarlar›n›, belli bir miktar üzerinden (mukataa) aç›k art›rmay-
la bir y›ll›¤›na, art›rmay› kazanan kifliye (mültezim) devrediyordu.
Mukataay› sat›n alan kimse, daha sonra devlete ödedi¤i bedeli
halktan topluyor, bu arada kazanç sa¤lamay› da amaçl›yordu. Bu
yolla mültezimler büyük servetler biriktirdiler. Özellikle 19. yüz-
y›l›n ikinci yar›s›ndan sonra devlete kafa tutar hâle geldiler.
1856’da Tanzimat ile birlikte iltizam usulü resmen kald›r›ld›ysa
da, bir vergi toplama yöntemi olarak Cumhuriyet’e kadar sürdü.
‹MAM
, ‹slâm dininde önder; din büyü¤ü. Kuran’da, k›lavuz ve
örnek anlamlar›nda kullan›lm›flt›r. Sünnî mezheplerde imam, iki
anlamda kullan›l›r. 1) Büyüklü¤ü ve sayg›nl›¤›, bütün Sünnî
Müslümanlarca benimsenmifl din bilgini (‹mam›azam, ‹mam
fiafiî vb.), 2) Namaz k›ld›ran kimse. Namaz k›lmay› yeterince bi-
len herkes bir toplulu¤a namazda imaml›k edebilir. Ancak bir
toplulu¤a imaml›k edecek kiflinin, bilgice ya da sayg›nl›kça o
toplulu¤un önde gelenlerinden olmas› gerekir. Kurumlara ata-
nacak imamlar›n ise din bilgileri daha genifl olmal›d›r. fiiîlerde
imam sözcü¤ü mezheplere göre çok de¤iflik anlamlarda kulla-
n›l›r. fiiîler, genellikle halife sayd›klar› ulu kiflilerine imam der-
ler (‹mam Ali, ‹mam Hüseyin vb.).
‹MARET
, eskiden yoksullara ve medrese ö¤rencilerine ye-
mek verilen yer. Sözcük, 16. yüzy›la kadar genifl kapsaml› bir
anlama sahipken giderek sosyal yard›m kurumlar›nda yaln›z ha-
y›r için, paras›z yemek da¤›t›lan yerler için kullan›ld›. Selçuklu
döneminden beri varl›¤›n› sürdüren bu gibi yerlerin giderleri
devletçe ya da zenginlerin kurdu¤u vak›f mallar›n gelirleriyle
karfl›lan›rd›. Genellikle medrese, cami ve hastane gibi kurumla-
r›, külliyelerin ya yan› bafl›nda ya da içinde yer al›rd›.
‹MRALI
, Marmara Denizi’nin güneyinde, Armutlu-Bozburun
Yar›madas›’n›n bat›s›nda küçük ada. Yüzölçümü 25 km
2
kadar
olan ada, aç›k cezaevi olarak kullan›l›r. Uzunlu¤u 8 km., genifl-
li¤i 3 km.dir. ‹mral›, Osmanl›lar taraf›ndan, Orhan Bey zaman›n-
da al›nd›. ‹mral› Yar› Aç›k Cezaevi, 1935’te faaliyete geçti. Ada-
da her türlü tar›m yap›l›r. Sebzecilik ve zeytincilik geliflmifl, bir
sabun ve zeytinya¤› fabrikas› kurulmufltur.
‹NAN, Afet
(1908 Selânik-1985 Ankara), tarihçi. Bursa K›z
Ö¤retmen Okulu’nu bitirdi (1925). ‹zmir’de ö¤retmenlik yapar-
ken Mustafa Kemal taraf›ndan Frans›zca ö¤renmesi için Cenev-
re’ye gönderildi. Musiki Muallim Mektebi’nde, Ankara K›z Lise-
si’nde ö¤retmenlik yapt›. Lausanne Üniversitesi Sosyal ve Eko-
nomik Bilimler Fakültesi’nin Tarih Bölümü’nü bitirdi, doktora
verdi (1939). Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti’nin (Türk Tarih Kuru-
mu) kurulufl haz›rl›klar›na kat›ld›. Ankara Üniversitesi Dil ve Ta-
rih-Co¤rafya Fakültesi’nde doçent (1942) ve profesör (1950)
oldu. Türk Tarih Kurumu’nda ikinci baflkanl›k ve Türk ‹nk›lâp
Tarihi Enstitüsü’nde müdürlük görevlerinde bulundu. Hacettepe
Üniversitesi’nde devrim tarihi dersleri verdi. Uzun süre Musta-
fa Kemal’in yan›nda bulunan Afet ‹nan, Atatürk’ü ve reform ha-
reketlerini, kad›n haklar›n›, Türklerin uygarl›k tarihindeki yerini
konu alan incelemeler yay›mlad›, an›lar›n› yazd›. Türk Tarih Ku-
rumu’nun yay›n organ› Belleten’deki birçok makalesinin yan› s›-
ra “Mimar Sinan” (1937), “Atatürk’ten Hat›ralar” (1950), “Eski
M›s›r Tarihi ve Medeniyeti” (1956), “Atatürk Hakk›nda Hat›ralar
ve Belgeler” (1958), “Tarih Boyunca Türk Kad›n›n›n Hak ve Gö-
revleri” (1964), “Devletçilik ‹lkesi ve Türkiye Cumhuriyeti’nin
Birinci Befl Y›ll›k Sanayi Plan›” (1972), “‹zmir ‹ktisat Kongresi,
1923” (1982) adl› yap›tlar› vard›r.
‹NCE KENARLI MERCEK
, ›fl›nlar› optik eksene yaklafl-
t›ran ve bu nedenle yak›nsak mercek de denen d›flbükey mercek.
Fizikte, iki ucu da ok bafl› biçiminde düfley bir çizgi olarak gös-
terilir.
→
MERCEK
