KARAHANLILAR
367
Karadeniz’in ilginç bir özelli¤i de 150-200 m.den daha derin su-
lar›n›n kükürtlü hidrojen gaz›yla zehirlenmifl ve oksijenden yok-
sun olmas›d›r. Bu nedenle, derin sular›nda hayata rastlanmaz.
Bütün canl›lar, 150-200 m. derinlikteki yüzey sularda toplanm›fl-
t›r. Bununla birlikte, Karadeniz bal›k bak›m›ndan zengindir. Üze-
rinde yo¤un bir deniz trafi¤i vard›r. K›y›lar›ndaki bafll›ca liman
kentleri, Köstence, Varna, Burgaz, Batum, Feodosiya, Kerson,
Novorossisk, Nikolayev, Odessa, Sivastopol, Soçi, Yalta, Sam-
sun, Trabzon, Zonguldak, Ordu, Giresun, Rize ve Sinop’tur.
KARADEN‹Z BÖLGES‹
, Türkiye’nin co¤rafî bölgelerin-
den biri. Türkiye’nin kuzeyi boyunca uzan›r. Geniflli¤i kimi yer-
lerde 100, kimi yerlerde ise 200 km.yi bulur. Türkiye’nin en bü-
yük bölgelerinden biri olan Karadeniz Bölgesi do¤uda Gürcis-
tan s›n›r›ndan bafllayarak bat›da Adapazar› ovas›na dek uzan›r.
Bolu, Zonguldak, Kastamonu, Sinop, Samsun, Amasya, Tokat,
Ordu, Giresun, Trabzon, Gümüflhane, Rize ve Artvin’in tamam›;
Erzurum, Erzincan, S›vas, Çorum, Yozgat, Çank›r›, Ankara, Es-
kiflehir, Bilecik ve Bayburt illerinin topraklar›n›n bir bölümü Ka-
radeniz Bölgesi’ndedir. Karadeniz Bölgesi’nin yüzölçümü
132.000 km
2
’dir. Bölgede bütünüyle yer alan 15 kentin toplam
nüfusu 10 milyona yak›nd›r. Kuzey Anadolu s›rada¤lar›n›n bafl-
tan bafla geçti¤i Karadeniz Bölgesi’nde, da¤lar›n yükseklikleri
do¤uya do¤ru gidildikçe artar, en büyük yükselti Kaçkar Da-
¤›’d›r (3.937 m). K›fllar› ›l›k, yazlar› serin olan Karadeniz Bölge-
si’nde her mevsim ya¤›fll›d›r. Bu iklim denizden içeriye do¤ru
uzaklafl›ld›kça sertleflir. Bat› k›y›lar›nda daha so¤uk geçen k›fl,
do¤u k›y›lar›nda ›l›klafl›r. Karadeniz Bölgesi zengin bir bitki ör-
tüsüne ve s›k ormanlara sahiptir. Da¤lar›n üzeri belirli bir yük-
seltiye kadar ormanlar, ondan sonra da genifl otlaklarla kapl›d›r.
Fakat da¤lar›n içeriye bakan yamaçlar› daha çok a¤açç›klar ve
çal›larla kapl›d›r. Bölgenin geliflmifl bir ekonomisi vard›r. Top-
ra¤›n 1/5’i tar›ma ayr›lan bölgede bu¤day, tütün, flekerpancar›,
keten, kenevir, turunçgiller, f›nd›k, elma, ceviz, erik ve çay üre-
timi yap›l›r. Hayvanc›l›¤›n da geliflti¤i bölgede; koyun (çeflitli
türler), inek, tiftik keçisi, tavuk yetifltirilir ve bal›k avc›l›¤› (ham-
si, mersin bal›¤›) yap›l›r. Bölgede enerji kayna¤› olarak ya da
endüstride hammadde olarak kullan›lan madenler vard›r. Bak›r,
kurflun, demir, pirit, kömür bunlar›n bafll›calar›d›r. Endüstri da-
ha çok k›y› bölgelerinde geliflkindir. fieker (Amasya, Kastamo-
nu) tütün (Samsun), çay (Rize), f›nd›k (Giresun, Ordu) soya ya-
¤› (Ordu), demir-çelik (Karabük ve Ere¤li), k⤛t (Ordu, Çaycu-
ma) ve bak›r (Murgul) fabrikalar› ve iflletmeleri kurulmufltur.
KARAFATMA
, hamamböce¤inin halk aras›ndaki ad›.
KARAGÖZ OYUNU
, geleneksel bir gölge oyunu. Deriden
yap›lm›fl flekillerin arkadan ›fl›kland›r›lm›fl bir perde üzerine yan-
s›t›lmas› yoluyla oynat›l›r. Karagözün tarihi konusunda çeflitli
görüfller öne sürülmektedir. ‹.Ö. 2. yüzy›lda Çin’de ç›kt›¤› görü-
flüne karfl›l›k, ilkin Hint’te görüldü¤ü, ‹.S. 4.-5. yüzy›llarda Ca-
va’ya geçti¤i söylenmektedir. ‹slâm ülkelerinde 11. yüzy›lda
rastlanan Karagöz’e hayali z›ll ya da z›lli hayal (hayal gölgesi)
ad› verilmifltir. Gölge oyununun 13. yüzy›lda Memlûkler döne-
minde M›s›r’da çok yayg›n oldu¤u bilinmektedir. Türk gölge
oyunu konusunda da çeflitli söylentiler söz konusudur. Evliya
Çelebi, Türk gölge oyununun iki ana oyuncusu Karagöz ile Ha-
civat’›n Anadolu Selçuklular› döneminde, 13. yüzy›lda yaflam›fl
gerçek kifliler oldu¤unu belirtir. Halk aras›ndaki söylentiye gö-
re de Karagöz ile Hacivat, Sultan Orhan döneminde Bursa’da bir
cami yap›m›nda çal›flm›fl iki iflçidir. Baflka bir görüfle göreyse,
Yavuz Sultan Selim M›s›r’› ald›¤›nda (1517) Cizre’de seyretti¤i
oyunu be¤enmifl, M›s›rl› Karagözcüyü ‹stanbul’a getirmifl, Kara-
göz bu yolla Osmanl›lara geçmifltir. Gölge oyunu Türkiye’de
özellikle 17. yüzy›ldan bafllayarak yayg›nlaflm›flt›r. 19. yüzy›l-
daysa hayal oyunu ad›yla an›lm›fl, bu oyunu oynatanlara da ha-
yali denilmifltir. Gölge oyununun bafl kiflilerinden Karagöz oku-
mam›fl halk›, Hacivat ise ayd›n ya da yar› ayd›n kimseleri sim-
geler. Oyunlarda konulara ba¤l› olarak çeflitli meslek, bölge ve
uluslardan kifliler kendi fliveleriyle canland›r›l›r. Bunlar›n belli-
bafll›lar› flunlard›r: Çelebi-genç züppe; Beberuhi-cüce ve aptal;
Tuzsuz Deli Bekir-sarhofl, kabaday›; Efe-zorba; Zenne-kad›n;
Kastamonulu-oduncu, bekçi; Bolulu-aflç›; Rumelili-pehlivan;
Lâz-kay›kç›; Kürt-hamal, bekçi; Arnavut-bahç›van, korucu; Zen-
ci Arap-lala; Yahudi-bezirgan; Frenk ve Rum-doktor, terzi, tüc-
car. Karagöz oyunlar› bafllang›ç ve bitifl d›fl›nda iki ana bölüme
ayr›l›r. Bunlardan muhavere bölümü, Karagöz ile Hacivat ara-
s›ndaki konuflmadan oluflur. Muhaverenin as›l konuyla ba¤lan-
t›s› yoktur. Bilinen muhaverelerin say›s› altm›fla yak›nd›r. Kara-
gözcü bunlardan birini seçerek kendinden de bir fleyler katar.
Fas›l bölümündeyse belli bir olay sergilenir. Oyunlar da fas›lda
sergilenen olaylara göre adland›r›l›r. Kanl› Kavak, Kanl› Nigâr,
Yalova Safas› gibi. Tuluata dayanan Karagöz oyunlar› 19. yüz-
y›lda yaz›ya geçirilmifltir. Bilinen oyunlar› Cevdet Kudret, “Kara-
göz” (3 cilt, 1968-1970) adl› yap›t›nda toplam›flt›r.
KARAHANLILAR
, Do¤u ve Bat› Türkistan’da kurulan ilk
Türk-‹slâm devleti. Bu ad, devletin kurucusu olan Karahanl›lar
sülâlesinden gelir. ‹lk olarak Is›k Gölü dolaylar›nda kuruldu.
Kaflgar ve Samano¤ullar› Devleti’nin y›k›lmas›ndan sonra, Se-
merkant devlet merkezi oldu. Karahanl›lar Devleti, Türk gele-
neklerine uygun olarak do¤u-bat› olmak üzere ikiye ayr›lm›flt›r.
Do¤u bölümünün bafl›nda bulunan hükümdar›n unvan› “Arslan
Kara Hakan”, bat› bölümünün bafl›nda bulunan hükümdar›n un-
van› “Bu¤ra Kara Hakan” idi. Bat› hükümdar› do¤u hükümdar›-
na ba¤l› say›l›rd›. Karahanl›lar Saltuk Bu¤ra Han zaman›nda
Müslümanl›¤› kabul ederek bir Türk-‹slâm devletine dönüfltüler.
