KIZAMIK
387
“Sab›rtafl›” (1940, CHP Piyes Yar›flmas›’nda birincilik kazand›,
1947), “Para” (1942), “Nam-› Di¤er Parmaks›z Salih” (1949),
“Reis Bey” (1964), “Siyah Pelerinli Adam” (1964), “Ahflap Ko-
nak” (1964). Çeflitli yap›tlar›: “Nam›k Kemal” (1940), “Çerçeve”
(f›kralar, 1940), “Çöle ‹nen Nur” (1950), “At’a Senfoni” (1950),
“Peygamberler Halkas›” (1968), “Y›lanl› Kuyudan” (cezaevi an›-
lar›, 1971), “O ve Ben” (1974), “Kafa K⤛d›” (1984).
KISIRLIK,
çeflitli nedenlere ba¤l› olarak üreme yetene¤inin
olmamas›. Erkeklerde k›s›rl›k, erbezinin do¤ufltan olmay›fl› ya
da torbalara inmemesi (gizli erbezlilik) ya da tüberküloz, kanser
gibi hastal›klar nedeniyle erbezlerinin tahrip olmas› sonucu or-
taya ç›kar. Kad›nlarda k›s›rl›k daha çok görülür; en önemli k›s›r-
l›k nedeni, dölyata¤› borular›ndaki t›kan›kl›kt›r. Bundan baflka
yumurta oluflmamas›, dölyata¤› boynu iltihab› ve iç salg›bezle-
rindeki yetersizlikten dolay› yumurtan›n dölyata¤› mukozas›na
yerleflememesinden ötürü k›s›rl›k do¤abilir. K›s›rl›k, kesin tefl-
histen sonra tedavi edilir. Erkeklerde spermalar›n hiç olmamas›
ya da sperma bozukluklar›, gonadotrop hormonlarla tedavi edi-
lir. Kad›nlardaysa, hormon tedavisinden ameliyata kadar çeflitli
yollar vard›r. Jinekolojideki ilerlemelerle, bugün kad›ndaki k›-
s›rl›k olaylar›n›n dörtte üçü tedavi edilebilmektedir.
KIfi UYKUSU,
kimi hayvanlar›n k›fl aylar›n›, yavafl yaflama,
uyku ya da uyuflukluk gibi dinlenme hâlinde geçirmeleri. Bu
dönemde, hücrelerin canl›l›¤› ve uyar›lma niteli¤i bozulmadan
oksijen al›m› ve metabolizma yavafllat›l›r. Vücut ›s›s› düflürülür.
Hayvan›n hareketleri son derece a¤›rlafl›r. Bu süre içinde baz›
türler, yaz›n vücutlar›na depo etti¤i ya¤› kullan›r; kimileri de za-
man zaman uyanarak yuvalar›nda biriktirdikleri besinleri yerler.
K›fl uykusuna yatan hayvanlar, yuvalar› toprak içinde olanlar,
baz› ot yiyenler, kurba¤alar, y›lanlar vb.dir. Bunun d›fl›nda baz›
böcekler ve bal›klarda da bir çeflit k›fl uykusu görülür.
KITA,
yeryüzündeki büyük kara parçalar›, anakara. Yeryüzün-
de alçak yüzeyler denilen denizler, yeryüzünün yaklafl›k %70’ini
kaplar; bunun d›fl›nda kalan ve yüksek yüzeyler denilen karalar
da, geleneksel olarak alt› büyük co¤rafî bölümde incelenir: Av-
rupa (10.236.000 km
2
), Asya (44.000.000 km
2
), Afrika
(30.300.000 km
2
), Amerika (42.000.000 km
2
), bütünüyle buz-
larla kapl› olan Antarktika (14.000.000 km
2
) ve anakaras› Avust-
ralya olan ve Büyük Okyanus’a da¤›lm›fl binlerce adadan oluflan
Okyanusya (8.557.000 km
2
). K›talar›n yeryüzünde da¤›l›fl› dü-
zenli de¤ildir. K›talar›n üçte ikisinden ço¤u, ekvator dairesinin
kuzeyinde bulunur. K›talar›n ortalama yüksekli¤i 700 m.dir. Ba-
z› kaynaklarda, aralar›nda kesin co¤rafî ayr›l›klar olmayan Avru-
pa ile Asya k›talar› tek bir k›ta olarak geçer (Avrasya). K›talar›n
oluflumu konusunda ortaya çeflitli kuramlar at›lm›flt›r. Bu konu-
daki en önemli kurama göre, “sial” (silisyum-alüminyum) taba-
kalar›ndan oluflan k›talar, yo¤unlu¤u daha çok olan ve okyanus
diplerini oluflturan “sima” (silisyum-magnezyum) tabakas›n›n
üzerinde yüzer gibidir; bafllang›çta tek bir kütle oluflturan sial
tabakalar›, jeolojik zamanlar içinde, yavafl yavafl parçalanarak
bugünkü 6 k›tay› oluflturmufltur; bu parçalanma 200.000.000 y›l
önce bafllam›fl, Kuzey ve Güney Amerika bat›ya do¤ru uzaklafl›r-
ken; Afrika, Avrupa ile Asya’dan ayr›lm›flt›r.
KITA SAHANLI⁄I,
bir ülke k›y›lar›n›n karasular› d›fl›nda
kalan 200 m. derinli¤e kadar deniz alt› bölgelerinin bütünü. Da-
ha derinlerde iflletilmeye elveriflli deniz alt› yataklar› varsa, bu
bölgeler de k›ta sahanl›¤› say›l›r. 1948 ve 1958 y›llar›nda yap›-
lan uluslararas› konferanslarda, bu tan›m üzerinde anlaflmaya
var›ld›. Bununla birlikte bu tan›m, aç›k denizlere k›y›s› olan ül-
keler için bir sorun olmamakla birlikte, örne¤in Yunanistan ve
Türkiye’nin Ege Denizi’ndeki k›ta sahanl›klar› konusunda büyük
sorunlar yaratmaktad›r. Yunanistan, Ege Denizi’ndeki adalar›n›n
k›ta sahanl›¤›n›, bu anlaflma hükümlerine göre uzatmak iste-
mekte, bu durumda Türkiye’nin Ege Denizi’nde yararlanabilece-
¤i hemen hiç k›ta sahanl›¤› kalmamaktad›r. Ege Denizi’nin k›ta
sahanl›klar›nda petrol bulunma olas›l›¤›, anlaflmazl›¤› daha da
art›rmaktad›r.
KIVIRCIK,
bir koyun ›rk›. Türkiye’de, Trakya ve Marmara
çevresinde yetiflir. ‹nce, uzun kuyrukludur. Beyaz yünü çok tu-
tulur. Siyah yünlü olanlar› da vard›r. Eti ya¤s›z oldu¤u için be-
¤enilir. Ortalama a¤›rl›¤› 40-50 kg. kadard›r. Y›ll›k yapa¤› veri-
mi 1,2-2 kg., süt verimi 40-50 kg. aras›ndad›r.
KIYAMET,
“aya¤a kalkmak” anlam›na gelen ve dinsel yo-
rumlamada “ölümden sonra dirilme” olarak kullan›lan bir kav-
ram. Kuran ve hadislere göre Allah, k›yamet gününde kâfirleri
azaba u¤ratacak, onlar› günahlar›ndan ar›tmayacakt›r. K›yametin
belirtileri de flöyle ortaya konmaktad›r: Deccal ile Yecüc ve Me-
cüc ortaya ç›karak insanlar› kötü yola sapt›racaklar, arkas›ndan
da ‹sa gökten inerek kötüleri ve kötülükleri ortadan kald›racak-
t›r. fiiîlere göre ‹sa’n›n görevini, yeniden ortaya ç›kacak olan
Mehdi yapacakt›r. Daha sonra da ‹srafil, borusunu üfleyecek,
tüm canl›lar ölecek; gökyüzü parçalan›p yere ya¤acak, yeryüzü
dümdüz olacak ve Tanr›’dan baflka hiçbir fley kalmayacakt›r.
Uzun bir süre sonra ‹srafil, dirilip borusunu yine üfleyecek; tüm
insanlar dirilip aya¤a kalkacaklard›r. Arasat’ta toplanacak insan-
lar, Tanr› kat›nda, dünyada yapt›klar› ifllerin hesab›n› verecekler;
günahlar› a¤›r basanlar, cennet yolu üzerindeki s›rat köprüsün-
den geçerken cehenneme düflecekler, günahs›zlar ise cennete
varacakt›r.
KIZAMIK,
en çok çocuklarda görülen bulafl›c› bir hastal›k.
Etmeni bir virüstür. Bu virüs, hastal›¤›n ateflli döneminde has-
tan›n kan›nda; burun, bo¤az, göz salg›lar›nda bulunur. Vücut d›-
fl›nda çok dayan›ks›z olan k›zam›k mikrobu günefl ›fl›¤›, ayd›nl›k,
kuruluk ve hava de¤iflmeleriyle k›sa zamanda ölür. Vücuttaysa
deri k›sm›na yerleflip, k›zam›¤›n bilinen lekelerini ortaya ç›kar›r.
Hastal›¤› geçirenler, kesin ba¤›fl›kl›k kazan›rlar. K›zam›k hastal›-
¤›na, en çok 3-10 yafl aras›ndaki çocuklarda rastlan›r. En salg›n
dönemi, k›fl sonlar›yla ilkbahar aylar›d›r. Hastal›k: 1) Kuluçka
dönemi, 2) Bafllang›ç, 3) Döküntü dönemi, 4) ‹yileflme süreleri
olarak bölümlenir. K›zam›k kimi çocuklarda hafif, kimilerinde
ölüme yol açacak denli a¤›r geçebilir. Hastal›k s›ras›nda, akci-
¤er, bronfl, beyin zar› ve ortakulak iltihaplar› görülebilir. Kimi
hastalarda kalbin iç ve d›fl zarlar›nda, kalp kas›nda iltihaplar
olur. K›zam›kta, oda s›cakl›¤› 18-20 derece aras›nda tutularak,
hastan›n üflümemesine özen gösterilmelidir. Hastaya sulu, ko-
