KEÇ‹
377
¤uk ay ortalamas› -1,5º; en s›cak ay 22,7º; y›ll›k ya¤›fl ortalama-
s› 366 mm., en ya¤›fll› mevsim ilkbahard›r (134 cm.). Do¤al bit-
ki örtüsü, bozk›r topluluklar›d›r. Kayseri ili, birkaç küçük kapal›
havza bir yana b›rak›lacak olursa, sular›n› K›z›l›rmak ile Karade-
niz’e, do¤u ve güneyde de Seyhan Irma¤›’n›n yukar› kollar› Ye-
nice ve Göksu ile Akdeniz’e boflalt›r. Kuzeyde, Sar›o¤lan ilçe-
sinde yer alan Tuzla Gölü ve yak›n çevresi, K›z›l›rmak’›n hemen
yak›n›nda bulunmas›na karfl›n, kapal› bir çanak oluflturur. Gerek
tar›m ve hayvanc›l›k, gerekse yeralt› kaynaklar› ve endüstri ku-
rulufllar›yla Kayseri ili Türkiye’nin orta derecede geliflmifl ille-
rindendir. ‹ç Anadolu’nun öteki illerinde de oldu¤u gibi, en
önemli ürün tah›ld›r. Ekili alanlar il topraklar›n›n % 25’ini kap-
lar. En çok üretilen tar›m ürünleri bu¤day, arpa, çavdar, fleker-
pancar›, ayçiçe¤i, patates, nohut ve fasulyedir. ‹lin ekonomisin-
de meyvecilik ve hayvanc›l›k önemli yer tutur. ‹l topraklar›nda
alüminyum, bak›r, kurflun, çinko, demir, jips, kil, kaolin, krom,
linyit yataklar› vard›r. Krom d›fl ülkelere ihraç edilir. Kayseri, il
d›fl›na past›rma, sucuk, baklagiller, yün, deri, dokuma, battani-
ye, kilim, hal›, fleker, emaye ve alüminyum ev gereçleri, daya-
n›kl› tüketim mallar› satar. Cumhuriyet dönemi bafl›nda kamu
yat›r›mlar›yla h›zl› bir kalk›nma sürecine giren Kayseri’de son
y›llarda özel kesim de yat›r›mlara bafllam›flt›r. Önceleri tar›m
ürünlerine ba¤l› olan sanayi daha sonralar› çeflitlenmifltir.
KAZ,
kazs›lar tak›m›na giren ördekgiller familyas›ndan bir
hayvan cinsinin ad›
(Anser).
Hem evcil hem de yaban›l tür-
leri vard›r. Bütün kuzey yar›küreye yay›lm›fllard›r. Erkek ve difli-
leri birbirinden farkl› de¤ildir. S›rt›nda ve gö¤sünde az çok be-
lirgin koyu çizgiler bulunan gri ve beyaz tüylüdürler. Bacaklar›
kuvvetli ve daha çok, yürümeye elverifllidir. Sudan çok karada
yaflarlar. Yaban›l türleri göç eder. Genellikle bitkilerle beslenir-
ler. Evcil kazlar, eti için yetifltirilirler. Buna karfl›l›k yaban kazla-
r›n›n ancak genç olanlar›n›n eti yenir. Kimi evcil kazlar ise tüy-
leri ve derileri için yetifltirilir.
KAZAK‹STAN,
Orta Asya’da devlet, Hazar Denizi ve Aral
Gölü’nden Çin’e (Tiyenflan ve Altay da¤lar›) kadar uzan›r; yü-
zölçümü 2.717.300 km
2
; nüfusu 16.464.000’dir. Baflkent Alma-
Ata (1.128.000). bafll›ca flehirler, Karaganda, Çimkent, Semipa-
latinsk, Ust-Kamenogorsk. Bir bozk›r ülkesi olan Kazakistan te-
melde, çöl karakteri gösteren platolar›n (güneyde K›z›lkum; ba-
t›da Ustyurt) egemen oldu¤u çöküntü havzalar› ile güneydo¤u-
da Tiyen fian ve Altay (Beluha’da 4.506 m.) da¤lar›ndan oluflur.
Genifl göllerle (Balkafl) kapl› ülke topraklar›n› sulayan çok say›-
da akarsu (‹rtifl, ‹flim, Ural, Seyhun) vard›r. Kazakistan’›n yerli
halk› olan Müslüman Kazaklar nüfusun kalan bölümünü olufltu-
ran ‹slâvlara göre az›nl›ktad›r. Ülkede tar›m› gelifltirmek amac›y-
la, genifl bir ölçek içinde, tar›mda (tah›llar, yemlik bitkiler) ön-
celikli alanlar yarat›lm›fl, buralarda yo¤un bir sunî gübre ve ta-
r›m makinalar› kullan›m› bafllat›lm›flt›r; ancak bütün bu çabalar
sert kara ikliminin olumsuz etkilerinden kurtulamam›flt›r. Çöl
alanlar›n›n kenarlar›nda küçükbafl hayvan (baflta karakul koyu-
nu) yetifltiricili¤i yap›l›r. Kazakistan yeralt› kaynaklar› (Emba’da
petrol, Karaganda’da kömür) bak›m›ndan da zengindir. S›naî fa-
aliyetler ise çok çeflitlidir: Alma-Ata ve Temirtau’da demir-çelik;
Ust Kamenogorsk, Kustanay, Leninogorsk, Çimkent, Pavlodar
ve Baflkafl’ta alüminyum bak›r ve çinko, Dzetygara’da amyant,
Tekeli’de kurflun, Uralsk’ta magnezyum metalürjisi; ayr›ca ma-
kine yap›m› tekstil sanayii (pamuk); Pavlodar ve Çimkent’te pet-
rol rafinerisi ve kimya sanayiinin yan› s›ra a¤aç ürünleri, keres-
te ve deri; Semipalatinsk’te tar›msal g›da sanayii baflta gelir.
Ulafl›m›n Transsibirya ve Transaral yoluyla sa¤land›¤› Kazakis-
tan, Baykonur Uzay Üssü’nün topraklar›nda yer almas›n›n yan›
s›ra büyük bir nükleer ve stratejik enerji potansiyeline de sahip-
tir. Kazak ülkesi XVIII. yy’dan itibaren Ruslar›n egemenli¤i alt›-
na girdiyse de, ancak 1873’te tümüyle Rusya ‹mparatorlu¤u’nun
bir parças› oldu. Kazaklar 1916’da ayaklanarak özerkliklerini
ilân ettiler (1917). Devrim sonras›nda Beyaz Ordu’yla ittifak kur-
dular, ama 1920’de K›z›l Ordu karfl›s›nda yenilgiye u¤rad›lar.
1936’da SSCB’nin federal cumhuriyetlerinden biri olan Kaza-
kistan, 1990’da BDT bünyesi içinde egemenli¤ine kavufltuktan
sonra Mart 1992’de BM üyeli¤ine kabul edildi.
KAZAKLAR,
Dinyeper ve Don bozk›rlar›nda yaflayan halk.
‹lk kez 15. yüzy›lda adlar› duyuldu. Çarl›¤›n bask›s›ndan ve a¤›r
kölelik koflullar›ndan kaçan Ruslar›n, yerli halkla kaynaflmas›
sonucu olufltu. Don Kazaklar› ve Dinyeper Kazaklar› olmak üze-
re ikiye ayr›l›rlar. Polonya krallar›, bir k›s›m Kaza¤› hizmetlerine
alarak onlarla iyi geçinmeye çal›flt›lar. Ama ba¤›ms›z olan Zapo-
rag Kazaklar›, Polonya’ya karfl› giriflilen ayaklanmalar› destekle-
diler. Baz› köylü ayaklanmalar›na Bolotnikova, Razin, Pugaçev
gibi Kazaklar önderlik ettiler. Sonradan çarl›k rejiminin en gü-
venilir uyru¤u oldular. Rus Devrimi s›ras›nda çekimser davran-
d›lar. ‹ç savafl döneminde bir k›s›m Kazak, yeni rejimi destekler-
ken büyük bölümü, özel ayr›cal›klar› ortadan kald›rd›¤› için ko-
münist yönetime karfl› ç›kt›lar.
KAZASKER
, Osmanl› Devleti’nde adalet ifllerine bakan di-
van üyesi. 1481 y›l›na dek bir kazasker varken bu tarihte Ana-
dolu kazaskeri ve Rumeli kazaskeri olmak üzere iki kazaskerlik
makam› oluflturuldu. Anadolu kazaskeri Anadolu’daki kad›lar›n,
Rumeli kazaskeriyse Rumeli’deki kad›lar›n bafl›yd›. Her ikisinin
de rütbesi vezirli¤e eflde¤erdi. Ancak Rumeli kazaskeri rütbece
daha üstün say›l›rd›.
KEBAN BARAJI VE H‹DROELEKTR‹K SANT-
RALI,
Elaz›¤ ili, Keban ilçesi yak›n›nda, F›rat üzerinde kurulan
büyük baraj ve hidroelektrik santral›. 1967 y›l›nda yap›m›na
bafllanm›fl, 1974 y›l›nda iflletmeye aç›lm›flt›r. Baraj›n yüksekli¤i
207 m., ard›nda toplad›¤› suyun hacmi 31 milyar m
3
, olufltur-
du¤u yapma gölün alan›ysa 675 km
2
dir. Çok da¤l›k bir yörede
oluflan göl, vadileri dolduran birçok ince-uzun fleritler olufltu-
rur. Keban Baraj›’n›n y›ll›k elektrik üretimi 6 milyar kws.’t›r.
KEÇ‹,
geviflgetirenlerden bir memeli
(Capra).
Tipik özelli-
¤i çenesinin ön taraf›ndaki sakal›d›r. Keçi çok eski zamanlarda
evcillefltirilmifltir. Evcil keçinin
(C. domesticus
ya da
C.
hircus)
hangi yaban keçisinden türedi¤i kesin olarak bilin-
memektedir. Bu konuda çeflitli görüfller vard›r. Kimileri Asya,
kimileri ise Afrika keçilerinden türedi¤ini söylerler. Keçi; eti, sü-
tü, derisi ve k›l› için beslenir. Çok çeflitli bitkileri yiyebilen, ka-
