KARATAVUK
370
sular›n deniz yata¤›nda, toprak alt›nda ve havalar›nda egemen-
lik haklar›n› tekelinde tutabilir. Türk karasular›nda bal›kç›l›k, de-
nizde her türlü canl› hayvanlardan yararlanma, k›lavuzluk, ulafl-
t›rma gibi ifller, 19 Nisan 1928 tarihli Kabotaj Kanunu ile yaln›z
Türk yurttafllar›n›n tekelinde tutulmufltur.
KARATAVUK
, karatavukgillerden bir kufl türü (Turdus me-
rulo). Diflisi kahverengi, erke¤i siyah tüylü ve sar› gagal›d›r. 25
cm. uzunlu¤unda, 120 gr. a¤›rl›¤›nda ötücü bir kufltur. Güney
Avrupa, Bat› Asya ve Kuzey Afrika’da yaflar. Böcek ve tah›l tane-
leriyle beslenen karatavuk, be¤enilen eti için avlan›r, ötüflü için
de kafeste beslenir.
KARATAY MEDRESES‹
, Konya’da Selçuklulardan kal-
ma medrese. II. Keykavus’un veziri Celalettin Karatay taraf›ndan
yapt›r›ld› (1252). Medrese, Selçuklu sanat›n›n en göz al›c› ör-
neklerindendir.
KARATE
, bir Japon sporu. Karate 6. yüzy›lda Japonya’da
do¤du. 17. yüzy›lda Okinawa, bu oyunu gelifltirdi ve kurallara
ba¤lad›. Japonlar›n eski geleneksel oyunu jiujitsu, öldürücü bir
oyundu. Karate ondan esinlenmekle birlikte, rakibi öldürmeden
etkisiz duruma getiren bir savunma ve sald›r› oyunu oldu.
Oyuncular, iki ya da üç dakika süren karfl›laflma boyunca, dar-
belerin karfl› oyuncunun vücudunun hemen yak›n›nda durdu-
rulmas›na özen göstermek zorundad›rlar. Bu biçimde ve can al›-
c› yerlere yönelik darbelere bir puan (ippon), di¤er darbelere
yar›m puan verilir (vazaari).
KARAY
,
Refik Halit
(1888 ‹stanbul-1965 ‹stanbul), öykü
ve roman yazar›. Galatasaray Sultanisi’nde ve Hukuk Mekte-
bi’nde okudu. K›sa süre Maliye Nezareti’nde çal›flt›. Bas›n haya-
t›na girdi. Tercüman-› Hakikat gazetesinde yazarl›k ve çevirmen-
lik yapt› (1908-1913). Bu arada Kalem dergisinde Kirpi imza-
s›yla mizah, Eflref dergisinde Yeniler bafll›¤› alt›nda tan›tma ya-
z›lar› yazd›. Yakup Kadri, Ahmet Haflim, Mehmet Fuat, Emin Bü-
lent, Ali Canip vb. ile birlikte Fecr-i Âti toplulu¤una kat›ld›. Bafl-
l›ca yap›tlar›: “Sak›n Aldanma, ‹nanma, Kanma” (mizah, 1915),
“Kirpinin Dedikleri” (mizah, 1916), “Ago Paflan›n Hat›rat›” (mi-
zah, 1918), “Ay Peflinde” (kronik, 1918), “Memleket Hikâyele-
ri” (1919), “‹stanbul’un ‹çyüzü” (roman, 1920), “Guguklu Saat”
(hiciv, 1922), “Tan›d›klar›m” (hiciv, 1922), “Yezid’in K›z›” (ro-
man, 1939), “Çete” (roman, 1941), “‹lk Ad›m” (kronik, 1941),
“Üç Nesil-Üç Hayat” (kronik, 1943), “Makyajl› Kad›n” (kronik,
1943), “Tanr›ya fiikâyet” (kronik, 1944), “Anahtar” (roman,
1950), “Nilgün” (roman, 3 cilt, 1950), “Difli Örümcek” (roman,
1953), “Bugünün Sarayl›s›” (roman, 1954), “2000 Y›l›n Sevgi-
lisi” (roman, 1954), “‹ki Cisimli Kad›n” (roman, 1956), “Dört
Yaprakl› Yonca” (roman, 1957), “Minelbab ‹lel Mihrab” (an›,
1964), “Sonuncu Kadeh” (roman, 1965).
KARBON D‹OKS‹T
, havada hacim olarak % 0,03 oran›n-
da bulunan renksiz, kokusuz gaz (CO
2
). Yeflil bitkilerin fotosen-
tez yapmalar› için gerekli oldu¤undan yaflamsal önem tafl›r. So-
lunum s›ras›nda da havaya karbon dioksit verilir. Laboratuvarda
karbonatlar›n seyreltik bir asitle tepkimesi sonucunda, sanayide
ise kireçtafl›n›n kavrulmas›, kömürün bol havada yak›lmas› ya da
fermantasyon (mayalanma) s›ras›nda yan ürün olarak elde edi-
lir. Bas›nç alt›nda (15ºC’ta 52 atmosfer bas›nçla) s›v›laflt›r›labi-
lir. Normal bas›nçta -78,5ºC’ta kat›lafl›r. Kat› karbon dioksit,
süblimleflti¤i için kuru buz ya da kar ad›yla da an›l›r. Bu haliyle
k›sa süreli so¤utucu olarak kullan›l›r. Soda, madensular› ve ga-
zoza kat›l›r. Havadan daha a¤›r oldu¤undan dibe çöker ve kuyu-
larda, silolarda ve ma¤aralarda solunumu engelleyerek bo¤ucu
olabilir. Zehirli de¤ildir. Yang›n söndürücü olarak da kullan›l›r.
KARBON MONOKS‹T
, karbonun yetersiz miktarda oksi-
jenle yanmas› sonucu oluflan renksiz, kokusuz, zehirli bir gaz
(CO). Halojenler ya da kükürtle ve birçok metalle tepkimeye gi-
rerek karbonilleri verir. Yüksek s›cakl›kta mükemmel bir indir-
gendir ve yüksek f›r›n, reverber f›r›nlar vb.de ergitilen metal fi-
lizlerinden metallerin elde edilmesinde CO kullan›l›r. Su gaz› gi-
bi yapay bir gazda bulunmas›na karfl›n, do¤al gazda bulunmaz.
Motorlu araçlar›n egzoz gazlar›nda da bir miktar karbon monok-
sit bulunur; ancak k›sa sürede havan›n oksijeniyle birleflerek
karbon diokside dönüflür.
KARBONAT
, karbonik asidin (H
2
CO
3
) tuzu. Bir metal oksi-
di ya da metal hidroksidi gibi bazlar›n karbonik asitle tepkime-
si sonucunda elde edilir. Do¤ada en çok bulunan›, kireçtafl›, te-
beflir ve mermer biçiminde bulunan kalsiyum karbonatt›r (Ca-
CO
3
). Dolomit minerali de kalsiyum ve magnezyum karbonatlar
kar›fl›m›d›r. Ticarî olarak en önemlisi sodyum karbonatt›r; ça-
mafl›r sodas› olarak da bilinir. Karbonatlar asit etkisiyle bozunur
ve karbondioksit a盤a ç›kar›rlar. Is›t›ld›klar›nda karbon dioksit
ve ait olduklar› metalin oksidine dönüflürler.
KARBONH‹DRAT
, karbon, hidrojen ve oksijenden oluflan
ve canl›lar için son derece önemli kimyasal bileflikler grubu.
Karbonhidratlar eskiden hidratl› karbonlar olarak, yani kendile-
rine su molekülleri ba¤lanm›fl karbon gruplar› olarak düflünü-
lürdü. Öyle ki örne¤in, molekül formülü C
6
H
12
O
6
olan glikoz,
C
6
(H
2
O)
6
biçiminde yaz›labilirdi. Daha sonra karbonhidratlarda
hidrojen ve oksijen oran›n›n sudaki gibi ikiye bir olmas› gerek-
medi¤i anlafl›lm›flt›r. Bafll›ca karbonhidratlar fleker, niflasta ve
selülozdur. Rafine fleker saf karbonhidratt›r. Tah›llar, genellikle
%70’ten fazla, ekmek ise % 50 karbonhidrat içerir.
KARDELEN
, nergisgillerden, so¤anl›,
çok y›ll›k bir bitki, süt çiçe¤i (Galanthus niva-
lis). fiubat ve martta, kimi zaman daha kar
kalkmadan çan biçiminde, beyaz renkli tek ve
sark›k bir çiçek açar. 15 cm. boyundad›r. Or-
man altlar›nda yetiflir.
KARD‹NAL
, Papa’n›n seçiminde söz ve
oy sahibi piskopos (baflpapaz).
KARD‹YOLOJ‹
, kalp ve damar sistemi-
nin yap›s›, hastal›klar› ve tedavisiyle ilgilenen
t›p dal›. 17. yüzy›lda kalp fizyolojisi konusunda ilk temel bulufl-
larla kuramsal olarak ortaya ç›kan kardiyoloji, kalp anatomisi ve
patolojisiyle birlikte k›sa sürede geliflti. Elektrokardiyografi, fo-
