KEÇ‹BOYNUZU
378
naatkâr bir hayvan oldu¤undan
da¤l›k ve fazla verimli olmayan böl-
gelerde, özellikle yoksul halk tara-
f›ndan çok beslenir. Bunun yan›nda
her türlü bitkiyi yedi¤inden ve çok
hareketli oldu¤undan, kontrolsuz
otlat›ld›¤›nda, zararl› bir hayvan
olur. Eti de¤erli, sütü boldur. K›lla-
r› kaba olmakla birlikte, Ankara, Ti-
bet, Keflmir gibi türlerinin tüyleri
uzundur ve dokumac›l›kta kullan›l›r. Dünyadaki evcil keçilerin
büyük ço¤unlu¤u Asya, Afrika ve Avrupa’da bulunur. Keçi cinsi
dört altcinse ayr›l›r. Bunlar; evcil keçi, Kanada ve Anadolu’da
yaflayan yabankeçisi ve Keflmir’in marhorkeçisi türlerini kapsa-
yan “Capra” altcinsi; kafkaskeçisi ile pirenekeçisinin girdi¤i “tu-
rus” altcinsi; alpkeçisinin bulundu¤u “ibex” altcinsi ve da¤ke-
çisi ile nübyekeçisini kapsayan “aegoceros” altcinsidir. Yaban›l
keçiler da¤l›k, kayal›k yerlerde yaflayan, hafif yap›l›, çevik, geri-
ye do¤ru k›vr›k boynuzlu hayvanlard›r. Türkiye’de yetifltirilen
keçiler iki ›rktand›r. Bunlar k›lkeçisi ve tiftikkeçisidir (ankarake-
çisi). Türkiye’de iki ›rktan toplam 8.000.000 (1998) keçi vard›r.
KEÇ‹BOYNUZU,
baklagillerden, k›fl›n yapraklar›n› dökme-
yen a¤aç
(Ceratonia siliqua)
ve bunun baklams›, flekerli
yemifli, harnup. Akdeniz yöresinde yetiflir. Kerestesi marangoz-
lukta, kabu¤uysa sepicilikte kullan›l›r. Sert kabuklu meyvesin-
den baz› ülkelerde likör ve reçel yap›m›nda yararlan›l›r.
KED‹G‹LLER,
etçil memelilerin bir familyas›
(Felidae).
Madagaskar ve Avustralya d›fl›nda bütün dünyaya yay›lm›fllar-
d›r. Evcillefltirilebilen tek cinsi kedidir. Çok genifl bir familyad›r.
Bu familyaya giren hayvanlar›n çeneleri kuvvetli, az›diflleri par-
çalay›c›d›r. Köpekdiflleri çok iyi geliflmifltir. Vücutlar› genellikle
zarif ve yumuflak tüylerle örtülüdür. Kaslar› çevik ve kuvvetlidir;
bacaklar› oldukça k›sad›r, t›rnaklar› kanca biçimindedir ve kul-
lan›lmad›¤› zaman parmaklar ve tüyler aras›nda gömülü durur.
‹yi yüzer, iyi koku al›r ve t›rmanabilirler. Etle beslenirler. Bafll›-
ca türleri kedi, aslan, kaplan, pars, jaguar, bozk›rkedisi, puma,
vaflak, çita vb.dir.
KEFAL,
kemiklibal›klar›n kefalgiller familyas›ndan orta bü-
yüklükte, küt ve iri bafll› bir bal›k
(Mugil cephalus).
Gü-
müfl renklidir. Üzeri büyük pullarla kapl›, eti lezzetlidir. Deniz-
lerde ve tatl› sularda yaflar. Atlantik okyanusu k›y›lar›nda, Akde-
niz ve Karadeniz’de bulunur. Yumurtalar›ndan bir tür havyar el-
de edilir. Kefal olarak adland›r›lan di¤er türler; alt›nbaflkefal
(M.
auratus),
topbaflkefal
(M. chelo),
ayr›ca turnabal›klar›n-
dan olan uçarkefal
(Exocoetus),
sazan bal›klar›ndan olan
tatl› su kefal›
(Leiciscus cephalus)
vb.dir.
KEHR‹BAR,
fosilleflmifl reçine. Kolay k›r›l›r; yar› saydam,
soluk sar›yla k›rm›z›ya çalan renktedir. Ço¤unlukla Balt›k Deni-
zi k›y›lar›nda bulunur. Türkiye’de Erzurum’un Oltu ilçesinde ç›-
kar›l›r. Kehribardan gerdanl›k, sigara a¤›zl›¤›, tespih vs. yap›l›r.
Kehribar bir yere h›zl›ca sürtülünce elektriklenir ve hafif fleyleri
kendine çeker.
KEKEMEL‹K,
heceleri yineleme biçiminde sinirsel kaynak-
l› bir konuflma bozuklu¤u. Heyecan bozukluklar›, korkular,
kompleksler ve ürkmeler nedeniyle, sinir hücrelerinin uygun ol-
mayan uyar›m›yla ortaya ç›kar. p, f, k, b, d, g gibi sessiz harfler-
le bafllayan hecelerden önce duraklan›r; söylenen son hece yi-
nelenir; kimi hecelerse patlay›c› bir konuflmayla söylenir. Teda-
visinde, hastaya güven kazand›rmak önemlidir. Solunum dü-
zensizli¤ini iyilefltirmek için flark› söylenmesinin yarar› büyük-
tür. Psikoterapi de iyi sonuçlar vermektedir. Gençlerde fonetik
e¤itimi de yap›l›r. Genç yaflta tedaviye bafllanmas› daha baflar›-
l› sonuçlar verir.
KEK‹K,
ball›babagillerden, çok y›ll›k ›t›rl› bir bitki cinsi
(Thymus).
Odunsu sapl›, karfl›l›kl› küçük yaprakl› olan keki-
¤in beyaz, pembe, baflak durumunda çiçekleri vard›r. Çiçe¤i ba-
har olarak kullan›ld›¤› gibi, yapraklar›ndan solucan düflürmede
ilâç olarak yararlan›l›r.
KEKL‹K,
tavuksular tak›m›n›n sülüngiller familyas›ndan, eti
yenen, de¤erli bir av kuflu
(Perdix perdix).
Avrupa, Kuzey
Afrika ve Orta Asya’da yaflar. Sürüler hâlinde bir arada bulunur.
Genellikle yerlidir. 26 cm. boyunda, kal›n gövdeli, boz tüylü, k›-
sa kuyrukludur. Yuvas›n› toprak üstünde kurar. Keklik ad› tafl›-
yan di¤er türler; k›nal›keklik, bozkeklik, taflkekli¤i, çilkekliktir.
KELAYNAK,
leyle¤e benzer bir kufl türü
(Geronticus
eremita).
Uzunlu¤u 70-75 cm.; tüyleri k›rm›z›, siyah, yeflil,
külrengi kar›fl›m›; gagas› ve ayaklar› k›rm›z›d›r. Kuzeybat› Afrika,
Güneydo¤u Anadolu, Suriye ve Etiyopya’da yaflar. Türkiye’de
yaln›z fianl›urfa’n›n Birecik ilçesinde bulunur. Günümüzde, so-
yu tükenmeye yüz tutmufltur.
KEL‹ME‹ fiAHADET,
söylenmesi Müslüman olman›n ko-
flullar›ndan biri olan, Arapça “Eflhedü en lâ ilâhe illa’l-Lâh ve efl-
hedü enne Muhammedün abdühu ve resuluhu” (Tan›kl›k ederim
ki Allah’tan baflka Tanr› yoktur ve Muhammet, onun kulu ve el-
çisidir) cümlesine verilen ad. Bu söz k›salt›larak: “Eflhedü en lâ
ilâhe illâl-Lâh ve eflhedü enne Muhammedün resulu’l-Lâh” biçi-
minde de söylenebilir. Müslüman olacak bir kimsenin yapaca¤›
ilk ifl kelimei flahadeti söylemektir. Buna flahadet getirmek denir.
KELK‹T ÇAYI,
Yeflil›rmak’›n en önemli kolu. Kuzey Anado-
lu k›y› da¤lar›n›n güneyinde, derin bir vadi olu¤u içinde, do¤u-
bat› yönünde akan ›rmak Spikör (Gümüflhane Da¤lar›) Da-
¤›’ndan do¤ar; Koyulhisar, Refladiye, Niksar kasabalar›ndan ge-
çer ve Erbaa’n›n kuzeybat›s›nda Yeflil›rmak’a kar›fl›r. Uzunlu¤u
373 km.
KELO⁄LAN,
Türk halk masal› kahraman›. Kelo¤lan sevim-
li, çabuk kavrayan, giriflken bir tiptir. Kötülüklere karfl› savafl›r;
insanc›l, dirençli ve çal›flkand›r. Kelo¤lan ad›yla ça¤r›lan ads›z
bir genç olarak canland›r›l›r. Öksüzdür, yafll› ve yoksul bir ana-
s› vard›r. Bu yoksul yaflam›ndaki mücadeleleriyle toplumsal bir
nitelik kazan›r, yoksullar›n amaç ve özlemlerini dile getirir. Ke-
lo¤lan’›n savafllar›n›n sonu hep mutlulukla noktalan›r. Bu halk
masallar›n›n 17. yüzy›ldan bu yana oluflageldi¤i san›lmaktad›r.
KEMAL TAH‹R
(1910 ‹stanbul-1973 ‹stanbul), roman ya-
